Росстатдин улупбариин биналамиш духьну, 2020-пи йисан вари Урусатдин агьалйирин перепись гъабхурайи Медиаофисди туврайи мялуматариинди, 2009-пи йислан 2020-пи йисаз ихь уьлкейиъ папрус зигурайидарин ва тембекуйин сурсат ишлетмиш апIурайидарин кьадар 17 миллион касдиина цIиб гъабхьну.
Росстатдин ахтармишариз асас вуди, гьамусяаьт Урусатдиъ 24,2% агьалйири тембеку кайи сурсат ишлетмиш апIура. Му улупбаринди 11% папрус зигурайидар дишагьлийир ву. ЙицIуд йис мидиз улихьна Урусатдиъ 44 миллион касди папрус зигури гъахьну. Дурарикан 60,2% (30,6 миллион кас) жилар вуйи, хъа – 21,7 % (13,3 миллион) дишагьлийир. Кьялан гьисабариинди, сад йигъан сар касди 15-17 папрус зигура.
Урусатдиъ варитIан гизаф папрус зигурайи ва тембеку кайи сурсат ишлетмиш апIурайи регион Чукотка ву. Гьамушваъ агьалйирин уьму- ми кьадарнакан 39%-ди папрус зигура. Кьюбпи йишв’ин Еврейский автономный округ (37,3%), шубубпи йишв’ин Забайкальский край (36,3%) ал. Папрус зигбаан варитIан бицIи улупбар Ингушетияйиъ, Чечен Республикайиъ ва Дагъустандиъ ву.
Росстатдин улупбариин биналамиш духьну, Медиаофисди къайд апIурайиганси, Уру-сатдиъ тембекуйин сурсатдин гьясиллувалра зяиф шула. Мисалназ, 2019-пи йисахьди тевиган, 2020-пи йисан Урусатдиъ папрусар гьясил апIувал 19 процентдин кам гъахьну. Хъа гъубшу йисан, 2018-пи йисахьди тевиган, 11 процент камди вуйи. Тембекуйин сурсатдин гьясиллувал зяиф хьпаз швнуб-саб себеб а: къанундиинди ихтияр адарди, жиниди гьясил гъапIу папрусин сурсатар артухъ шулайивал, электрондин папрусар зигуз хъюгърайивал, гизаф касари папрус гатIабхьурайивал ва гьацдар жарадар.
Дагъустандин улупбар
Эгер ихь республикайикан улхуруш, кIулди Урусатдихь тевиган, ухьухь папрус зигувал цIибдитIан тарабгънадар. Республикайин наркодиспансерин амбулаторияйинна поликлиникайин кIулиъ айи нарколог духтир Раисат Сагидовайин гафариинди, Дагъустандиъ 18% агьалйири папрус зигура. Дурарикан аьхюнуб пай папрус зигурайидар жилар ву, 4% – дишагьлийир, хъа гьацI процент – бицIидарна живанар.
«Му улупбар бицIидар ву кIури, юкIв сикин апIуз шулдар, фицики Дагъустандиъ аьхю кьадар живанари ва жигьилари тембеку кайи – нас-вай сурсат ишлетмиш апIура. Папруси сифтена-сифте инсандин гъурдлариз тясир апIураш, насвайди вари беден зяиф хьуз гъитру. Жигьиларин ва живанарин арайиъ, насвайди папрусин асиллувалихьан азад хьуз кюмек тувру, кIуру жюрейин дюз дару хабрар а. Думу кучIал ву. Инсанари, мицдар хабрарихъ хъпехъури, чпин бедендиз артухъси зарар тувра», – къайд гъапIну Раисат Сагидовайи.
Наркологдин гафариинди, Дагъустандиъ папрус гатIабхьуз гьязур вуйи агьал-йирихьан Республикайин наркологияйин диспансериъ, Мягьячгъала шагьриъ ерлешмиш дубхьнайи 1-пи нумрайин муниципалин больницайиъ (Лаптиевайин ччвурнахъ хъайи кюче, 55 А хулар), Республикайин медицинайин профилактика гъабхру ва сагъламвал уьбхру центриъ (Мягьячгъала, Аскерхановдин ччвурнахъ хъайи кюче, 1 А хулар) ва швнуб-саб жара центрариъ пулсузди консультация гъадабгъуз шулу. Думу центрарин заан тажруба айи пишекрари агьалйирин папрусин асиллувалин дережа ахтармиш апIру тестирование гъабхуру, арайиз гъафи суалариз жавабар, теклифар ва насягьятар тувру.
