Улихьна йигъари Дагъустандин Правительствойиъ, аьдат вуйиганси, гьар йисан цIийи урхбан йис ккебгъайиз улихьна гъабхру образованиейин гъуллугъчйирин августдин совещание кIули гъубшну. Мялимарин яркьу совещание Дагъустандин Глава Владимир Васильевдин регьберваликкди видеоконференцияйин къайдайиинди кIули гъубхнийи.
Совещаниейиъ РФ-дин мярифатнан министрин заместитель Екатерина Толстикова, РД-йин Халкьдин Собраниейин Председатель Хизри Шихсяидов, РД-йин Правительствойин Председатель Артем Здунов, гьацира муниципалитетарин главйир, образованиейин управленйирин начальникар ва жара гъуллугъчйир иштирак гъахьнийи.
Серенжем Урусатдин Федерацияйин мярифатнан министр Сергей Кравцов видеойин къайдайиъди образованиейин цирклин гъуллугъчйирихьна ва мялимарихьна илтIикIбиинди ачмиш гъапIнийи.
РД-йин вице-премьер – РД-йин образованиейинна илимдин министр Уммупазиль Уьмарова совещаниейиъ «Уьмуми образованиейин ери за апIбан стратегияйин метлебарихъ хъуркьбан важиблу рякъяр» асас доклад хьади удучIвну гъулхну. РД-йин Минобрнаукийин кIулиъ айири гъубшу урхбан йисан гъапIу ляхнин натижйир гъивну ва урхбан цIийи йисаз улихь дивнайи метлебарикан ктибтну. Чан улхбаъ министри образованиейин гъурулушдин вари циркларин ляхин ахтармиш апIбакан гъапну ва тIягъвнин вахтна зегьмет гъизигу мялимариз чухсагъул мялум гъапIну.
«Му йис читинуб гъабхьну. Коронавирусдин инфекцияйин эпидемияйи ихь аьдати уьмриз хайлин дигиш’валар гъахиганси, хайлин учIру месэлйирра ашкар хьуз гъитну. Гьадму гьисабнаан ухьу манзилнаъди аьгъювалар тувбан къайдайихьна гьязурди адрувал улупну, фицики бязи мялимариз ИК-технологйирихъди ляхин апIуз затра аьгъдайи. Амма, гьаци вушра, ихь мялимари чпин улихь дивнайи месэлйир гьял гъапIну»,
– гъапнийи вице-премьери.
Уммупазиль Уьмаровайи ктибт-ганси, кьюд йисандин арайиъ РД-йин образованиейинна илимдин Министерствойихьан федералин бюджетдиан 16,3 миллиард манат жалб апIуз гъабхьну. Думу дакьатарикан 15,6 миллиард манатдихъ республикайиъ бицIидарин 57 багъ ва 22 мектеб тикмиш апIиди.
«Сабпи сентябриъ образованиейин цIийи 10 дарамат арццди – саб бицIидарин багъ (280 йишв ади) ва урчIвуб мектеб (уьмуми кьадар – 2294 ученикдиз йишв ади). 2020-пи йисан аьхириз республикайиъ уьмуми кьадар 9074 ученикдиз йишвар ади 33 мектеб ва 8560 бицIириз йишвар айи 58 бицIидарин багъ гьяракатнаъ ирчуз пландик кайич», – гъапну министри.
Мидланра гъайри, Уммупазиль Уьмаровайи гъуларин мектебарин бинайиинди бицIидарин цифрайин образованиейин «IT-клуб» ва цифрайинна гуманитарный циркларин образованиейин «Точка роста» центрар яркьу апIуваликан, гьацира аьгъювалар тувбан проектар тартиб ва ахтармишарин ляхин тешкил апIбаан мялимарин пишекарвалин дережайиз кьимат дивру, педагогвалин кадрйирин пишекарвалин артмиш’вализ шартIар яратмиш апIру Центр ва пишекарвалин заан устадвалин Центр тешкил дапIну ккуниваликан гъапну.
Образованиейин дережа за апIбакан улхури, Уммупазиль Уьмарова 2020-пи йисандин ЕГЭ-йин натижйириин ва вари Урусатдин ахтармишарин ляхнариин дийигъну.
«Гъи кьимат дивру серенжемарикан варитIан махлукьатлуди гьисабназ гъадагъурайидар вари Урусатдин ахтармишарин ляхнар ву. Дурари урхурайидарин аьгъюваларин гьякьикьи дережа ачухъ апIуз мумкинвал тувра. Гъубшу йисан 400-тIан артухъ мектебди дюз дару натижйир улупнийи. Дицдар идарйирихъди гъабхру ляхнин къайда учу жара саягъ ккабалгунча – сатIиди вуйи программа тартиб апIурача, думу аьйна «Урус чIал» программаси гьисаб шула. Му программа уьмриъ юрутмиш апIували шубуд йисандин арайиъ ужудар натижйир хура: ЕГЭ-йин кьялан балл 51-дилан 65-диина за хьуз гъитну, 100 балл гъадагъу урхурайидарин кьадар 11 касдилан 30-риина артухъ гъабхьну, хъа заан баллар гъадагъурайидарин кьадар 1748 касдилан 2043 касдиина за гъабхьну. Гъябгъюрайи йисан вари Урусатдин ахтармиш апIбан ляхнар сентябрин вазлиъ гъахиди»,
– гъапну министри.
Чан докладдиъ вице-премьери республикайиъ гьяракатнаъ ирчнайи кьюб важиблу проектариз – «Земский мялим» ва «100 мектеб» жаради фикир тувнийи. Министрин гафариинди, республикайин мектебариъ варитIан гизаф инглис чIал, математика ва урус чIал кивру мялимар гьуркIрадар. 2019-пи йисан проектдин дахилнаъди 50 мялим ляхнихъди тямин гъапIнийи. Хъа 2020-пи йисан думу улупбар саки шубуб ражари артухъ гъахьну. «100 мектеб» проектдикан улхуруш, гъябгъюрайи йисан диди аьлава вуди 136 мектеб рас апIуз мумкинвал тувну. Му проектдин дахилнаъди шубуд йисандин арайиъ 400 мектеб рас дапIна.
2019-пи йисан РД-йин образованиейинна илимдин Министерствойи мектебарин автопарк цIийи алапIну. Республикайин мектебариъ 10 йисантIан артухъ гъилиху автобусар цIийидарихъди гьюдюхюз 140 цIийи автобусар масу гъадагъну. 2020-пи йисан республикайин бюджетдин дакьатарихъ 25-сана автобус масу гъадагъуз мумкинвал гъабхьну. Думу машинар улихьна йисари автобус адру мектебариз жара гъапIну.
Министрин докладдиъ хъана хайлин жара важиблу месэлйир атIагнайи, гьадму гьисабнаан РФ-дин Президентдин теклифниинди мектебариъ мани хураг тувувал тешкил апIбан, классдин идара апIувализ маважибдиин аьлава пул иливбан ва гь.ж. Республикайин Глава Владимир Васильевди образованиейин министерствойи улихь дивнайи план кьабул гъапIну ва чавра лазим вуйи кюмек тувруваликан гъапну.
Республикайин дережайин мялимарин августдин совещаниейин кьяляхъ учу ихь районарин образованиейин гъурулушар урхбан цIийи йисахьна фици гьязур шулаш ва дурарин улихь фицдар учIру месэлйир дийигънаш ахтармиш апIуз ният гъапIнийча. Му метлебниинди учу Табасаран райондин образованиейин управленейин кIулиъ айи Аьбдулсалам Гьямидовдихьна ва Хив райондин образованиейин отделин начальникдин заместитель Азадин Юсуфовдихьна илтIикIнийча. Дурари учуз туву мялуматар исихъ чап апIурача.
Табасаран район
Табасаран райондин образованиейин управлениейин кIулиъ айи Аьбдусалам Гьясановди учуз туву мялуматариинди, кIулди вари райондин мектебар урхбан цIийи йисахьна гьязурди а. Августдин вазлин 28-пи йигъан Табасаран райондиъра мялимарин августдин совещание гъабхиди. Душваъ райондин администрацияйин кIулиъ айидар, вари мектебарин директорар, гъуларин поселенйирин глав-йир, мялимар иштирак хьиди.
«Улихьна йигъари республикайиъ кIули гъубшу мялимарин августдин конференцияйиъ РД-йин образование-йин ва илимдин министр Уммупазиль Уьмаровайи гъапиганси, «Земский мялим», «100 мектеб» проектарин тереф ухьура уьбхюрахьа. Гьаму урхбан цIийи йисаз Табасаран райондизра 5 земский мялим гъиди (ЦIанак, Гъужник, Хючна мектебариз). Райондин 18 мектеб республикайин «100 мектеб» проектдиъ иштирак шула. Гьамусяаьт райондин вари мектебариъ бицIидариз мани хураг тувбан месэла гьял апIбиин жанлуди лихурача. УчIруди дийибгънайи месэла гьадму вуки, ихь райондин хайлин мектебар мани хураг тувуз йишв айидар ву, хъа, ву пну, дурари Роспотребнадзорин тIалабариз жаваб туврадар. Гьамусяаьт Роспотребнадзорин управлениейихъди сатIиди му месэлйир гьял апIбиин лихурача. Яна мектебариъ айи шартIариз ва мумкинвалариз лигну, уьлчмйир пучIу дапIну, бицIидариз мани хураг гьивувал тешкил апIурача. Мани хураг гьязур апIуз йишв адру мектебариъ хураг бицIидарин багъариъ гьязур апIуру ва мектебдиъ столоваяйиз кIури ккабалгнайи хулаъ баяр-шубариз гьивру. Райондин 58 мектебдикан 38 мектебдиъ мани хураг гьязур апIуз саб мумкинвалра адар. Муганайиз душвариъ мани хураг ваъ, буфетдин хураг гьиври гъахьну. Гьамусяаьт гьюкуматди мектебарихьна вуйи тIалабариъ бицIидариз мани хураг тувувал ккун апIура. БицIидарин багъар адру гъулариъ ерлешмиш духьнайи мектебариъ хураг гьязур апIуз йишвар ккабалгну, гьадушваъ пичар дивра. Хъа гьацибра мумкинвал адру мектебариъ хусуси хулар арендайиз гъадагъуз ва гьадму хулаъ хураг гьязур апIуз планламиш дапIнача»,
– къайд гъапIну образованиейин управлениейин начальникди.
Аьбдусалам Гьясановдин гафариинди, райондин саки вари мектебар китабарихъди тямин дапIна. «Китабарин месэла учIруб дар. Магьа гьамусяаьтра китабарихъди тямин апIру компанияйиан учуз зенг гъапIну ва учу тувнайи лазим вуйи китабарин заявка закуриз тамам апIруваликан ва китабар гьаму йигъари йишв’ина рукьруваликан хабар тувну. Гъагъиди дийибгъурайи месэла гьадму вуки, сар авторин китабар ади, мялимари жара автор ктагъуру. Гьаддиз китабар гьуркIрадар. Мектебдиз китабар асккан гьисаб хьуд йисаз хътаура. Яна саб предметдиан сар авторин китабар мектебдиъ аш, мялимди жара автор ктагъну кIури, думу вахт дурубшди, китабар жара апIудар. Гьаддиз китабарихъди вуйи месэла бязиган гъагъи шула», – къайд гъапIну Аьбдусалам Гьясановди.
Ккебгърайи урхбан цIийи йисан Табасаран райондиъ сабпи ражари вуди мектебдин сабпи классдиз 790 бицIир гъягъиди. Образованиейин управлениейин начальникдин гафариинди, сентябрин эвелариъ му улупбар дигиш хьиди. «Гьамусяаьт мектебариз кьабул гъапIу баяр-шубар чпин яш 6 йисна 6 ваз дубхьнайидар ву. Сентябрин эвелариъ яш 6 йисна 6 ваз бегьем дубхьну адру бицIир мектебдиз тувуз аьрза дибикIнайи абйир-бабарин тIалабарра гьисабназ гъадагъуру. Думу бицIидар райондин главайин тялукь къарар адабгъбан кьяляхъ кьабул апIидича», – аьлава гъапIну дугъу.
Хив район
Хив районди мялимарин августдин яркьу совещание августдин вазлин 25-пи йигъан гъубхнийи. Райондин образованиейин отделин начальникдин заместитель Азадин Юсуфовдин гафариинди, райондиъ 28 мектеб а. Дурарикан 18 кьялан, 5 – ккергъбан ва 6 – тамам дару мектебар ву. Вари мектебар ккергъбан цIийи йисахьна гьязур шула. Бязи мектебариъ бицIи-бицIи ляхнар тамам апIуз ими. Дурарра 1-пи сентябриз тамам дапIну ккудукIиди. Августдин совещаниейиъ мялум гъапIганси, мектебар 95% китабарихъди тямин дапIна. Хив райондин образованиейин цирклиъ учIру месэлйирикан саб – мялимар гьуркIну адрувал ву.
«Хайлин йисари мектебариъ зегьмет гъизигу, ужуб тажруба айи мялимариз рягьятвал гъадабгъуз, ляхниан удучIвуз ккунду. Хъа гьадрарин йишв’ина гъюру савадлу, камаллу, зигьимлу таза мялимар адар. Мялимвалин пишекарвал гъадабгъуз ккунидарра цIибтIан адар, думу пишекарвал гъадабгъдарра мектебариз лихуз гъюрадар. Райондин хайлин мектебариъ математика, химия, харижи чIалар кивру мялимарин кьитвал а. Вари республикайин «Земский мялим» программайиъ Хив районра иштирак шула. Мялимариз ккилигурача»,
– гъапну Азадин Юсуфовди.
Мектебариъ мани хураг гьивбан месэлайикан улхури, дугъу кьялан мектебариъ мани хураг гьивруваликан, хъа ккергъбан мектебар буфетдиан хураг туврувалин къайдайиъ гъузрайиваликан мялум гъапIну.
Образованиейин отделин начальникдин заместителин гафариинди, Хив райондин мектебариъ гьаму йисари автотранспортра цIийи алапIну. Гьамусяаьт райондин жюрбежюр мектебариъ 8 бицIи жюрейин «Газель» автобусар баяр-шубар гъахуз гьязурди а.
«100 мектеб» проектдикан улхури, Азадин Юсуфовди Асккан АрхъитI гъулан мектеб думу проектдик кабхънайиваликан гъапнийи. Мидланра гъайри, дугъу къайд гъапIганси, гьамусяаьт Хив райондин Ккугъ, Ляхла, Зилдикк ва Кашкент гъуларин мектебар лапра гъагъи гьялнаъ а. Ляхла гъулан мектебдиъ дибдиан расвалин ляхнар гъахура, хъа Кашкентдиъ цIийи мектеб тикмиш апIбан месэлайиин лихура.
