Уьмриъ гьич сар касдихьанра жюрбежюр уьзрарихьан я гьергуз, я гьитIикIуз шулдар. Гьаддиз майиф инсанарик, аьзарлуйирик, жандик вая машнак шикаст кайи касарик кялхъювал саринра дюз дар… Закур дурарин йишв’ин ухькан гьарсар хьуб мумкин ву.
Кючейиъ лик вая хил хътру, кюмексуз, майиф инсан алахъиган, аьхюнуб пай агьалйир, саб фициб-вуш гъулайсузвал гьисс апIури, гьялакди дугъан гъвалхъан гьудучIвну гъягъюру. Садакьайиз ккилигурайи майиф инсанариз кюмекнан хил гьачIабккрударра гизаф а. Амма гьялаки нириз ухшар вуйи, гъайгъушнари ва тамам дапIну адру ляхнари абцIнайи уьмриъ майиф инсанарихъди гъахьи дюшюшар ухди кIваълан гъягъюру.
Уьмурлугъдиз дарс
КIваин илмийиз, узу бицIи риш вуйи вахтна ич гъуншдиъ Сефер аба яшамиш шулайи. Ватандин Аьхю дявдиъ дугъаз гъагъи зийнар гъахьнийи, ва багъри гъулаз думу саб лик ккадарди гъафнийи. Дугъу, ич мягьлайин бицIидар сатIиди уч апIури, дурариз дявдин женгарикан, бицIидари ва живанари ватан бадали улупури гъахьи игитваларикан ктибтури, деврин уьмрикан насигьятар туври, абйир-бабариз, аьхюр-бицIириз гьюрмат дапIну ккуниваликан, майиф касариз рягьимлувал апIбакан кIури шуйи. Сефер аба вари инсанарсир дайи. Думу гьясйир хьади лицру, саб лик ккадру кьаби касди, гъулан бицIидариз тербия ва насигьятар тувузра, гъулан гимихьна уч духьнайи жиларихъди гъулан месэлйир гьял апIузра вахт абгуйи. Думу ужуб юкIв айи, жарарин хайир ккуни, гьюрматлу кас вуди гъахьну. Лик ккадар дупну, дугъак кялхъру сар касра гъулаъ гъахьундар. Сефер абайи учу майиф инсанар аьдати исанарси фикир айидар, урхуз-бикIуз аьгъюдар, дерд ва шадвал гьисс апIуз шлудар вуйибдин уьмурлугъдиз гъавриъ тIаъну…
Дирбаш Малик
Сакьюдар йисар мидиз улихьна йиз риш Маринайихъди саб классдиъ урхури гъахьи бай машиндикк ккахънийи. Думуган гъахьи зийнариан бай гьаммишандиз майиф гъахьну. Классдиъ урхурайидар дугъ’ин улукьуз швнуб-сабан балин хулаз гъушнийи. Дилин хъадакну гъафи Марина, чахъди сатIиди урхури гъахьи балин язухъ апIури, ишру вахтарра шуйи. «Аьгъявуз, дада, Малик чпин дадайиз хул’анкьана адагъуз ккундар. Кючейиъ айиган бязи бицIидар дугъак кялхъра. Майиф, майиф кIури, гьергра. Гьаддикан балин кIваз гуж шулайивал рябкъюри, дурарин дада гьапIрушра аьжуз духьна. Учкан дугъу кми-кмиди чаин улукьуз гъюб ккун гъапIнийи. Фицики Малик учу чахьна гъюб’ин гизаф разиди шулу», – ктибтнийи саб ражари Маринайи.
ЦIиб улихьнаси му дюшюш кIваин гъабхьи узу, Маликдикан фицдар хабрар аш, шурхьан гьерхнийза. ВуйиштIан, Маликди чан мектебдиъ аьгъювалар гъадагъувал зяиф хьуз гъитундар. Аьксина вуди, дугъу гьюкуматдин асас имтигьнарра ужудар баллариз тувну. Гъи Малик, ДГТУ ккудубкIну, республикайиъ IT-технологйирин ужур программист духьна. Думу саб тешкилатдиъ ужудар хъуркьувалар улупури лихура.
Морфондин синдром
Гъи узу майиф инсанарихъди аьлакьалу сабсана дюшюшдин шагьид гъахьунза. Йиз гъунши риш Морфондин синдромдин уьзур кайир ву. Думу уьзур кайидарин беден ягълишназ гъябгъюру. Йиз гъуншдиин саки 2 метр ал. Учу сатIиди тукандиз хъуркьрайиган, сар жвуву аьхю дихниинди, вай гьарай, мугъаз лигайчва, фукьан ягълир вуш, гъапнийи. Дугъан дихнахъди тукандиан кьюр дишагьли утIурччву. Гъуншди дурариз фикир тувундайи. Учу кьяляхъ хулаз гъягъюрайи рякъюъ дугъу чан майиф уьмриъ бицIивахтнахъан мина алахьурайи читинваларикан, чак гьаммишан бицIидар кялхъри гъахьиваликан улариъ пашманвал ади ктибтнийи.
Психологдин насигьят
Майиф бицIидарихьна жвуван велед вижнасузди гъудрузбан ва гележегдиъ дугъкан ужуб хасиятнан жигьил хьпан бадали, узу насягьят гъадабгъуз бицIидаринна хизандин психолог Амина Гъазиевайихьна илтIикIнийза.
«Бязи вахтари бицIидари чпин таярин арайиъ рягьимсузвалин хасият улупуру. Жара бицIидарихь тевиган, майиф бицIидариз чпин таярихьан артухъси кьутIкьлишин рябкъюра. БицIир чав жарарик кялхърайивалиан дугъаз шулайи дерднан гъавриъ адар, ва думу гъавриъ тIаузра гъагъиди шулу. Абйир-бабари дугъаз чпин гьяракатариинди ва мисалариинди майиф инсанарихьна, таярихьна гьюрматлуди янашмиш хьуз улупну ккунду. Жвуван веледдихьан майиф бицIирик кялхъбан себеб фу вуш гьерхну, иццурайи касдин йишв’ин закур учв вая сар жара кас хьуб мумкин вуйивалин гъаврикк ккаъну ккунду.
Инвалидар гъахьи спортсменрин вая жара машгьур касарин шиклар дагну, дурари гъи уьмриъ фицдар читинваларихъди женг гъабхураш, ичв бицIидариз кидибтай. Ичв веледар кIваъ рягьим ади тербияламиш апIинай. СатIиди касибариз кюмек апIинай, йитимханайиз пешкешар уч апIинай. Гъит ичв бицIири уьмриъ читинвал кайидарин гъайгъушнаъ духьну ккунивал гьисс апIри»,
– гъапнийи Амина Гъазиевайи.
Учу психологдихъди рази вуча. Хъа учвуз уьмриъ фицдар дюшюшар кьисмат гъахьнуш ва учву фициб суалнаан насигьятназ ккилигураш, газатдин редакцияйиз бикIай.
