Учу «Табасарандин нурар» газатдин машариъ саки гьар вазлиъ наркоманияйикан макьалйир чап апIури шулча. Уьлкейиъ ва республикайиъ наркотикариз аьксиди гъабхурайи профилактикайин ляхниз, му метлебариз харж апIурайи дакьатариз ва диндин цирклиан тешкил апIурайи серенжемариз фикир тувиш, ухьухь затра наркомания тарабгъуб мумкин дар, кIуру хиял гъюру. Амма, гьяйифки, аьгьвалат жарасиб ву. Узуз сифте, мисал вуди, саб дюшюшдикан пуз ккундузуз. Шамил табасаран бай ву. Думу Мягьячгъала шагьриъ яшамиш шула. Жюрбежюр себебариан дугъан абайин гъул ва район ашкар апIурадарза. Учв фици наркоман гъахьнуш, дугъу чав ктибтура.
Наркомандин кIван гьарай
– Сабпи ражари наркотик 22 йисаъ ади ишлетмиш гъапIнийза. Думуган узу институтдиъ урхурайза. Дюзди гъапиш, наркотик йиз дус-тари ва узуз таниш баяри асас вуди саб фу-вуш кIваз гъагъи, кин кайи вая аьгь апIуз даршлу дюшюш гъабхьиган, беденди нубатнан доза ккун апIурайиган, пучIу хасиятнан шубарин улихь гьевес артухъ апIуз ккуниган ва гьаму жюрейин жара дюшюшариъ ишлетмиш апIури шуйи. Узуз думу хилиъ бисуз саб маракьра адайзуз. Гьаддиз йиз дустари зигурашра, узу дидхьан ярхлади дийигъну шуйза. Институтдин аьхиримжи курснаъ узуз абйир-бабари ич гъулан риш Самира швушвди ча гъапнийи. Самирайира Мягьячгъалайиъ урхурайи. Сифте думу чан халайин хулаъ айи, хъасин чахъди саб курснаъ урхурайи шубарихъди жарадарин хуларикк яшамиш хьуз хъюгънийи. Учу кьюб-шубубан шагьриъ лицуз гъушнийча. Риш кьабул гъахьнийзуз. Ич улхбарра сумчрарикан ва гележегдиъ сатIиди хъапIру уьмрин планарикан вуйи. Саб ражари узуз Самира жара балихъди гъяркънийзуз. Дугъу сюгьбатнаъ ич умудар саб гафниинди батIул гъапIнийи. Узу дустарихъди хулаъ айза. Дюн’я кIару гъабхьнийзуз. БицIи вахтналан Аьгьмадди узухьинди кагъзигъян гъибиржну гьачIабкку папрусиз йирфар илдицуз амур гъапIундайзуз. Узуз дустар шадди, сабдиканра вижна ктарди рякъюрайзуз. Думуган, наркотикди узузра дерд ккабгъуз кюмек апIиди кIури, хиял гъафнийзуз. Амма думугандин гъалатIнан кьандитIан гъавриъ ахъундайзу…
Дустари сад йигъан героин гьязур гъапIнийи. Варидарихъди узура думу наркотик ишлетмиш гъапIнийза. Сифте кьюб гьяфтайик саб ражари, хъасин – саб гьяфтайик, бицIи вахтналан – кьюд йигъак саб ражари тембекуйихъди зигуз хъюгъюнча. Учу рубар йивбиина фици улдучIвнушра, хабар гъабхьундайзуз. Узуз узу наркоман духьну затра ккундайзуз. Ва, му ляхниз гъуллугъ апIидарза кIури, ният гъапIнийза. Амма наркотик дипну кьюбпи йигъан беден гъагъи гьялнаъ ади, иццури, температура за дубхьну нивкI’ан уягъ гъахьнийзу. Беденди наркотик ккун апIурайи. Дустру думу хьади гъафнийи. Дидин кьяляхъ гьии гъабхьиган, узу наркотикарин асиллувалиъ ахъуб гьисс гъапIнийза. Йиз бязи дустарира узуси гизаф ражари наркотик ишлетмиш апIури шуйи, амма дурар гьаз-вуш саркьан дидин асиллувалиъ ахърадайи. Узу кьанди гъавриъ гъахьиганси, гьарсар касдин бедендиз наркотикди жюрбежюр жюрейиинди тясир апIуру. Сар кас наркотикдин саб доза ишлетмиш апIувалиан дидин асиллувалиъ ахъуб, тмунур – кьюд йислан ассиллу хьуб мумкин ву. Гьаддиз наркотик ишлетмиш апIурайи фунур касра ухди-кьанди думу дарди гъузуз даршлу гьялназ гъюру.
Узу наркотикар ишлетмиш апIурайиваликан абйир-бабаризра хабар гъабхьнийи. Дурар узухъди гъулхнийи ва узуз апIурайи кюмек дебккнийи. Пул гьудрубкIри гъабхьнийзуз. Институт гуж-балайиинди ккудубкIнийза. Ляхниз узу кьабул апIуйи, амма наркоман вуйиб ашкар гъабхьибси, дишлади ляхниан адауйи. Дустарра амдайзуз. Гъулаз гъушган узухьинди юкIв хъади хил гьачIабккрударра кам шулайиб рябкъюрайзуз. Республикайин наркологияйин диспансериъра дахънийза. Амма думу сагъ’валин курс вахтназтIан гьубкIудайи.
Магьа яш 27 йис шулайиз. Йиз тай баяри хал-хизан ккебгъну. Узуз наркотикарин асиллувалихьан азад хьуз, аьдати уьмур ккебгъуз, швушв ктагъуз, адаш ва дада шад апIуз ккундузуз. Амма наркотикарин гуж йиз кIваъ айи хиялартIан кьувватлуб ву. Диди узу вахт улубкьайиз мучIушназ зигура. Ялгъузди узхьан думу асиллувалиан удучIвуз хьибдар. Дагъустандиъ реабилитация-йин, яна наркотикарин асиллувалихьан азад апIру швнуб-саб центр а кIури, деебхьназуз. Дурарин гьякьнаан мялуматар гъадагъураза…
Шамили гьамусяаьт Санкт-Петербург шагьриъ «Петербургский нарколог» реабилитацияйин центриъ сагъ’валин курс гъабхура. Думу наркотикарин асиллувалихьан азад духьну, чан кIван умударихъ хъуркьди дупну, миж кивурхьа.
ООН-дин кьастар
Вари Урусатдин жямяаьтлугъ «Пиянди адру Урусат» тешкилатдин кIулиъ айи Султан Гьямзаевди Урусатдиъ официально вуйи улупбариинди 600 агъзур наркоман гьисабназ гъадагънайиваликан гъапнийи. Дугъан гафариинди, му улупбар гьякьлудар дар. Уьлкейиъ наркотикарикан асиллу вуйидарин кьадар швнуб-саб ражари артухъ ву. 2019-пи йисан кIули гъубху наркотикариз аькси рейтингдиз асас вуди, РФ-дин 85 региондикан Дагъустан 8-пи йишв’ин ал. «Дюн’яйиъ гъийин йигъаз 8 миллиард инсанар яшамиш шула. Дурарикан 146 миллион Урусатдин вакилар ву. Уьмуми кьадарнакан му улупбар 2%-тIан дар. ООН-дин докладдиинди, 2050-пи йисаз Урусатдиъ 130 миллион инсантIан гъузидар. Ухьуз къаршуди дийигънайи уьлк-йирин кIулиъ айидарин асас метлеб – ихь халкьар наркотикарин ва ичкийин асиллувалиъ итувал ву», – къайд гъапIнийи Султан Гьямзаевди.
Республикайин наркологияйин диспансерин амбулаторияйинна поликлиникайин отделениейин кIулиъ айи Раисат Сагидовнайи туву мялуматариинди, Дагъустандиъ гъийин йигъаз 3908 наркоман яшамиш шула. Дурарикан 13 – Табасаран райондиъ ва 6 – Хив райондиъ гьисабназ гъадагъна. Наркодиспансерин больница ичкийин ва наркотикарин асиллувалихьан азад хьуз ккунидари гьаммишан абцIну шулу. Бязи жигьилар чпин хушниинди, саспидар абйир-бабари гужназ хъади гъюру. Амма инсанди чав кьаст дарапIиш, фунуб уьзурра духт-рихьан сагъ апIуз шулдар, гьадму гьисабнаан наркоманияра. Гьаддиз наркодиспансериъ сагъ апIурайи касар мушван гьаммишанлугъ пациентар шула. Хъа гьяйиф…
