Гъубшу 2020-пи йисан декабрин аьхириъ вахтназ вуди Дагъустан Республикайин Главайин вазифйир тамам апIурайи Сергей Меликовди жюрбежюр цирклариъ хъуркьувалар улупу дагъустанлуйир гьюкуматдин пешкешар тувбиинди лишанлу гъапIну. Дурарин арайиъди Табасаран райондин СиртIич гъулан агьали Тимур Ражабовдиз «Дагъустан Республикайин гъулан мяишатдин лайикьлу гъулугъчи» кIуру гьюрматлу ччвур тувнийи.
Тимур Ражабовди Москва шагьриъ К.А. Тимирязевдин ччвурнахъ хъайи аграрный университетдин агрономвалинна биотехнологйирин факультет ккудубкIну. 2009-пи йисхъан мина думу «ДКК-СТ» ООО-йиъ агрономди лихура.
Ич мухбир Умгьанат Сулейманова улихьнаси Тимур Ражабовдихъди гюрюшмиш гъахьну. Дурарин арайиъ гъабхьи сюгьбат жикъиди исихъ чап апIурача.
– Тимур Азимович, уву гъи яв жигьил яшнаккди ихь жямяаьтдин арайиъ гьюрматлу ччвурнан сагьиб гъахьунва. Мицисдар хъуркьуваларихьна уву фици гъафнуш, жикъиди ктибтуб ккун апIураза.
– Узу СиртIич гъулаъ Ражабоварин хизандиъ бабкан гъахьунзу. Ич хизан гьар вахтна гъулан мяишатдихъди аьлакьа айиб ву, ва узура абйирин рякъ давам гъапIунза. Йиз адаш Азим Ражабов, гъулан мяишатдин университет ккудубкIну, хайлин йисари зоотехникди гъилихну. Дугъу, гьамишан цIийибтIан цIийиб абгури, вари ляхнар ужудитIан ужуди тамам апIуз чалишмиш’валар зигури шуйи. Дугъан гьяракатар рякъруган, узузра гьадгъаз ухшар кас хьуз ккун шуйзуз. Дугъриданра, гизаф маракьлу ляхин ву. Дарсарихьан азад вахтна узу гьаммишан адашдихъди багълариъ шулийза. Эгер ляхнихъ юкIв хъади гъабхьиш, вари ляхнар тамам апIуз удукьуру.
Йиз эм Агъамягьямед Ражабов Москва шагьриъ К.А.Тимирязевдин ччвурнахъ хъайи аграрный университетдиъ багъбанчивалинна мейвачивалин факультетдин деканди лихура. Думу гъи гъулан мяишатдин илмарин доктор, профессор, тIумутIчивалин кафедрайин заведующий ву, хъа 2002-пи йисан илимдинна техникайин цирклиъ РФ-дин Правительствойин премияйиз лайикьлу гъахьну. Магьа гъи узура дугъан выпускник вуза.
Жил – ухьуз тувнайи девлет ву. Хъа думу мянфяаьтлуди ишлетмиш гъапIиш, диди инсанариз зурба хайир хуру. Улихьдин заманйириъ жил хъайи касар девлет хъайидарси гьисаб апIуйи. Гъийин деврин жигьилариз жилихъ думукьан зегьмет зигуз ккундар. Амма ухьу уьрхюрайиб ихь жил ву. Гъи базрариъ масу туврайи гьарсаб ипIру сурсат жилиин гьясил гъапIуб ву, хъа думу зегьмет гъизигиган шулу.
– Уву «ДКК-СТ» ООО-йиъ агрономди лихурава. Узуз аьгъюб, му тешкилатди аьхю аьтрафариин тIумтIин багълар кивна, хъа душван асас ляхнар, гьелбетда, агрономдикан асиллу ву. Учву гъи апIурайи ляхнин натижйирикан кьюб гаф пуб ккун апIураза.
– Гъи Дагъустан Республикайин артмиш’валин дибра гъулан мяишатдин циркил ву, хъа думу цирклиъ тIумутIчивали важиблу йишв бисура. Ухьу ухьуз айи ругар аьгъяди ишлетмиш апIури гъахьиш, думу цирклиъ уьлкейин экономика заан кIакIариз адапIузра кьувват а. Къайд дапIну ккундуки, гьамусяаьт ихь республикайин гъулан мяишатдин аьхю гъазанжар гъадагъуз мумкинвал айи циркларикан саб тIумутIчивал ву. Мялум вуйиганси, республикайиъ тIумтIар гьясил апIуз ккуни касариз вари шартIар яратмиш дапIа.
«ДКК-СТ» ООО-йи ишлетмиш апIурайи жилар 1000 гектаркьан ву. Дурар Сергокъалайиан гъадабгъну, Мягьярамкент райондизкьан гьатIарццна. Ич асас ляхин – тIумтIар гьясил апIувал ва тIумутIчивалин циркли рес-публикайин экономика мюгькам апIбак ва аьлава гъазанжар гъадагъбак лайикьлу пай кивувал ву. Учухь магьа 220 касдикан ибарат вуйи 9 бригадайи ляхин апIура. Ляхнихъ хъюгъру вахтна, гьарсаб бригадайихьна тяйин кьадар гектарар тувурча, дурарикан гизафдари тIумтIар гьясил апIбаан чпиз улупнайи планар тамам апIуру.
ТIумутI гьаммишан гъайгъушин тIалаб апIурайи, вари йисандин айитI чан кIулихъ инсан дийигъну ккуни набатат вуйиб варидариз аьгъя. ТIумтIарин ужуб бегьер битмиш дапIну, думу уч апIувал – гьам ихь республика кьувватлу, гьамсана гьарсаб мяишатдин вакиларин дуланажагъ за апIуз мумкинвал тувру ляхин ву. Гьаци вуйиган, багълариъ шлу уьзрарихъди кьатI’и женг гъабхувал, мяишатдин кIулиъ айирилан ва агрономарилан гъайри, гьарсар рабочийдин вазифара ву.
– Аьхиримжи йисариъ табиаьтдин гьавйир, тялукь фаслиз хас дарди, йигълан-йигъаз дигиш шула, дидлан савайи жюрбежюр уьзрарира вари бегьер чIур апIура. Гьаму шартIариъ му назук набататдихъди фициб ляхин гъабхурачва?
– ТIумтIарихъди ляхин апIурайи инсан, гьелбетда, гъафилди духьну ккундар. Лазим вуйи кьайдайиинди ляхин гъапIиш, лазим вуйи вахт- на му набататдиз кюмек тувиш, бегьер чIур шулу дупну, думукьан гучI’вал адар.
Ригъдин мейвйирин багълариъ вахтниинди агрохимияйин серенжемар духну ккунду. СацIибкьан кьан гъапIиш, дурарин мянфяаьтлувал ис шулу. Мисалназ, тIумтIарин милдью (тIумтIарин кIажарик шлу грибок) уьзур гъадабгъурхьа. Думу тIумтIин багълариз варитIан гучI айи уьзур ву. Битмиш гъабхьи бегьер пуч хьуз гъидритди уьбхювал сифтена-сифте агротехникайин ва агрохимияйин серенжемар вахтниинди гъахбакан асиллу ву. ТIумтIин багълариъ агротехникайин ва агрохимияйин серенжемар гъахру 15 трактор ачуз, гьаддиз мицисдар уьзрарихьан дицикьан гучI’вал адар. Думу жюрейин уьзрарихъди сабпи нубатнаъди женг гъабхувал гъийин йигъан мяишатдин кIулиъ айиринра, агрономдинра асас месэла ву. Ич «ДКК-СТ» ООО-йин кIули айи Зейдуллагь Аьрабхановдихъди сабси му ляхин кIулиз адабгъурача. Гьар йисан 7 агъзур тонна тIумтIар Дербент шагьрин коньякар гьясил апIру комбинатдиз масу туврача.
– Тимур Азимович, яв терефнаан ихь гъийин жигьилариз саб-кьюб мянфяаьтлу гаф пуб ккун апIураза. Уву гьамцдар хъуркьуваларихъна гъафунва. Белки, увхъан нумуна гъадабгъну, ихь жигьиларинра ляхнихьна вуйи аьшкь за шул.
– Гъи Дагъустан Республикайиъ бикарвал артухъ дубхьна, жигьилар, ляхин адар кIури, жара уьлкйириз гъягъюра. Гъи жилихъ зегьмет зигуз ккунидар лап цIибтIан адар. Хъа узу йиз терефнаан ихь жигьиларикан зегьмет зигуз тIалаб апIураза. Зегьметкеш кас гьаммишан инсанарин, жямяаьтдин, гьюкуматдин терефнаан гьюрматназ лайикь шулу.
Гъит ихь вари жигьилариз сагъ’вал туври, дурар зегьмет зигуз юкIв хъайи касарин арайиъ ади ишри. Зегьмет зигуз ккуни жигьилариз ужуб рякъ ва ляхин улупуз узу гьаммишан гьязур вуза.
