Гьаму поэма узу ич гирами адашдиз, Кьасум Мягьямедович Исаевдиз, бахш апIураза. Адаш гизаф мярифатлу, дерин аьгъювалар айи, гизаф уткан юкIв айи инсан вуйи. Дугъу вари чан ярхи уьмур багъри халкьдин гъуллугъназ бахш гъапIну. Аьхиримжи йисари, чахьан мина-тина гъягъюз шули имбукьан гагьди, жямяаьтлугъ ляхинра кIули гъубхну – думу Табасаран райондин агъсакъларин Советдин председателди гъилихну.
Адаш дерин, аьламатнан зигьим айи кас вуйи. Ккергъбан классариъ эзбер гъапIу шиърар кIваъланди кIуйи. Чаз байвахтна, жигьил вахтна ктиту ихтилатар, мялуматар, гъи гъеерхьганси, учузра ктитуйи. Думу гьацир ужур ихтилатчира вуйи. Хулаъ адашди сабанра чIигъ, зарб сесниинди гафар апIури кIваинди дарзуз. Учуз фу-вушра деебхьну ккуниган, чав кIурубди учуз тясир дапIну ккуниган, ич ибарра, уларра, юкIвра дикъатлуди чахьинди зигруганси, дугъу гафар лап яваш сесниинди кIуйи. Гьадму ихтилатарихъди, чан уьмрихьна вуйи лигбарихъди дугъу учура тербияламиш гъапIну.
Чаз айи аьгъювалариин биналамиш духьну, хулаъ имбу кагъзар, шиклар, ич мулкарин карта ишлетмиш, жара мялуматар ахтармиш дапIну, адашди табасаран кьадйирин ва мяйсумарин тухмарикан, думу тухмарин тарихдикан, насларикан урус чIалниинди китаб гъибикIну (адашдин адаш машгьур Рустам кьадийин, хъа дада – мяйсумарин веледарикан вуйи). Узуз гъябкъюб анжагъ хилихьди дибикIнайи ва «Династия Рустам кадия табасаранского (17-18 вв.)» ччвур тувнайи вариант ву. Китабдин «сифтейин» экземплярра чапдиан удубчIвну. Анжагъ дидхъан тина адашдин эсерин кьисмат фициб гъабхьнуш, му аьхю суал ву.
Гьаму кьаби касдин аьхиримжи йисар гизаф читнидар гъахьну. Йиз адашдиз зурба дердар, пашманвалар гъяркъну. Дугъу думу хажалатар, саризра улулупри, аьх гъапIну. Кьабишнаккди му дердари дургнайи касдиз алахьу гъайгъусузваларикан сабсан – чав гъибикIу гьадму китаб дубгувал гъабхьну…
Гьамциб ляхин чаин улубкьувал кьабул апIуз дугъан кIваз кьадарсуз читинди ву. Аьх апIуз даршули, дугъаз гизаф аьзаб кайи, гьаз гъапиш думу учв инсанвал, эдеб, дуствал, мирасвал гизаф зади дерккнайи кас вуйи. Думу чан мирасар, гъуландар, ватанагьлийир гизаф ккунир, жарадарин хъуркьувалариин жвувандариинси шад шлур вуйи. Хъа думу кас жвуванурсан вуди гъахьиш, адашдиз думу завуъ айи ригъдиз барабар шуйи, дугъкан гьяйранвалин шиърарра кмиди дикIури шуйи. Адашди, жарадарин юкIварра гьацдар ву кIури, фикир апIуйи. Дугъу дурар чан кIван намуснан уьлчмйирихъди ерцури гъахьну. Амма му заманайиъ юкIвар анжагъ пулихъди ерцрудар ву: шли гизаф дашбаш гъадабгънуш, шли гизаф пул гьитIибкIнуш, шли гизаф гъизил уч гъапIнуш, шли швнуд ва фукьан аьхю хулар гъапIнуш… Йиз адашди пул, девлет гизаф уч гъапIундар. Дугъаз думу тахсир багъишламиш апIинай.
Инсанар кIваантIан (заъланди, азгъунвалиинди, ялтагъ’валиинди ваъ) ккун апIуз дугъу учузра улупну. Инсандин кIваъ намуслувал, гъир’ят-лувал, гьякьлувал асас гьиссар вуйивалин хъугъ’вал тувну. Хъа ич тухмарин амрарикан вуйидар, лап ярхла мирасар вушра, учуз гизаф масанди шулучуз. Адаш 2019-пи йисан декабриъ уьмриан гъушну. Думу чан китабдин кьисматнакан йикIайизкьан бейхабарди имийи.
Гьаму поэма, белки, йиз кьаби адашдин кIул’ина гъафи гьамциб зурба гьякьсузвалиан, дугъан язухъ’валиан арайиз гъафуншул. Узу йиз эсериъ лап деринариъ, къадим вахтариъ учIврадарза. Думу багахь тарихдикан, 20-пи аьсрин гьядисйирикан ву. Поэма ич аьхю абайинна бабан, жара мирасарин уьмрикан, инкъилабдикан, дидин кьяляхъ амрарин кьисматар фицдар гъахьнуш, гьаддикан ву. Узхьан шлуси, узуз аьгъю сакьюдар мялуматарин, адашди ктибтубдин бинайиинди ихтилат апIураза.
БицIи сундхин аьхю сир
(поэма)
Ич адаш Исаев
Кьасум Мягьямедовичдиз бахш вуди
I
Ягъал дагъдиин дийибгъна саб гъала,
Заву ккуркIрайси рякъюру чан цалар.
Гъаравул ву му ригъдин сабпи нурнан,
Сяргьятарин гюзюр ву багъри юрднан.
Китабдин машси гьебгъразуз гьарсаб цал.
Гьамус, хъа дубчруси азуз диди чIал.
Ккадаркура улихь китабдин кIажар,
ЧIилли шула деврарин жарнахъди жар.
Сабпну арццубси шулу вахтнан урар,
Аьламатнан аквнахъди ацIру улар,
Ва цаларик кучIвру аьжайиб цIарар,
Тарихдин мяъли кIури, хьайиси тар.
Махъв кIура Рубасди, эбхну арсран куш,
Дагъдик ярквру гъаншариъ хъипра кушкуш.
Гьарсаб гъвандиъ атIабгна юрднан тарих,
Читинвали абцIну гъабхьи дидин рих.
Табасарандин гьюкумдар ву мяйсум…
Кьюр кьади а, диндин улупуз къанун…
Кабхьну чпи хяд завуъ Табасарандин,
Мусурмнарин дубхну ишигълаван дин…
Рустам кьади, юрднан адлу гьюкумдар…
Чуччук, шаксуз, тахсир кади гъабхьундар…
Надир шагьдин кьушум, адру сан-гьисаб…
Петрудин шагьриъ гъабхьну, кIур, инкъилаб…
Дидиз къаршу ккебгънийи хуржин дяви…
…………………………………………
Ихтилатар, кьисйир, тарихдин цIарар,
Гъушу деврариан гьаърайи “цIаррар”.
II
ИлтIибкIура, илтIибкIура уьмрин чарх.
Рибккура, рибккура чав тарихдин арх,
Гъябгъюра му архнаъди инсаният.
Гьарсаб девриз а чан ирс , а чан ният.
Вахтнан кьадам дар яваш, я дар гьялак.
Аямарин[1] улихьнаси а кулак.
Гьарган сабси ригъдира тувра акв чан,
Вазра гъюра ригъдихъан завуз йишван.
КIур инсанди: “Фициб дубхьнава, дюн’я!?”
Мициб суал тувуз адар чаз гьяя.
Дюн’я сабсиб ву вахтариан къадим,
Дигиш духьнайир ву анжагъ учв адми.
КIур инсанди: “Фициб дубхьна замана!
Аьгьвалатнан шули шулза аманат!”
Гъадабгъурдар чаина цIадал тахсир.
Марцци кIваъра айиз, кIур, чан ал ахсир.
Фукьан читин яратмиш вуйкIан инсан,
Фукьан гъалатIар апIурваки, масан.
КIвантIаригъян апIурваки кIваз гъафиб,
Саб гафну дяви ккебгъру – вува гъафил.
Хъиричурва гафар, алдарди самбал,
ВаритIан ис фикрарин шулва гьамбал.
ФукIа бихъурдарвуз яв кIваъ пак вуйиб,
КIваинра хурдарва, даккниган, аьйиб.
Гьич инсандиз гъалатIар дарс шлу гьял дар —
Гьар деври апIура дурар чан кьадар.
Рибккура гьар насли архнан чан манзил,
Бихъурадар архнаъ разишнан гъизил.
Чапхунчивал, гьюжум, дяви, инкъилаб.
Писвалин нефсну гьитну, а кIваъ гъалаб.
Шулу гьарган нахширси, айи хюрчаъ,
НивкIукдира сикинвал гъабхьибдар чаъ.
III
Амирар, лукIар – жилин суал даим,
Хьуз гъитрадар диди дюн’я саламат.
Жаваб абгура дидиз наслихъ насли,
Имбубсана бикьура аьсрихъ аьсри.
Сасанидар, стюартар ва бурбонар,
Романовар, шагьар, кьадйир, мяйсумар…
Дурарикан гьаз гъапIнийкIана паччгьар?
Аллагьдин улихь фу гъабхьнийкIан гьунар?
Фици абхъру гьюкум инсандин хилиъ?
Фуж ву дитрур сар инсан халкьдин кIулиъ?
Сар Аллагь ву анжагъ аьгъюр жавабар.
Хъугъуз ккундиз, кьимат – гьардин сабабар.
Гьамусдин деврин жараб ву ихтилат.
Гъийин гьюкмин ашкар вузуз аьгьвалат:
Гьадгъануб ву гьюкум, шлин гизаф аш пул,
Масу гъадабгъбан аьдат дапIна кьабул.
Гьебгъру инсандиз, хъибшиган кьюб кепек,
Вуйиси учв Жилин кьял’ин адлу бег.
Важиблу дар, вуш чан пул гьялал, гьярам –
Варди хъюгъру дишла чаз апIуз икрам.
Халкьдин кIулиъ гъахьиган икIрацI нахшир,
КутIубшвуру элин кьисматнаъ ахсир.
Саб жибаъ абхьру гьюкуматдин рузи,
Ляхин кIурдарза, гафкьан аьгъдар дюзи.
Гъийин замана ву ургуб маш гъяйиб,
КучIал гьебгъри амдар, вуйиси аьйиб.
Демократия, азадвал, халкь – аьхюр,
”Халкьдин гьюкум”халкьдин гъян’ан уьчIюбгъюр.
IV
Халкь ва игит – сабсан гьаргандин суал.
Шли уьмрин чарх илтIибкIура, дапIну ял?
Фуж ву думу тарихдиз йиврур бирхал[2]?
Фуж ву ипрур кьисматнан дерниъ аржал?
Гьарган мелзниин чпин ал гафар уткан:
Азадвал, халкь, аьдалат, бахтлу макан…
Мурадарин аьдат дар хьуб харжидар –
ЛукIар гьюкмихьна хуб, итну харжадал[3].
Улубкьуз гъитуз му гележег аку,
Вари халкьдиз тувуз шадвалин закур,
УлтIуккуз чпин тахтналан бегар, ханар,
Фидакарди дивурча, кIуру, жанар.
Ифдилан духьну, гьюдюхюр гьюкумдар,
АйиртIан учв ужур даршра, баладар.
Дитру цIийир, ултIуккну айи паччагь,
Анжагъ цIийир, дерд кадар, вушра гъачагъ.
Амма фидакарвалик чпин кайиз шак,
Вуйси игитрин юкIв ичIи, кIару гъарк.
Адар дидиъ, гъатху швурсиб, кинцI ширин,
Халкьдиканра фикир дар дугъан дерин.
Йиз фикриан (адарки душваъ жиниб),
Му “игитриз” анжагъ гьюкум ву ккуниб.
Айир алдаъну, учв хьуб уьмрин сагьиб.
Дерд кадар чаз, ккадабхъишра юрднан диб.
Гьюкмихь хьамдар ухдитIан думу бегар,
Касибар чпихъ лихбанра амдар бигар[4],
Амма гъафундар дюн’яйиз аьдалат,
Гъира ими тахтар илдирчру аьдат.
[1] Аям — тысячелетие
[2] Бирхал – стежок.
[3] Харжадал – мироед.
[4] Бигар – повинность, обязанность
V
Накьишари балгнайи сундух уткан,
Ярхла-ярхлаз гъабхру фикрарин елкан,
КубкIган чак хил, шулу аьламатнан гьисс,
Гъубшу вахтнан шиклар гъяркъюбси халис.
БицIи сундух улихь дивну, дусна риш,
Гьар суалназ жаваб бихъуз кадар миж.
Адагъура дид’ан са-сабди кагъзар,
Марцц апIура назукди жизби тузар.
Жара уьмрин ву дурар йирси тикйир,
Швнуб ражари гьюдюхну дидхъан уьлкйир.
Сундух бицIи, ядигар, шагьид сессуз,
ЧIал аьгъяйиш, вари ктибтидий узуз…
Гьарганси, малар хъаъну, гъушну габан.
Махъв кIури худлиз, дусна кьаби аба.
Илипура сажриин бабу афар.
Риш дусна халачийихъ цIарнан «Сафар».
Гъябгъюри а уьмур сикин архнаъди,
Гъийин йигъра ухшар ву йигъаз накьдин.
Аьсрариинди дюзмиш гъабхьи къайда,
Аьдатар, инсанди йивнайи ранда.
Амма гьацIарин юкIвариъ а угал.
Сикин дар зат «багъри юрд ккуни мургар»,
ГъяцIал апIуз уьмур, алдапIну чан гал,
Ифди ацIуз ккунди ватандин ругар .
Ярхла вуйи Петрограддин гьядисйир.
Дагълу юрдназра апIура чпин тясир.
Мелз либхуз ккунидарин дубхьна девран –
Гьардин урчIарихъ гьар йигъан хъа «собран».
Инкъилабдин гъазникк ккипна гъизгъин цIа,
Яваш дарди ккитри чакк гъерццу цIирцIар.
Дерд дайики, кьасабар вуйиш устад,
Ужуб хурагнан аьгъюр вуйишкьан дад.
Амма гизафси бисур дидин пайдагъ
Касди, багахь вуйири чаз фирилдагъ .
Инкъилабдин лазим дар марцци кьастар –
Иштирак шул дагъитмиш апIуз, кьастан.
Дуфну, убчIву йицIургудпи йис хулаъ,
Зарб хъухърумси кушкуш абхъну а гъулаъ:
«Паччагьдилан илдипну гъизилин таж,
Хилиъ айи гьюкмихьан гъахьну мюгьтаж.
Ленин ву, кIур, варидин улихь хьайир,
Касибариз чав гъабхну зурба хайир.
Тешкил гъапIну Советарин азад юрд,
Бахтлу хьадукар гъафну, ккудубкIну кьюрд…
Паччагьдин гьюкминра гъафи аьхир, лиг,
КкутIубччву миркк гъабхьи кьисматниин лик.
УтIубччву, дубгу хилариан гьюкум,
Амдар гъабхьи думу, дубхьну кIару кум .
Гъабхьида дураринра кьисмат нягьякь», –
Сари кIура, гужназ дебккри зил гья-гья.
Гъуншди кIура: «Рякъяр вушул Аллагьдин,
Дюн’яйиз гъяйиз дикIна уьмрар вардин…».
Амма сабпи гафар гизаф вуйи лап,
Уьлке вуйси гъябгъюрайи ихтилат.
УлтIубккурайи вердиш йишвлан уьмур,
Мяхъ кубчIвнайи вахтнак, кайиси уьзур.
VI
Хъуркьу аннамиш апIуз читин вахтар,
Рягънихъ, дяхнарси, рягъюра кьисматар .
Зурба микIлу, гьарси, гьипну а ватан,
Кьабариан уьчIюбгъюри дидин тан.
Пис тIурфан – минди-тинди, минди-тинди,
Наанди лиг, юрд дубхьна кIул исинди.
Йирси уьмрин ккидипну чкиди асул,
ЦIийи уьмрин дюзмиш дубхьнадар усул .
Гъизгъин цIиин убхьура тарих-гъазан,
Гъюри-гъюри цIиб шула гъудгнин азан.
Совет юрднан багъ ибтуз дапIна изан,
Яваш-явашди дубгра айи низам.
Гъулан жиларигъ гъябгъюри а талит,
ЦIийи гьюкмин улихь хьуз ккунди игит.
За шула чиб гъазниина, вуйси каф,
Улупури, гунгьарихьан вуйси саф.
Масу туврий гъахьири вартIан багахь,
Гъийиз ахур вуйири амрарин гагь
Садпидарди гьадрари илбицну кьял,
ВартIан гъатиб дураринуб вуйи хъял.
Деврар гьюдюхру вахтар читин, гъагъи,
Юрднан кьисмат гьял апIру вахт лагълагъи.
Дуст ва душман гьадму вахтна шул аьгъю,
Вафалури читин йигъан ккивур гъюн.
Жюрбежюр инсанар, жюрбежюр рякъяр.
Сарин маш ву, сарин машнан ерин – кьяр.
Сари, фтизкIа дилигди, уьбхюр намус,
Тмунуриз ягь масу тувуб ву махсус.
Жабгъури а уьмур, вуйиси чапхур,
Инкъилабдин ччвурнахъ апIури чапхун1
Самбал алдарди, хъудубтIну чан тахпур2,
Даргъури кьисматар, духьнайи пурпу.
ИлтIибкIури, сикин дар вахтнан рягъин.
Гьарсаб кьисмат – гьарсаб гъачабхьу дяхин.
Агъзрар’инди ккадахьу уьмрин жилгъйир,
Гъилицнацарси ахьну а чпиъ агъйир.
Убгури а, убгури а цIа вурвур,
Инкъилабдин мярака а вургьавур…
Мани апIуз ккунидар цIихъ а гизаф,
Хъа шлин-вуш му кумру мучIу дапIна зав.
VII
Революцйир, кIуру, апIдар лукIари,
Гьарган душвягъ гъя вакилар кIакIарин:
Романтикар, кIваъ хиял айи заан,
Гьюкум ккуни мердимазарар ясан.
ЧIур гъахьи кьисматар – адар сан-гьисаб,
Амма рякъюразуз дураригъян саб.
Амрарин тухмин тарих шула кIваин,
Гьипну улихь думура тIурфни хаин.
Хьуд йис, варж йис, хьудварж йисра ваъ – гизаф,
Къадпи аьсир алабхьайиз, дапIну «гьафф»,
Хьади гъахьну гьюкмихь тухум асуллу,
Шамдиан гъафи амрарин тахт суйлу.
Таб уьлкейиз гъабхнийи чпи диндин нур,
Пак ният убгуйи кIваъ – марцци биллур .
Халкьдихъди му кидикьну, гъахьну гъахи,
Гъумгъумарихъди гъахьну чиб саб сихил …
БицIивахтнаан кIваъ айи фикир саб:
Фици гъабхьну уьмрин мициб гьякь-гьисаб?
Шамдиан гъафиб ву, кIуру, му тухум
Аьсрарилан фици гъабхьнийкIан гъумгъум?
Анжагъ ухдитIан гъибихъунзуз жаваб.
Кюмек гъахьниз ихтилатар ва китаб.
Саб му тухум дар ккадапIуб дициб рякъ,
Рякъюз себеб – дабгъуб цIийи диндин гьякь.
Аьламатнан ляхин – дуфну Шамдиан,
Ярхла-ярхла аьраб вилаятдиан,
Табасаранар гъахьну, гъушхъан вахтар –
Гьациб гъабхьну дурарин кьисмат-кьадар.
Пайгъамбрин асгьябар, вуйиси юрдар,
Кючмиш гъахьну, дин дабгъуб вуди дидар.
Ватан дапIну гъурабатдикан чпи чпиз,
Дусну, яд уьлкейиз дупну «юрд аьзиз».
Ва дусишра дюн’яйин фуну пIипIнаъ,
Аьраб кIуру гафра имдар чпин ччвурнаъ.
Фуну халкьдигъ кьисмат гъабхьнуш чпиз уьмур,
Гьадму халкьдин гъадабгъну дурари ччвур.
Агьалйириз аьксиди дерккундар чиб,
Метлеб саб – улупуб марцци диндин диб.
Кьур’андихъди му халкьар апIуб таниш ,
Гъудган-жалкIан апIури, хьуз чиб вердиш.
Мясум гъахьну Таб уьлкейин гьюкумдар,
Кьюр кьадира, диндин улупуз шартIар.
Аьсрарилан Табасаран гъабхьну пай,
Саб пайнан аьхюр гъахьну кьадийин бай.
Китабариъ: гъахури гъахьну дявйир,
Сар-сарихъди юла гъягъюрдай агъйир.
Анжагъ аьсраригъян мирасвал ижми,
ФтизкIа дилигди, гъубхну – бахш гирами.
Йиз ихтилат му кьюб тухмикан ву гъи,
Узуз аьгъю саб-кьюб ктитурза нагъил.
Нагълариъсдар кьисматарра гъахьну чпин,
Кьисматар, ширинвал ктру йимишар спи.
VIII
Мямедагъа вуйи инсан аьрифдар,
Думу дугъаз гьаци туврай тяриф дар –
Темир-Хан-Шурайиъ гъадабгъну савад.
Вари Кавказдиъ айи му шагьрин ад.
Рустам кьадийин насларин сар эвлед,
Мясумарин тухумдин шуран велед
Сабурнахъди гъапIну гьядисйир кьабул,
Гъудургнушра чан агъавал, йишвар, пул.
Абйир-бабарихъ ухди гъахьну мягьрум,
Дерд-хажалат фициб вуш, вуйи мялум.
Жил’ин айи дугъаз сар багъри гъардаш,
Багъри цIадал, гъакIихъан дада, адаш.
Эмди чахьна гъадагъну гъардшин баяр,
Гьадгъну, туври гъахьну чвйириз тербия.
Несредин бег вуйи жандин цIиб зяиф,
Ухди гъакIну аьзиз чвера чан, гьяйиф.
Подполковник эм, паччагьдин гъуллугънаъ,
Зурба дирбаш’вал айир вуйи чан кIваъ.
Гафнан эйси, намуслу, халис забит,
Амма ухди хъял гъюрур, вуйси кирбит.
Лезги миллетдикан вуйи хпир дугъан,
Анжагъ писвалин мукьам аьгъю чIагъан.
Вуйи думу гизаф мискьин дишагьли,
Алаури гъахьну гьарган чан жилир.
КIури гъахьну Ханбалайиз хпири пис:
«Гьаз апIдарва, я йиз жилир, уву гьисс.
Ихь бицIидарра йитимар вувуз саб,
Кьабулди адарзуз мициб гьякь-гьисаб.
Дурарихьна даршра баладар мялим,
Улдрупишра баладарда чпиз илим.
Закур аьхю шулу яв гъардшин баяр,
Ча пуз аьгъю шулу чпиз рукьру паяр…»
Ханбалайи хпириз лап тувдайи иб,
Гьялак шулдайи апIуз дугъу гъапиб.
Шлубкьан гъитдай, ктапIуз баяриз гиран,
Хъунти апIуй хпирин мелзнан кIакI къайран.
Вушра, кми-кмиди кубкIуншул чпик кIалам,
Эмдин хпири апIуйшул тягьна галам.
Фу пуз шул – гъябкъюндар уьмур лап эркин,
Гьарган фтин-вуш ади гъабхьну жандиъ кин.
Дюзра вуйхьиб цIибди дугъан эмдин хпир,
Чаз рубкьруб ча пуз аьгъю хьибди, гъапир:
ЙицIикьюд йисаъ учIвган му бицIи кас,
Жвуван йишварин карта гъапIну заказ.
Фу аьгъяйхъа бализ, кIаж даршлуб бакар,
Гъудрузруб аьгъдайи абйирин мулкар.
Швнуд-сад агъзур десятин – цIиб дайи жил,
Анжагъ кьюр гъардшиз рубкьру жилин парчи.
Гъабхьну дидкан лазимсуз кагъзин тики,
Аьгъю даршлуганси гьюдюхну уьлке.
Муганаз адру гъафну гьякимият,
Хьади цIийи картйир ва цIийи ният.
Ханбала бегдиз ай Гьялим кIуру бай,
Вуйи думу Мямедагъайихъди тай.
Баярихьна хулаз гъюрийи мялим,
Гьарнур му вахтна шуйи хъпехъру тялим.
Ади чпин арайиъ гьюрмат лап аьхю,
Эмдин баяр сатIиди гъахьну аьхю.
Гьюжат гъабхьундар дураригъ саб саягъ,
Уьмриъ гъахьну гъардшар сар-сариз даягъ.
Шурайиз урхузра гъушну чиб сабси,
ЧвйиртIан аьхю – гъахьну дурар дустарси .
Кюмекназ гъюз гьязур вуй герендиъ гьар,
Такабур вуй баяриин тухмин гьар.
Мялимарин давди гъубшундар жафа –
Марцци урус чIал’инди апIуй гафар.
ЧIалнан уччвушназ тувуй душваъ фикир,
Дюн’яйин культурайин ибтуй шикил.
Урхуб ккудубкIну йицIихьудпи йисан,
Инкъилабра ккебгъну дюзди кьюд йислан .
Кинойиксдар хъасин ккергъну гьядисйир,
Гьацдарикан ктагъуйшул халкьди кьисйир.
Набалугъ бай вуйи, шлуган инкъилаб,
Амма гьарсабдин гъавриъ ай думу лап.
Эдебият , илим вуйир чаз таниш,
Инкъилабди гъапIундайи учв теш’виш3 .
Гьар терефнан аьгъювалар айи кас,
Намус, гъир’ят, асул ифдиз вуйир хас.
КIваъланди аьгъяйи Кьур’андин чIалар.
Кадайи чак цIадал аьмал, фурс, кучIлар.
1. Чапхун-разбой
2. Тахпур-подпруга
3.Теш’виш хьуб -расстеряться
