Алкоголизмдин ва наркоманияйин месэлйир ихь республикайиъ гьелелиг учIруди гъузрайиваликан мялум апIувал ва газат урхурайидарин улихьна му месэлйир машна-машди адагъувал метлеб вуди, узу гьаму йигъари респуб-ликайин наркодиспансериз гъушнийза. Душваъ лихурайи нарколог духтир Раисат Сагьидова ухдихъан мина танишур вузуз.

Дугъу узуз гьадму йигъан гьеле пишекарвал гъадабгъну адру духтирси чахъди лихбан теклиф гъапIнийи. Узу, лизи халатра хъабхьну, наркодиспансериъ ляхин апIан чарасуз лазим вуйи къайдйириканра гъурхунза. Йиз «практикайин» кIулиъ айи духтир-наркологди макьала бикIру вахтна фамилйир дидрикIувал ккун гъапIнийи. Гьаддиз ччвурар гьюдюхюнза.

Гьарсаб больницайиъси, наркодис-пансериъра гвачIин духтри иццрударин, хъа асас вуди гъагъи гьялнаъ айидарин, аьгьвалат ахтармиш апIуз гъягъбалан ккебгъну. Сифте интенсивный терапияйин отделениейиъ айи пациентариин улуркьуз гъафича. Духтрин гафариинди, му отделениейиъ асас вуди сагъ’вал къайдайиз хурайидар, фикрихъан хъадахъну, чпи гьапIрашра аьгъдрудар, фагьум чIур дубхьнайидар, чпин жандизси, жара касаризра хатIа апIуз мумкинвал кайидар ву. Му отделениейиъ санитарариз ва медсестйириз хатIа-балайикан хабар тувру кнопка кибтIна.
Дежурствойиъ айи медсестрайи йишвну чпи кьабул гъапIу иццрударикан мялуматар тувнийи. Йишвну кьабул гъапIдар чан хиларин табар кьатIар гъапIу жигьил риш ва сар яшлу урс дишагьли вуйи.

Учу дурар ккаънайи палатайизди учIвубси, кьаби бабу: «Узу йиз хулаз гъягъюрза. Мушваъ гъузуз рази дарза. Узу бай ляхниз гъягъюз рякъюъ тIаъну ккунду», – гъапи. Думу йишвну пиянвалиан гъагъи гьялнаъ ади тяди кюмекнан медицинайин вакиларин машиндиъди гъахир вуйи. ГвачIниндиз дишагьли духтрарин кюмекниинди чан фикрихъна гъафну. Духтри дугъаз сагъ’валин курс гъабхруваликан гъапнийи. Амма дишагьлийи духтрин гафар кьатI гъапIу. Думу дерккузра шулдайи. Фицики ихь уьлкейин къанунариинди наркоманияйиан ва алкоголизмдиан аьзарлу инсан, чаз ккундарш, гужниинди больницайиъ дерккуз саризра ихтияр адар. Гьаддиз духтри, сабансана ражари кьаби бабан сагъ’вал ахтармиш дапIну, думу хулаз деетну.

Чан хиларин табар кьатIар гъапIу Мадинара больницайиз пиянди ади гъахир вуйи. Йишвну учв бегьем тюнтди гъахурайивализ лигну, шураз думу сикин апIру дарманра тувну. Амма дугъан бедендин аьгьвалат гвачIнинганра къайдайиз дуфнадайи. Гьаци вушра, дугъазра больницайиъ гъузуз ккундайи. Духтри шуран аьгьвалат чав чан уьмриина хил за апIру гьялназ дуфнайивал гьисабназ гъадабгъну, дугъан сагъ’вал къайдайиз хру интенсивный курс ккебгънийи.

Гьаму отделениейиъ юкьурсана иццрудар айи. Дурарин арайиъ айи жигьил наркоман дишагьлийи кьюрд ккебгъхъан мина чахьан му гьялнаан удучIвуз даршулайиваликан гъапну. Дугъан машназ кIарушин дивнашра, кIалбари думу гьадму саб вахтна бегьем успагьир вуди гъахьивал ашкар апIурайи. Вари юкьби иццру касари чиб уьмуми палатйиризди гьауб ккун апIурайи. Амма духтри, гьелелиг вахт дар, гъапи.

Уьмуми палатйириъра 10-тIан артухъ аьзарлуйир айи. Рамазандин 15 йистIан дайи. Дугъахъди узу цIиб кьандиси духтрин кабинетдиъ сюгьбат апIуз хъюгънийза, амма жигьилиз гафар апIуз ккун гъабхьундайи. Му отделениейин аьзарлуйир саки вари сагъударси рякъюйи, бязидари учухъди зарафатарра апIуйи. Духтир гьарсарихъ дикъатлуди хъпехънийи ва сагъ’валин курс фици гъабхураш ва диди туврайи мянфяаьтлуваликан ктибтнийи. Узу мюгьтал апIурайиб гьадму вуки, алкоголизм ва наркомания уьзрар учIру гриппдиз ухшар айи, тарагъру вирусар дар. Хъа аьзарлуйирин кьадар гьаз артухъ шула? Рябкъру гьялариан уьмур гъагъиб ву- йиган, бязи касар уьмрин гъагъи вахтари ичкийихьна илтIикIура. Хъа диди инсандиз наанди рякъ улупуруш, ухьуз аьгъяхьуз.

Лисундин вахтна аьзарлуйир процедурйир гъахру кабинетдихъ нубатнахъди дийигъу. Узу думу кабинетдиз багахь деетидар кIури, фикир апIурайза. Амма медсестрайи узуз, хилар дижикIну, медицинайин ризиндин марцци бегьлийир алахьну, аьзарлуйирин жандин температура ебцуз теклиф гъапIну. Варидарин температура къайдайиъ айи. Диспансериъ багьалу дармнарра гьуркIну айи ва гьацира шубуб чIивуъди мани хурагра гьиврайи.

Магьа дадайи чан бай хъади дуфна: «Ярхи йишвди ахуз гъитундарчухьди. БицIинур бай мектебдиз гьауз гъабхьундарзухьан», – аьрзйир апIурайи дугъу. Хъа чав бали чан уларихь гьаммишан фу-вуш гьугъубжвурайиваликан гъапну. Думу стационариъ гъитну. Балин кьяляхъ духтри яшлу жвира кьабул гъапIнийи. Думу ички убхъбаан лап гъагъи гьялназ дуфнайи. Дугъаз духтри амбулаторияйин къайдайиинди сагъ’вал мюгькам апIувал ва психологдин консультация гъидикIнийи.

Духтрин раккнарихъ, чпин нубатназ ккилигури, баб ва риш, саб гьяфтайиъ пиянвалиан адауз даршулайи жилир хъади дуфнайи хпир, жигьил бай деънайи.

Дурарилан гъайри, тяди кюмекнан медицинайин машиндиъди духтрари хал-йишв хъадру, касиб адмира гъахнийи. Думу Мягьячгъала шагьрин саб кючейиъ чан фикрихъ хътарди гъидихънийи.

Лисхъан узухъди хъайи духтриз медицинайин шагьидвал апIуз суддиз теклиф гъапIну. Духтир суддиан гъяйиз, узу психологдин ва медстатистдин кабинетдиз гъушнийза. ВуйиштIан, республикайиъ 3010 наркоман ва 3761 алкоголик гьисабназ гъадагъна. Анжагъ саб Мягьячгъала шагьриъ 1979 наркоман яшамиш шула (Табасарандиъ 13 кас, Хив – 6 кас). Наркодиспансерин улихь гьял дапIну ккуни хайлин учIру месэлйир дийигъна. Дурарикан саб – ерси дараматарихъди аьлакьалуб ву.

Йиз ляхнин йигъра аьхирихъна гъафнийи. Рубар йивбан кьяляхъ, Мадинара архаинди гъаахнийи. Рамазанди психологдин суалариз саламатди жавабар туврайи. Хал-йишв хътру кас, санитарари дижикIну, каппельницайикк ккаънийи. Хъа узу давление гъеебцу жигьил бай хулаз гъушнийи.

Багарихьди, наркодиспансерин телефондиз зенг дапIну, йиз пациентарин аьгьвалат фициб гъабхьнуш, чарасуз вуди аьгъю апIурза.