Ихь республикайиз апрелин ваз политикайин серенжемарихъди девлетлуб гъабхьну. 14-пи апрелиъ Дагъустандиз Урусатдин Правительствойин председатель Михаил Мишустин ва федералин министерствйирин кIулиъ айидар гъафну. 17-19-пи апрелиъ вахтназ вуди Дагъустандин Главайин вазифйир тамам апIурайи Сергей Меликов Кьибла Дагъустандин районариз, гьадму гьисабнаан Табасаран ва Хив районаризра, гъушну. 21-пи апрелиъ Урусатдин Федерацияйин Президент Владимир Путин Федералин Собраниейихьна чан гьар йисандин Послание хьади илтIикIну. 28-пи апрелиъ вахтназ вуди Дагъустандин Главайин вазифйир тамам апIурайи Сергей Меликовди прямой эфириъ дагъустанлуйирин суалариз жавабар тувну.

 

 

Гьаму вари гьядисйирихъди аьлакьалу вуди, чан фикрар ачухъ апIбан бадали, газатдин редакцияйиз Дагъустандин Халкьдин Собраниейин къанундин, къанунчивалин, гьюкумат тикмиш апIбан ва ерли самоуправлениейин Комитетдин председатель, Алавудин Мирзабалаевдиз теклиф гъапIунча. Дугъахъди гъабхьи сюгьбат газатдин машнаъ туврача.

– Алавудин Несрединович, аьхиримжи йигъари духьнайи гьядисйирин гьякьнаан яв фикир пуб ккун апIурача. Дагъустандиз Михаил Мишустин гъювалин метлеб фициб вуйи?

– Мартдин 1-4-пи йигъари Москвайиъ Федерацияйин Советдиъ Дагъустандин Йигъар кIули гъушнийи. Дина, вахтназ вуди Дагъустандин Главайин вазифйир тамам апIурайи Сергей Меликов кIулиъ ади, аьхю делегация гъубшнийи. Узура гьадму делегацияйин дахилнаъ айза. Федерацияйин Советдиъ, Дагъустандиъ айи читин аьгьвалатназ, бюджетдин кьитвализ, кьяляхъ гъубзнайи ЖКХ-йин инфраструктурайиз дилигну, за гъапIу месэлйириз кюмек тувуз къарар адабгънийи. Михаил Мишустин республикайиз гъяйиз сад йигъ улихьна, Дагъустандиъ айи аьгьвалатнахъди таниш хьпан бадали, РФ-дин экономикайин артмиш’валин министр Максим Решетников ва жара министрар гьаънийи. Гьелбетда, арайиъ айи гизаф месэлйир вари сабишв’инди гьял апIуз шлуб дар, гьаддиз дурари варитIан учIруди дийигънайи месэлйир гьял апIувал чпин кIул’ина гъадабгъну. Ихь республикайин шагьрариъ чиркин шид марцц апIру гъурулушари ляхин апIурадар. Дагъустандиз гъюрайи туристариз ихь Каспий гьюлик жикIуз, дидин гъирагъдихъ рягьятвал гъадабгъуз хушди дар. Гьаддиз сабпи йишв’ин канализацияйин шид марцц апIбан месэла дийибгъна. Правительствойин вакилари республикайиъ гьаму месэлйир гьял апIуз кюмек тувурча гъапну.

Кьюбпи месэла: Дагъустандиъ шубуб сменайиъ дарсар киврайи мектебари ляхин апIури ими. Гьадрарикан саб – Табасаран райондин Хюрикк гъулан мектебра ву. Федералин правительствойи гьадму месэлайизра кюмек тувувал чпин кIул’ина гъадабгъну. Хюрккарин мектебдин проектдинна сметайин документар гьязур дапIна. Мектеб гьаму йисан тикмиш апIуз хъюгъди, 2022-пи йисан думу ишлетмиш’вализ тувну ккунду.
Урусатдиъ Дербент шагьур варитIан кюгьне шагьрарикан саб ву. Шагьрин Нарын-Гъала ЮНЕСКО-йин ядиграрин сиягьнаъ а. Федералин центри Дербентдиз гизаф фикир тувра. «Дербент» гьюкуматдин программайиз асас вуди, шагьур артмиш апIбан ляхнар кIули гъахуз гьар йисан 5 миллиардтIан артухъ пул жара апIура. Дербентдин артмиш’валин программайиз дилигну, 10 йисандин арайиъ шагьриз бюджетдиан дару 330 миллиард манат жара апIбан къарар адабгъну.

Сенатор Сулейман Керимовдира, Дербент шагьриз гъюрайи туристарин кьадар артухъ апIбан бадали, хайлин кюмекар тувра. Шагьрин юруш дигиш шула. Гьелбетда, расвалин ляхнар гъахбахъди аьлакьалуди Дербентдин агьалйириз бицIи-бицIи читинваларра алахьиди, хъа натижа вари рази шлубсиб дубхьну ккунду. Дербент шагьур ихь Кьибла Дагъустандин меркез гьисаб шула. Душваъ гизаф табасаранар яшамиш шула, табасаран театр а, арайиз хурайи гъулайваларикан ухьузра кубкIур кIури, умуд кайиз.

– Аьхиримжи 20 йисандин арайиъ Кьибла Дагъустан, Табасаран ва Хив районар ул’ан идипнайи терефси гьисаб апIуз шуйи, душвариъ я ужудар рякъяр, ясана цIийи мектебар тикмиш апIурадайи. Гьамус магьа Михаил Мишустинди республикайиз чан гъювал Дербент шагьрилан ккебгъну, Сергей Меликов Дербентдиз, Табасаран ва Хив районариз гъушну. Районариъ фицдар месэлйир гъитIирккнийи?

– Сифте кIулиъ, ихь районариз гъювализ, агьалйирин учIру месэлйириз лигбаз, Сергей Аьлимовичдиз чухсагъул мялум апIуз ккундузуз. Думу Табасаран райондиз «Дербент–Мамедгъала–Хючна» рякъюъди, гьадму рякъюн рас апIурайи 6 километриин фицдар ляхнар гъахураш аьгъю апIбан бадали, гъушнийи. Гьадму рякъюъди гъягъруган, Сергей Меликовди рякъюн гъирагъдиъ жерге-жергеди кивнайи тIумтIин багълариз фикир тувну. Гьадму терефнаъ айи багълариз литIнариинди шид тувбан технологйир ишлетмиш апIура. Багълари хурайи бегьерра ужуб ву. Табасаран райондиъ гизаф жилар а, амма дурар ишлетмиш апIрур адар, либхурайи жилира улихьгандинсиб бегьерра туври имдар. Райондиъ гъулан мяишат артмиш апIбаан учIруди дийибгънайи месэла – техника адрувал, айибра лап йирси дубхьнайивал ву. Гьюкуматдин терефнаан кюмек адарди райондин гъулан мяишат гъурмиш апIуз шулдар. Региондин кIулиъ айири райондиъ МТС тешкил апIуз, хутIлариз тувру штун турбйир ккивуз кюмек апIуз гаф тувну. Гьадму проектдихъди сабси тIумтIин багълар кивру гъулан мяишатдин жиларра за апIиди.

Сергей Меликов кIулиъ айи делегация тарихнанна культурайин ирснан дараматариина гъубшну. Ургур чвуччвун ва сар чуччун гъалайиин табасаран дишагьлийирин хилариинди гъурху халачйирин выставка гьатIабццнайи. Советарин Союздин девриъ Табасаран райондин 10-12 агъзур дишагьли халачйир урхувалиин машгъул духьну шуйи. Гъи думу пишейихъ хъайидарин кьадар лап цIиб дубхьна. Региондин кIулиъ айири халачйирин гьясиллувал уьбхюз ва артмиш апIуз гьюкуматдин программа гьязур, чан терефнаанра кюмек апIуз гаф тувну. РД-йин Правительствойин председателин заместитель Муслим Телякавовдиз сяняаьткарвалихъан жавабдарвал гъабхурайи циркларин ва гьацира райондин кIулиъ айидарихъди сатIиди 1-пи июндиз халачйирин гьясиллувал цIийи алапIбан программа гьязур апIуз табшуругъ тувну.

Сергей Аьлимович гьацира Табасаран райондин больницайизра гъушну, дугъу духтрарихъди сюгьбат гъубхну, больница медицинайин техникайихъди тямин апIбан аьгьвалатназ гъилигну, саб сменайиъ 100 кас кьабул апIуз шлу поликлиника тикмиш дапIну ккудубкIуз кюмек тувбан гьякьнаан РД-йин Правительствойин председателин сарпи заместитель Нюсрет Уьмаровдиз табшуругъар тувну.

Гьелбетда, региондин кIулиъ айирихъди Табасаран райондиъ туриствал артмиш апIбакан, туриствалин маршрутар арайиз хуваликан, туристар жалб апIбакан гаф-чIал гъабхьнийич. Сергей Аьлимовичди, райондиз туристар жалб апIбан бадали, душваъ хялар кьабул апIру хулар, дурариз хурагар гьязур апIру йишвар, ужудар рякъяр ади ккуниваликан гъапнийи.
Гьаму вари теклифар кьабул дапIну, райондиъ яшайишдин инфраструктура за апIбиин ляхин гъабхувал лазим ву.

– Алавудин Несрединович, маракьлу сюгьбат гъабхбаз чухсагъул.