Гьамусяаьт Урусатдин шагьрариъ РФ-дин сагъламвал уьбхбан Министерствойи тешкил дапIнайи вари Урусатдин «ВИЧ-инфекцияйин тест: Экспедиция 2020» акция кIули гъябгъюра. Думу июндин 26-пи йигълан 16-пи ноябризкьан давам хьибди. Акция Калининграддин областдилан ккебгъну.
Дагъустандиъ думу 16-пи октябрилан 22-пи октябриз Хасавюрт, Дербент, Буйнакск, Каспийск ва Мягьячгъала шагьрариъ гъабхуру. Серенжем тешкил апIбан метлеб – уьлкейин ватандашариз ВИЧ-СПИД-дин темайиан артухъ мялуматар тувувал, ВИЧ-инфекция кайи аьзарлуйирин кьадарнакан дюз дару улхбар кам апIувал, агьалйир ВИЧ-инфекция каш ахтармиш апIру тестар тувуз жалб апIувал ву. Тестар тувру йишвлан йишв’ина гъахру пунктар Урусатдин 45 региондиъ гьатIарцциди. Фунур касдихьанра, жвув фуж вуш ашкар дарапIди, пулсузди анализар тувуз ва консультация гъадабгъуз шулу.
СПИД-дин сабпи дюшюш 40-йис мидиз улихьна ашкар гъабхьнийи. Гьадму йигълан башламиш дапIну, гъийин йигъаз му уьзур ихь вари уьлкейиъ варитIан гъагъи месэласи гьисаб дапIна. ЮНЭЙДС программайин улупбариинди, гъийин йигъаз ВИЧ-СПИД-диан вари дюн’яйиъ 32 миллион инсан кечмиш гъахьну. Урусатдиъ му уьзур арайиз гъафи йигълан мина аьзарлуйирин кьадар йислан-йисаз артухъ шула. Ихь уьлкейиъ йисандин арайиъ жюрбежюр уьзрариан 30 агъзурихьна ВИЧ-инфекция кайи аьзарлуйир йихура.
Дагъустан Республикайикан улхуруш, сабпи дюшюш ашакар гъабхьи йислан мина (1989) гъийин йигъаз, му уьзриан аьзарлу духьну, 1081 кас кечмиш гъахьну. Гьамусяаьт республикайиъ 2586 касдик ВИЧ-инфекция кайивал тасдикь дапIна. Асас вуди аьзарлу духьнайидар жигьилар ву: 30-39 йисан яшнаъ айидари – 39%, чпин яш 20-29 йис дубхьнайидари – 21% тяйин апIура. СПИД-диан аьзарлу духьнайи-дарин уьмуми кьадарнакан 57% – жилар ва 43% – жигьил дишагьлийир ву. Аьхюнуб пай дишагьлийир чпин жиларикан аьзарлу гъахьну.
ВИЧ-инфекцияйихъди женг гъабхбаъ асас роль вахтниинди диагноз дивували уйнамиш апIура. Му уьзур сагъ апIру дарман гьелелиг адар, хъа вушра, духтрари тяйин дапIнайи антиретровирусдин терапия къайдайиъ улупнайиганси гъабхури гъабхьиш, ВИЧ-инфекция бедендиъ тарабгъувал дебккуз мумкинвал а.
Дагъустандиъ ВИЧ-инфекция тарабгъувалин асас себебар – бегьемди таниш дару инсанар чиб-чпихъди багахь аьалакьйириъ учIвувал ву. Дицдар дюшюшари аьзарлу духьнайидарин 80% тяйин апIура. Мидланра гъайри, уьзур силбар сагъ апIру кабинетариъ, косметологияйин салонариъ кубчIвбан хатIара а. РД-йин Роспотребнадзорин Управлениейи стоматологияйин кабинетар гюзчиваликк уьрхюра, амма хусуси касарин косметологияйин процедурйир гъахру вари салонар уликк уьрхюз удукьурадар. Хулариъ думу игьтияжар гьуркIрайидарихьанра ихтиятвал дапIну ккунду.
Роспотребнадзорин РД-йиъ айи Управлениейи респуб-ликайин ватандашарикан вари Урусатдин «Стоп ВИЧ/СПИД», «ВИЧ-инфекцияйин тест: Экспедиция 2020» акцйириъ иштирак хьувал, ВИЧ-инфекция каш ахтармиш апIру тестар тувувал ва му уьзрин профилактикайин къайд-йир уьрхювал ккун апIура.
