Йиз фикриинди, Дагъустан Республикайин агьалйир варитIан ужуди хялар кьабул апIуз аьгъю жумарт инсанар ву. Ухьухь, республикайиз гъафи гьарсар кас, дугъан миллетдиз, дугъу хъапIрайи диндиз дилигди, багьалу хялижвси кьабул апIуру. Дагъустандиъ яшамиш шулайи урус миллетдин вакилариз чпихьна вуйи гьюрмат рябкъюра. Хъа Урусатдин регионариъ айи дагъустанлуйирин яшайиш фициб вуйкIан?

 

Гьаму улихьна йигъари «Табасарандин нурар» газатдин редакция-йиз Псковдин областдиъ дуланмиш шулайи Дагъустандин агьалйирин элугъливалин председатель, Хив ра-йондин Чювекк гъул’ан вуйи ихь ватанагьли Руслан Мурадялиев гъафнийи. Думу кас гъурабатдиъра ихь табасаран халкьдин аьдатар уьрхюрайи, Урусатдиъ Дагъустандин ад за апIурайи агьалйирикан сар ву. Ватандихьан ярхлаъ яшамиш шулашра, думу кIулиъ айи тешкилатди Дагъустандиъ гъягъюрайи гьядисйириз, къайд апIурайи серенжемариз фикир тутрувди гъитрадар. Тешкилатди дубхнайи ляхни йиз гафар субут апIура. Мидланра савайи, учв яшамиш шулайи йишваъ жигьилар спортдиин машгъул апIбакра Руслан Мурадялиевдин аьхю пай ка. Думу касдихъди гъубху сюгьбат исихъ чап апIурача.

– Руслан Рамазанович, уву гъи рес-публикайиз гъюбан себеб фу вуш, учуз ихтилат апIин.

– Гъи гвачIнинган Дагъустандин муфтий шейх Аьгьмед-Эфендийихъди гюрюшмиш гъахьунча. Дюзди сад йис улихьна узу дугъахъди гюрюшмиш гъахьиган, Псковдин областдиъ узу гъабхурайи гьарсаб ляхникан, айи планарикан хъайи-хъайиси ктибтнийза. Хъа гъийин гюрюшдиъ гьадму планарикан фунуб кIулиз адабгънуш, фицдар ляхнар гъахураш, саб сяаьтнан вахтна гафар гъапIунча. Дугъан узухьна гизаф суалар айи.

Псковдин область Урусатдиъ хачперезвалин бина вуди хьувализ дилигну, душваъ мусурмнарин мист ясана мусурмнарин накьвариз жара дапIнайи йишв зат ади гъабхьиб дар. Хъа областдиъ гизаф даршра дагъустанлуйир, чеченар, ингушар, татарар ва мусурман дин хъипIрайи жара миллетар яшамиш шула. Дурари кечмиш гъахьи касар урсарин накьваригъ киврайи. Гьаддин гьякьнаан швнуб-саб ражари губернаторихьна, Псковдин мэрихьна илтIикIунча, амма месэла гьял шуладайи. Вушра, губернаторин, мэрин иштирак’вал ади гъахурайи гьарсаб заседаниейиъ иштирак шули, гьар ражари мусурмнариз накьвариз жил жара апIбан месэла гъитIибккури, гьаз хачперезар ва мусурмнар садар накьваригъ кивну ккундарш, гъаврикк ккаъри гъахьунза. Аьхирки йиз чарйири натижйир тувну – гьамус мусурмнар кечмиш гъахьиган, ихь аьдатариинди кивбан бадали, йишв жара гъапIунчуз. Вари документарра узухь хьазухь. Дагъустандин муфтийдихъди гьадму ляхнарин гьякьнаан сюгьбатар гъухунча, насигьятар тувунчуз.

Псковдин область – хачперезарин гирами ругар айи йишвси гьисаб апIурайиб ву, душваъ урсарин пак инсанарин гизаф накьвар, урсарин 260 килиса а. Псков шагьриъ, жиларин ва дишагьлийирин монастырар а. Советарин деврин вахтна душваъ айи гизаф килисйир дармадагъин гъапIну, гизаф ибадатханйир сурсатар уьрхру складариз илтIикIну, хъа монастырарик гьадмуганкьан кучуз гъабхьундар. Монастырариъ, сар кешюшди тмунур гьюдюхюри, ярхи йисди чпин хачперез дюъйир урхури шулу. Псковдиъ айи отец Тихонди уьлкейин Президент В.В. Путиндиз, премьер-министрариз насигьятар тувру. Думу урсарин гьациб гирами йишв ву, ва мушваъ мусурмнарин накьвариз йишв жара апIувал аьхю гьунар вуди гьисаб апIураза.

Гьамус шагьрин бюджетдиан накьвариз жара дапIнайи йишвахьна рякъ апIуз, рукар-кюлер алдатIуз пулин дакьатар жара дапIну ккунду. Хъа мусурман мист дивбан гьякьнаан ягъламиш шуладарза – мушваъ сарира думу ляхниз разивал тувидар. Гьаддиз шагьриъ хьуб мертебайин хулар дивбанди вуча. Думу хулариъ саб мертеба гъудган апIру, гъудгнин жикIру, тмунуб мертеба – кечмиш гъахьи мусурман кас жикIру йишв хьибди. Саб мертеба музейиз тувуз планар айич. Думу музейиъ Псковдин областдиъ айи вари халкьарин культурайин ва аьдатарин экспонатар дивбанди вуча. Юкьубпи мертебайиъ ич баяр-шубариз чпин милли культура, аьдатар аьгъю апIру мектеб ачмиш апIидича. Хьубпи мертебайиъ гьялал хураг гьязур апIру кафе, ресторан тешкил апIуз ният айич. Гьялал сурсатар масу гъадагъуз шлу тукан ачмиш апIузра ихтияр гъадабгъунза. Мусурмнариз нюкягь, сумчир апIузра мумкинвал хьибди. Дагъустандин муфтийдин разивал гъабхьиш, ляхин гьяракатнаъ ипдича.

– Урусатдин гизаф регионариъ дагълуйирихьинди, Кавказдин жара миллетарин вакиларихьинди хъугъ’вал алдарди лигуру. Псковдин областдин агьалйирин учвухьна вуйи янашмиш’вал фициб ву?

– Чечен дявдиъ Псковдин 6-пи ротайин 86 кас гъийихну. Дидхъан мина 20 йис дубшна, амма ерли касари думу дюшюш кIваълан гьапIрадар. Мушваъ «Ас-салам» газат пай апIру балихьна гьар ражари гъюри, дугъаз, Чечендиъ швнур кас гъийихнуш, кIваин апIура. Хъа учу ужудар ляхнариинди, уьмрин сагъу рякъ хъапIрайивалиинди учухьна вуйи ужуб янашмиш’вал гъазанмиш гъапIунча. Областдин телеканалин журналистари узухьна хулаз дуфну, ватандихьан ярхлаъ ашра, учу фици жвуван культура, ужудар аьдатар уьрхюраш, мусурман дин хъапIраш, варидарихъди ужудар аьлакьйир ади яшамиш шулаш улупури, передача адабгъну, вари областдиз улупну. Узу ихь ватанагьлйирин элугъливалин председатель гъахьихъан мина, Псков шагьрин Набат 6 кючейиъ абйир-бабарин кюмек адарди гъузу 15-16 бицIир айи хал ич терефнаан итIру сурсатарихъди тямин апIувал кIулина гъадабгънача, гьарсаб машквар дурарихъди къайд апIурача, бицIидар ихь ялхъвнарихъди, мяълийирихъди, дагъустанлуйирин кухняйихъди таниш апIурача. Эгер гьацдар ужудар ляхнар апIурдарш, учу ерли агьалйириз фици ккун шулухъа?

Руслан Мурадялиевдин регьберваликкди дагъустанлуйири апIурайи ужудар ляхнариканра дарпиди гъитуз шулдар. Гъубшу йисан коронавирусдин тIягъюн мялум гъапIган, дурари Хив райондин больницайиз кюмекнан гъагъар хътаънийи. Чпин областдиъра дурари рягьимлувалин ляхин гъабхура, кьабидариз, яшайишдин игьтияж айидариз кюмекар тувра. Гьаму жюрейиинди дурари ерли инсанарин терефнаанра гьюрмат гъазанмиш апIура.

– Жямяаьтлугъ ляхнарилан савайи, уву спортдин цирклиъра ляхин апIурава. Хъуркьувалар айин?

– Узу кIулиъ айи спортдин клубдиъ асас вуди, яна 80%, урус баяр вердиш апIурача. Сифте Дагъустандиан гизаф баяриз теклиф апIури шуйза. ММА-йиан ич спортсменарин 2018-пи йисандин натижйир ужудар вуйивализ лигну, гьар йисан 16-17 йисан яшнаъ айи жигьиларин арайиъ Урусатдин талитар гъахуз учуз ихтияр тувна. Магьа гьаму 16-пи апрелиъ гьадму талитариз ихь табасаран баяриз теклиф вуйиз. Урусатдин талитариъ гьарсар касдиз чак кайи дирбаш’вал улупуз мумкинвал тувурхьа. Улихьди дагъустанлу спортсменариз гизаф теклифар апIури шуйза. Учухь тербияламиш апIурайи урсарин баяр кчIихбан жюре талитариъ дагъустанлуйиртIан цIиб кагьалди шулу. Псковдиан вуйи бали, ич клубдиз 4-6 йисан гъюри, кчIихуз дубгъури шулу, хъа зат областдиъкьан яшамиш шули адру дагъустанлу бай дугъ’ин гъалиб гъахьиган, урсари гиран апIури гъахьну. 2021-пи йисан январихъан мина 4 турнир гъухунча, Дагъустандиан баяриз теклиф гъапIундарза. Хъа апрелин вазлиъ гъахру талитар тешкил апIурайи узуз 16-17 йисан яшнаъ айи 4 бай улупуз ихтияр азуз, хъа Псковдиан му талитарихьна гьязур духьнайи сар спортсментIан адарзуз, гьаддиз шубур спортсмен Дагъустандиан хидиза.

Газатдин редакцияйиъ Руслан Мурадялиевдихъди жюбежюр месэл-йирин гьякьнаан ярхи ва маракьлу сюгьбатар гъухнийча. Дугъу учв Дагъустандиз дуфну имиди Дербент шагьрин администрацияйихъди Псков ва Дербент шагьрарин арайиъ дуствалин ва ариш-веришдин йикьрар йитIувалин месэлара гьял апIбанди вуйиваликан гъапнийи. Газат чап апIурайи вахтназ учуз айи мялуматариинди, Руслан Мурадялиев, чав планламиш дапIнайи вари ляхнар хъуркьувалиинди тамам дапIну, Псковдиз кьяляхъ хътакну.