Уьмур – инсандиз тувнайи варитIан аьхю девлет ву. Гьелбетда, думу эвез апIуз шлубра дюн’яйиъ адар. Амма, жиниб дар, варидарин яшайишра сабсиб дар.

 

Улихьна йигъари инстаграм социалин сетдиъ жюрбежюр хабрарихъди таниш шулайи вахтна, узуз хабарсузди ихь халкьдин машгьур дишагьли, РД-йин лайикьлу артист Бесханум Гюльмягьямедовайин чап апIбар раст гъахьунзуз. Душваъ артистдин чпи аьхи-римжи йигъари Дербент шагьрин кьабидар уьрхюрайи пансионатдиъ дубхнайи мяракайиан улупнайи геренариз дикъат тувайиз, хъугъай, мусурмнар, узу ихь дагълу уьлкейиъ яшлу абйир-бабариз гьюрматлувалиинди гъуллугъ апIури, дурарин кьабивал бахтавар сакитвалиъ ккабалгнайивалиин инанмиш вуйза. Думу йигълан мина хайлин йигъар улдучIвна, амма артистдин дадайиз бахш дапIнайи мяъли-йиккди уларилан сикин дарди нивгъар ахмиш шулайи бабан сурат узхьан кIваълан гьархузра шуладар. Думу хажалатну ккаънайи яшлу дишагьлийин сурат йиз фикриан вахтнахьан ктIубшвуз удудукьрувалинра гъавриъ аза.

Шаксуз, ухьу вари Аллагьди халкь дапIнайи улматар аьжал хъайидарра вухьа. Гьарсар кас чан уьмрин чвул – агьливал къаршуламиш апIузра рази ву, амма инсанарин разиваликан уьмрин шартIар ва мумкинвалар гьарган асиллу шулайинхъа? ИкибаштIан, ваъ. Уьмур бахтнан тIамгъайиккди къаршуламиш апIурайи инсанари гьисаб апIурайиганси, кьабивалик шлу ва му яшнаъ арайиз гъюру жюрбежюр иццрушнарикан, бедендин кьувватсузваликанра асиллу дарди, яшнан чвул чазкьан гюрчегубра ву. Ав, кьабивал фицдар рангариккди ахмиш шулуш, гизафси веледарин янашмиш’валикан асиллу шула.

Къайд апIури шлуганси, гьарсаб яшназ чаз хас вуйи успагьивал а. Зиихъ улупнайи шиклин кьяляхъ, Хив райондин яшлуйирин гьякьикьат фициб вуш ахтармиш апIури, узу райондин ЦСОН-дин кIулиъ айи Надир Уьмаровдихъди гюрюшмиш гъахьнийза. Думу сюгьбатнан кьяляхъ фагьумлу тербиячи В. Сухомлинскийдин гафар фикриз гъафнийиз: «Кьабивал бахтси гьисаб апIуз читин ву. Думу анжагъ сакитвал вая бедбахтвал ву. Дидкан сакитвал чаз гьюрмат айиган шулу, хъа бедбахтвал дидкан гьархували ва субайвали апIуру».

 

Кесп ваъ, кьисмат

 

Жиниб дар, аьхиримжи йицIуд, къад йисандин муддатнаъ гъулар гьичра чIикъри гъахьну: жигьилар хизанариинди шагьрариз кючмиш шула, хъа дурарин яшлу абйир-бабари ялгъузвалиъ кьабивал хъапIра. Му гьякьикьат гъи гъулариъ, гьяйифки, аьдатнанубдиз илтIибкIна. Йиз гафар гъулариъ айикьан ичIи хуларин кьадарну, ясана ялгъузди яшлуйиртIан адрувалиан укIар-рукчари агъавал апIурайи хуларин гьяятари субут апIура. ГьапIхьа? Шюкюр ибшри Аллагьдиз! Анжагъ саб далил ижмишнаан субут апIуз ккундузуз: саб вахтнара уьмрин кьисматназ аьксивал улупну ккундар. Гьарсаб гьякьикьатдиъ чан гюрчег терефар жин шула. Гьарсариз чан гьякь а, гьаддиз фициб вушра гьякьикьатдиз кьимат тувуб читин шула.

Хив райондин сакьатдарин, касибвал кайи ва яшлуйирин игьтияжар тямин апIру цент-риъ, дурарин тIалабар тамам апIури, хайлин серенжемар гъахура. Улупнайи центрин директор Надир Уьмаровди къайд апIурайиганси, дурари чпин ляхин асас вуди «Урусатдин агьалйириз яша-йишдин рякъ’ан гъуллугъ апIбан гьякьнаан» кьувватнаъ айи федералин къанундин бинайиинди тешкил апIура.

– Учу ич ляхин саки гьар йигъан яшайишдин читин гьялнаъ ахъу саб жерге ватандашариз, ялгъузди айи яшлуйириз социалин жигьатнаан гъуллугъ апIбаз, гъахурайи серенжемарин ери заан дережайиз адабгъбаз сарф апIурача.

Уьмриъ, мялум вуйиганси, яшлу инсанари чпихьна аьлава фикир тувувал ва умунвал тIалаб апIура. Кьабидар яш дубхьнайи бицIидар ву, кIури шулу. Гьарсар кьабирин хасиятназ уьмуми фикир тувувал лазим шулу.

Дупну ккундуки, улупнайи гъатарин яшайишдин дережа гъулай апIури, дурарин маракьар ва ихтиярар уьрхбан гъаразнаъади, аьхиримжи йисари гьюкмин кIулиъ айидарира саб жерге уьлчмйир кьабул дапIна. Му рякъ’ан къанунариъра хайлин дигиш’валар тIаъна. Вушра, гьял дапIну адру месэлйирра гъузра.

Гъи дагълу гъуларин жямяаьтлугъдин асас пай яшлуйир ву. Аьдат вуйиганси, гъуларин шартIариъ яшлуйириз, сакьат касариз чпин кьувватар мянфяаьтлуди ишлетмиш апIувал, игьтияжар бегьемвалиинди тамам апIувал гъагъиди алабхъура. Му гъулариъ яшайишдин лазим вуйи шартIар адар кIурайи гаф дар. Мисалназ, варидарин хулан айитI шид адар. Булагъдиина душну, шид хуб, палат жибкIуб, тукандиз, аптекайиз душну, лазим вуйи сурсатар, дармнар масу гъадагъуб кьабидариз читин ву. Улупнайи яшайишдин месэлйир гьял апIувал ич гъуллугъарин асас вазифа ву. Гьамусяаьтна ич центрин гьисабнаъ 339 яшлу касар а. Дурариз 42 касди гъуллугъ апIура.

Гьисабнаъ айи яшлуйириз гьарсариз чан кьисмат, тарих, чан иццрушин ва дерд а. Гизафдариз веледар, хизанар а, дурар, аьхю духьну, удучIвну гъушну. Хъа дурариз аьксина, веледар адарди, ялгъузди уьмур ккудубкIурайи ватандашарра а. Тялукь касариз багахьлуйир адар, гьаддиз дурар, кюмек ккун апIури, ич центриз илтIикIуз мажбур шула, – кIура Н.Уьмаровди.

 

Вари кьаби шулу…

 

Дагълуйирин аьдатар фикриз гъадагъиш, веледар хъайи абйир-бабар ялгъуз хьуб тяжуб шлубсиб ляхин ву, амма гьякьикьатдихьан гьергуз шлуб дар. Центрин гьисабнаъ айидарихъра гизафдарихъ баяр-шубар хъа, дурарин яшайиш ужуди ккабалгна. Амма гъи дурарин гъайгъушнаъ асла жара инсанар а: дурарин хиларин манишну кьабидариз чпин уьмрин чвул читинвал адарди адапIуз мумкинвал тувра. Макьала гьязур апIури, узу саб жерге тялукь касарихъдира гюрюшмиш гъахьнийза. Бязидар, гьяйифки, веледарикан, иллагьки швушварикан, юкIв дюбгъну, сефилди улхура, хъа тмундар, чпин ялгъузвализ дилигди, веледари чпин дуланажагъ ужуди ккабалгнайивалиин кьадарсуз шадра ву. Дурари, чпин баяр-шубар гьякь вуйивал субут апIури, узуз хайлин далиларра улупнийи. Узхьан мушваъ, дюзди кIурза, гьякьра абгуз гъабхьундарзухьан. Вушра мициб гьякьикьатдикан мяълийиан вуйи гафариинди пидиза: дюн’яси аьхиратра айиб ву. Мумкинвал гъабхьиш, вари кьабира шулхьа. Анжагъ саб кIваълан гьапIну ккундар: гъи яшлу абйир-бабарихьан маш гьадабгъури, ухьу тялукь саягъниинди ихь веледарра тербияламиш апIурахьа. Мушваъ жвувазра тялукь кьабивал гьязур апIбан хатIа а. Мициб жюрейиинди кьабивал бахт шулинхъа?! Жаваб тувуз гьялак шулдархьа. Жвуван худларин арайиъ кьабивал бахтлуб шулуш, даршсана юкIв ялгъузвалин сефилвалиъ ади, уьмрин чвул мархьликкди гъябгъюруш, гьамусмиди ухькан хайлинуб асиллу шула.

Ухьу зиихъ, чпин хусуси хулариъ яшамиш шули, жара инсанари гъуллугъ апIурайи яшлуйирикан гъулхунхьа. Хъа кьабидарин пансионатариъ айи яшлу касарин айтIан дюн’яйин гъавриъ хьуз гьичра даршул, фицики дурарира чпин веледар, халкьдин тягьнайихьан уьрхбан бадали тек-бирра тахсир апIурадар. Надир Уьмаровди къайд апIурайиганси, дурарин регьберваликкди аьхиримжи кьюд йисан Хив райондин жюрбежюр гъуларианра 3 яшлу дишагьлийир Дербент шагьрин пансионатдиз дурхна. Макьала гьязур апIурайи вахтна узу кьисматну сарсан нивгъариккди кьабивал ахмиш шулайи дишагьлийихъди таниш гъапIну. Лазлуйиз (ччвур гьюдюхна) сифте хизандиъ Аллагьди дадавалин аьзизвал гьисс апIру кьисмат тувундар. Гьаддиз думу хизандин вакилар жарара гъахьну. Кьяляхъна думу нубатнан ражари, бахтавар хьувалик миж кивну, 7 бицIир ади хпир кечмиш гъахьи жилижвуваз швуваз гъушну. Чахьан шлуси гьарсариз манишин тувуз зегьмет зигури, веледарра аьхю гъапIну. Гьамус дурар вари эвленмишра духьна. Амма кьюд йис улихьна думу гъагъи уьзри (дишагьлийин инсульт гъабхьну) ккагъну. Бедендин сабунуб пай рибшвузкьан удукьури имдру дугъхьан жизбикьан ляхинра апIуз шули имдар. Хъа варитIан гъагъиб: читин йигъан думу чав дюрхну, аьхю гъапIу хизандизра гъагъи гъахьну. Чан хпирихъди мясляаьт апIбан натижайиъ сарнур дархи бали думу духну пансионатдиъ дитру. Му ляхниз 80 йисахъинди яш илтIибкIнайи Лазлуйин жилирира наразивал улупундар. Гьамусяаьтна Лазлуйиз му аьгьвалатнакан вахтналан аьгъю гъабхьи чан аьхюну чуччу, чахьна духну, гъуллугъ апIура.

Гьюрматлу ватанагьлийир! Гъи Дагъустандин йитимханйириъ айи бицIидар, пансионатариъ айи кьабидар фикирназ гъадагъиган, кIвак гележегдихъан вуйи хиялари гъалабулугъвал кипру. Ухьуз фу гъабхьну? Гьятта ухьухь, Дагъустандиъ, милли аьдатар гирамидар вуйи йишваъ, яшлу гъахьи абйир-бабарихьна гьаз му саягъ янашмиш хьуз хъюгъна? Яшлуйирин хулариъ гьамкьан гизаф инсанар гьаз а? Дурарин арайиъ ихь гъуларианра вакилар шулу дупну, шлин фикир вуйи? Душваъ айидарин багъри касарин юкIвар фицдар вушул? Ва варитIан асасуб – арайиз дуфнайи аьгьвалат дигиш апIбан бадали, фу лазим ву? Гъи, хизандилан савайи, гафариинди мектебариъ тербияйин месэлйирин зиин швнуб жюрейин пишекрар лихура. Дурарин ляхнин натижйир наши? Дарш имамари, мистариъ варжариинди инсанар тербияламиш апIбан рякъюъ тасдикь духьнайи къайдайин месэлйириз асас фикир туври, варитIан важиблубдикан – инсандиз ИНСАН хьуз улупуваликан – кIури адарин?! Гизафдариз йиз гафар кьабулра даршлувалин гъавриъ аза, амма, гьяйифки, гъи арайиз дуфнайи аьгьвалатну жавабдар гъуллугъари саб жюрейинра чIиви ляхин гъабхури адрувал субут апIура. Мушваъ жаваб адру суалар гизаф арайиз гъюра, амма …йиз фикриз узу университетдиъ урхурайи йисари ич хуларин эйси вуди гъахьи фагьумлу кьаби бабан гафар гъюрайиз. Дугъу учуз насиягьат туври, кми-кмиди: «Жвуван гъагъдиан гъюнар эргруб дар. Хъа кьабидарна бицIидар адру хал накьвдик гьисаб ву. Кьабир хулан девлет, бицIир – бахт ву. Уьмрин чвул гъабгъуб дархьбан бадали, веледариз байвахт- на манишин тувну ккунду. Вари кьаби шлудар вухьа, думу кIваълан гьархну ккундар», – кIури шуйи.