Мялум вуйиганси, улубкьнайи 2021-пи йис, вахтназ вуди Дагъустандин Главайин вазифйир тамам апIурайи Сергей Меликовдин Указдиз асас вуди, ДАССР арайиз дуфну 100 йис тамам хьпаз тялукь Йисси мялум дапIна. Хъа Дагъустандин девлетлуваликан гъапиш, мушваъ сифте вуди аьсрариинди чпин арайиъ дуствална гьюрмат ади яшайиш ккабалгнайи 30-ртIан артухъ миллетар айивал фикриз гъюру. Ав, миллетарин жюрбежюрвалиъ ихь милли республикайин кьувватра жин шула. Му жигьатнаан аьхир адрубкьан сюгьбатар гъахуз шулу, хъа гъийин макьалайиъ гьарсаб халкь имбударихьан тафавутлу апIурайи милли аьдатарикан, асас вуди Хив райондин милли медениятдин аьгьвалатнакан, думу артмиш апIбан бадали, йишвариин гъабхурайи ляхникан улхуз ккундузуз.

Уьмрин рякъюъ инсанди гъазанмиш апIурайи саб жерге савкьатарикан улхури, думу девлетарихь тевну, ухьу инсандин хусуси рюгьнан кьувват балгбаъ асас роль уйнамиш апIурайи культурайикан гъапиш, милли меденият – му фунуб халкьдира аьсрариинди наслариз гъибтрайи, живанарин уьмур ватанпервервалин, рюгьлувалин гьиссариккди ккабалгбан рякъюъ милли савкьат ву.

– Жямяаьтлугъ яшайиш маракьлу апIбаъ культурайи важиблу роль уйнамиш апIура. Гьарсаб халкь имбу миллетарихьан чан багъри халкьдизтIан хас дару аьдатариинди фаркьлу ву. Дагъустан Республика вари Урусатдиъ гизаф миллетар айивалиинди, гьарсаб халкьдин милли медениятдин жюрбежюрвалиинди девлетлура ву.

Хив райондикан гъапиш, мушваъ табасаран ва лезги миллетарин аьдатар аьсрариинди сатIи духьна. Милли культура ттархьну артмиш апIбаз райондин гьюкмин кIулиъ айидари, йи-швариин культурайин маракьар уьрхюрайи касари дикъатлу фикир тувра.

Культурайин девлетлувалин диб фольклор вуйивал фикриз гъадабгъну, йишвариин халкьдин милли культура артмиш апIбаз, милли палатдиз, милли мукьмариз артухъ фикир туврача. Шаксуз, тялукь янашмиш’вали милли чIал уьбхбаъра дерин шил гъибтди.

Пуз ккундузуз, халкьдин аьдатар уьрхювал сифтена-сифте хизандилан ккебгъра. Гьаддиз мушваъ гьарсаб хизандиъ милли къайдйирихьна гьюрмат уьбхювалиъ аьхю мяна а. Хизандиъ абйир-бабари веледарихъди гаф-чIал фунуб чIалниинди апIураш, культура уьбхювал гьаддилан ккебгъра. Мурар гьавайи гафар ву дупну, фикир мапIанай, гъулариъра кмиди хайлиндари чпин бицIидарихъди урус чIалниинди улхбан гьякьикьат арайиз дуфнайиган, узу му гафар апIураза. Багъри культура жанлу апIбаъ ухьуз айи вари мумкинвалар сарф апIувал чарасуз лазим ву.

Йишвариин культура артмиш апIбан метлеб ади, культурайин ужагъарин аьгьвалат дигиш апIбан рякъюъ Хив райондиъ саб жерге серенжемар гъахурача. Зегьметну натижйирихънара хури аьдат ву.

Ав, культура артмиш апIури, Хив райондиъ хайлин натижалу уьлчмйир кьабул дапIна. Му жигьатнаан аьхиримжи йисари гъулариъ Урусатдин халкьарин милли культурайин цент-рар ачмиш апIбаз, ляхник кайи культурайин ужагъар дибдиан рас апIбаз лайикьлу фикир тувра. Ктабхъу йисан Фурдагъ ва Лика гъуларин СДК-йир дибдиан рас апIуз мумкинвал гъабхьунчуз. Улупнайи ляхнар ерли кьувватариинди тамам дапIнайидар ву. Фурдагъ СДК улихьнаси ачмиш дапIна, Лик’арин гъулаъ тялукь шадлугъар ЦIийи йисан гъаншариъ декабрин 29-диъ къайд гъапIну.

Дидланра савайи, культурайин ужагъариъ аьлава расвалин ляхнарра тамам гъапIунча. Гьадму гьисабнаан РКДЦ-йиъ, Гъвандккарин СДК-йиъ манишин тувру гъурулушар ккивну, РКДЦ-йиъ кьюб ужагъ рас, Хирижв СДК-йин унчIвар, раккнар гьюдюхру, Мажвгларин СДК-йин сягьна, ЧIир’арин гъулан библиотека рас апIру, Хив ЦБС-дин гьяят ккабалгру мумкинвал гъабхьну.

Му серенжемар улубкьу йисанра давам апIиди, республикайин метлеб- лу программайин бинайиинди Заан Ярккарин СДК, ерли бюджетдин кьувватариинди ЦIанитI ва Ляхла гъуларин культурайин маканар ва спонсорарин кюмекниинди Ккугъ СДК рас апIуз планламиш дапIнача.

Культурайин ужагъарин материалинна техникайин бина мюгькам апIбан метлеб ади, 2020-пи йисан музыкайин саб жерге алатар, ноутбук масу гъадагъру, спонсорарин кюмекниинди милли палтар дирхру мумкинвал гъабхьну. Багахь вахтна Кашкент, Фурдагъ ва Лика гъуларин клубариз лазим вуйи аппаратурара масу гъадабгъиди.

Клубарин игьтияжар тамам апIбахъди сабси, райондиъ дикъатлу фикир библиотекйир китабарихъди тямин апIбазра тувра, – гъапну ич сюгьбатнаъ Хив райондин культурайинна спортдин, жигьиларин месэлйириз лигру ва туризмдин отделин начальник Казбек Къазиевди.

Йиз сюгьбатчийин гафариан мялум шулайиганси, улупнайи вахтназ Хив райондиъ РКДЦ, 20 СДК ва 5 клуб, ЦБС ва саб бицIидарин библиотека, 27 гъуларин библиотекйир, райцентриъ ЦТКНР ва музей ляхник ка.

Улупнайи ужагъариъ уьмуми гьисабариинди 95 кас милли меденият ва тарих уьбхбиин машгъул ву.

– Жиниб дар, гъийин ХХI аьсрин заан технологйирин девриъ бязи себебариан ихь милли аьдатарин кьувватлувал зяиф дубхьна. Му жигьатнаан йишвариинра милли тарихдилан цIар алдатну, саб жерге харижи уьлкйирин культура тарабгъбиин машгъул вуйи касар арайиз удучIвна. Тялукь гьякьикьатдиъ гьарсар касди чаз хас вуйи милли аьдатар уьрхбаъ аьхю мяна а. Халкьдин девлетлувалин сирра, текрар шулза, анжагъ чаз хас вуйи милли аьдатариъ жин шула. Гъийин деврин жигьилар милли аьдатарихьан ярхла духьнайивализ пашманвалиинди лигури дийигъну кIури, дигиш шлуб адар, ухьу дурар жвуван аьдатарихъна хътакбаз жалб апIбан рякъюъ зегьмет дизигну ккунду. Фицики деврин саб жерге бедбахтваларра жвуван аьдатар дибдиан аьгъдрувалин натижа ву.

Хъа 2021-пи йис ДАССР-рин 100 йисандин юбилейиз бахш вуди Дагъустандин Йисси мялум дапIнайивали ухьу артухъдиси милли аьдатарна къайдйир жанлу апIбахьна жалб апIура.

Улупнайи вахтназ Хив райондиъ фунуб жюрейинра мяракйир тешкил апIуз шартIар а. Ляхниз шартIар айивали учухьна вуйи тIалаблувалра за апIура. Учу, райондин айитI тешкил апIурайи мяракйирилан савайи, республикайин дережайиъди гъахурайи жюрбежюр серенжемариъра заан иштирак’вал улупуз гьар вахтна гьязур вуча. Му жигьатнаан маракьлу сягьнйирра гьязур дапIнача, амма, гьяйифки, коронавирус уьзри ихь уьмриъ тIау дигиш’валарин натижайиъ учхьан дурар гьелелиг онлайн къайдайин саягънииндитIан тамашичйириз улупуз шуладар, – аьлава гъапIну дугъу.

– Казбек Зейнудинович, райондиъ туризм артмиш апIбиинра зегьмет зигурайиваликан мялум вучуз. Му месэла фициб дережайиъ а?

– Туризм артмиш апIбаз райондиъ хайлин мумкинвалар, табиаьтдин гюрчег йишвар а. Гьамусяаьтна райондиъ туриствалин майдан тикмиш апIбан ляхнар кIули гъягъюра. 2021-пи йисан думу майдан ачмиш апIидихьа. Му жигьатнаан фикрарна ниятар хайлин а, гьелелиг дурар мялум апIуз гьялак хьидархьа. Вахтну чав натижйир улупиди.