Гъийин девриъ живанариз, ХХI аьсриъ вари инсаниятдиин агъавал апIуз хъюгъю интернетдин мяднар себеб духьну, дюн’я фунуб терефнахъандира ахтармиш дапIну, лазим вуйи аьгъювалар гъадагъуз мумкинвалар духьна. Амма, гьяйифки, фикир-фагьум бегьем лигим дубхьну адру набалугъари тялукь рякъяр хайирлудитIан, аьксина, саб жерге чиркин, лазимсуз метлебариз харж апIбан дюшюшар гизаф шула.
Натижайиъ артмиш шулайи наслар уьмрин яркьу рякъюъ къурхулу жилгъйириъра ахьра. Му ляхниъ, шаксуз, аьхюдари важиблу роль уйнамиш апIура, хъа гьаз-вуш, чпин велед дюз даруб рябкъюрашра, хайлин абйир-бабариз гьякьикьат кIул’ина гъадабгъуз ккунди шулдар. Жарари гъапIу гъалатIнахъди жвуванурин тахсир теври, гьарури чанур марцц апIури, дюз дару гьяракатаризра «ужуб» кьимат тувувал гъийин абйир-бабарин варитIан аьхю гъалатI дубхьна. Мушваъ яшлуйирикан кми-кмиди ебхьури шлу «аькьюл аькьюлсузрихъан дубгъ» кIуру келимайин мянайин деринвалин ухьу аьхиризкьан гъавриъ духьну адрувалра гьисс апIураза.
– Улупнайи вахтна набалугъариз тербия тувбан, дурарин хатIасузвал тямин апIбан ва уьбхбан месэла вари уьлкейин улихь важиблуб дубхьна гъапишра, ягъалмиш шулдар. Фицики, гьякьикьат фикриз гъадабгъиган, арайиз гъюрайи хайлин месэлйир жямяаьтлугъди, асас вуди живанари, ватандаш’валин тереф уьбхюваликан, дурарин рюгьлувалинна эдеблувалин тербияйин, медениятдин аьгъюваларин дережайикан асиллу шула. Жиниб дар, гъийин замана саки гьарсаб терефнаан (интернетдиъ, рякъяриъ ва гь.ж.) набалугъариз хатIалуб дубхьна. Гьаддиз ухьу аьгьвалат пучIу апIбан, жигьил наслар гьякьлу рякъюз жалб апIбан жигьатнаан вари мумкинвалар ишлетмиш дапIну ккунду.
Жиниб дар, хайлин абйир-бабар, гьеле яшар бегьем хьайизра, чпин баяр-шубар машиндин рулихъ дитуз гьялак шула. Дидлан савайи, рякъ-хулиъ яягъди гъягъюрайидарин иштирак’валиинди саки гьар йигъан фукьан тахсиркарвалар арайиз гъюраш, ухьу вари шагьидар шулахьа. Бедбахтвалар кам апIбан метлебниинди Урусатдиъ, сентябрин вазлин 21-пи йигълан башламиш дапIну, 10-пи октябризкьан рякъяриъ хатIасузвал уьбхбан гьяфта мялум дапIна. Прокуратурайин терефнаан мялум дапIнайи «ХатIасуз байвахт» акцияйин дахилнаъди Хив райондин мектебариъ му месэлйирин гьякьнаан ачухъ дарсар, классдин сяътар, аьлава серенжемар кIули гъахура.
Дидихъди сабси, Хив райондин прокуратурайин, айтIан ляхнариз лигру гъуллугънан ва мектебарин вакиларин уьмуми иштирак’валиинди райондин сяргьятариин агьалйирин арайиъ гъаврикк ккаъбан серенжемар гъахура. Тялукь уьлчмйир кьабул апIбан натижайиъ живанарин иштирак’валиинди арайиз гъюрайи тахсиркарвалар кам апIбак, набалугъар уьмрин хатIасуз рякъюн гъуллугънаъ шлувалик умуд кивурхьа, – къайд апIура Хив райондин прокурор, юстицияйин аьхюну теклифчи Самурхан Наврузовди.
Дугъу ич сюгьбатнаъ гъапIиганси, яшнакк ккуркьну адрудар папрусар, ички ишлетмиш апIбахъди аьлакьйир йитIуз гьязур вуйивалин дюшюшар тянкьид апIури, Урусатдиъ хайлин серенжемар гъахура. Гьаци вушра, му месэлайин гьякьнаан гъи арайиз дуфнайи аьгьвалатну гьелелиг архаин хьуз мюгьлет туврадар.
– Мушваъ бицIидарихъди вуйи аьхюдарин аьлакьйирин ерийи, хизандиъ ва мектебдиъ дурариз туврайи тербияйи, деврин хатIалуваларикан хабардарвали аьхю роль уйнамиш апIура. Живанарин гъиллигъариз хизандин аьдатари, дурарихъди азад вахт мянфяаьтлуди адапIували, зегьметнахьна жалб апIували анжагъ ужуб тясир апIуру. Хъа фикир тувай: хайлин абйир-бабари чпиз эрг’вал йивуз манигъ’вал дарапIбан бадали телефонар, планшетар тувну, баяр-шубар чпихьан гьадаура. Хъа дурари телефонар фици ишлетмиш апIураш, тек-бирра гюзчивал гъабхурайир адар. Текрар шулза, гьяйифки, му жигьатнаан хатIалу девир улубкьна. Саб жерге абйир-бабари сагъу уьмрин къайдйир дюрюрхрайи вахтна, живанариз фу пуз шулу? Веледарихьна вуйи кур ккунивал субут апIури, гъийин девриъ ухьу бицIидар зегьметнахьан азад апIуз вари рякъяр агурахьа. Тялукь янашмиш’вали пашман бегьер тувра, – аьлава гъапIну Самурхан Наврузовди.
Дарпиди гъитуз шулдарзухьан: артмиш шулайи наслариз хатIасуз гележег яратмиш апIбан рякъюъ бицIидарин дюн’яйиз лигувалин фикрар ачухъ дапIну, дурарин гьюрмат дюбхну, уж’валниинди дурар гъалатI вуйивалин гъаврикк ккаъбаъ аьхю мяна а. Деврин цIийиваларихъ хъергну, ухьу ихь абйирин багьалу аьдатар гьархуз гьялак шулахьа. Хъа мушваъ «Нагагь ухьу тарихдиз тапанчийиан гъивиш, гележегди ухьуз тупраан йивиди» кIуру гафар кьувватнаъ ахьбан хатIа а. Наслариз бахтлу ва хатIасуз гележег яратмиш апIувал ухькан гьарсарикан асиллу вуйивал кIваълан гьархну ккундар.
