Инсандин уьмриъ ялхъвнари важиблу йишв дибисна. Ялхъвниъ инсандихьан чан гьиссар ачухъ апIуз шулу. Гьаддиз кюгьне вахтарихъан мина инсанари чпин уьмрин гьарсаб гьядиса, гизафси шадвалинуб, лайикь вуйи ялхъвнариинди улупури гъахьну. Вахт гьаммишан саб йишв’ин дийибгъну гъубзруб дар, вахтнахъди сабси инсанарин артмиш’валра улихь гъябгъюру: ялхъвнарра, мукьмарра, гьенгарра дигиш шулу. Гьамусдин девриъ айи кьадар ялхъвнарин жюрйир гьисаб апIуз лапра читин ву.

 

 

Ялхъвнар инсандин сагъламвализра мянфяаьтлу ву: ялхъван апIру инсан утканди лицури вердиш шулу, диди инсандин юкьян гьар дишди уьбхюз кюмек апIуру, нервйирин тIарамвал алдабгъуру, кIван дамарин гъурулушдин ляхин къайдайиз хуру, инсандин беден жигьил апIуру.

Июндин садпи йигъан ихь уьлкейиъ бицIидар уьрхбан Йигъ къайд апIувалихъди аьлакьалу вуди, учу «Табасарандин нурар» газатдин редакцияйиз табасаран халкьдин бицIи вакил, ялхъвнарин «Мягьячгъала» ансамблин иштиракчи Лейла Аьлиризаевайиз теклиф гъапIунча ва дугъкан учв ялхъвнар апIбиин фици машгъул гъахьнуш, гьаддикан ктибтувал ккун гъапIунча.

– Узу Мягьячгъалайиъ бабкан гъахьунзу, йиз 12 йис вуйиз. Адаш Назир Табасаран райондин Цухтигъ гъулан, хъа дада Зарина – Бургьанкент гъулан вакилар ву. Узу Мягьячгъалайин 26-пи нумрайин мектебдин 6-пи классдиз удучIвназа. Дарсар «отлично» кьиматариз урхураза.

– Уву «Мягьячгъала» кIуру ансамблин иштиракчи вуйиб аьгъячуз, ялхъвнар апIбиин фила ва фици машгъул гъахьунва?

– Ялхъвнариин лап бицIи вахтнахъан мина машгъул духьназа. Хьуд йис тамам гъабхьиган, дадайи узу ялхъвнар апIуз улупру мялимдихьна хъади гъафнийи. Ялхъвнар апIувал лап хушди вуйзуз, гьаддиз дадайи, узу мектебдиз гъягъюз хъюгъбан кьяляхъра, ялхъвнариз гьаувал давам гъапIнийи.
Ич бицIидарин искусствйирин мектебдин кIулиъ айир машгьур артист Зейнаб Махаева ву. Мектебдиъ швнур-сар хореографди ляхин апIура. Дурари жюрбежюр ялхъвнариан дарсар кивра.

Сифте узу студияйиъ ялхъвнар апIури гъахьунза. Хъа ужуди ялхъван апIурайиб гъябкъиган, узу ансамблиз гьаъну. Ич ансамблин дахилнаъди гизаф шагьрариз гъягъюри, узу Мягьячгъала, Грозный, Нальчик, Владикавказ, Астрахань, Ессентуки шагьрариъ кIули гъушу конкурсариъ иштирак гъахьунза. Грозный шагьриъ узу, сарди тамам апIру «Грузиночка» кIуру ялхъван дапIну, йиз сабпи гран-при ва балетдин ялхъвнариан сабпи йишв гъадабгъунза, гьаддиз думу шагьриъ кIули гъубшу конкурс йиз варитIан кIваинди гъубзну.

Узу, милли ялхъвнарилан савайи, балетдин ялхъвнариинра, классикайин, сягьнайин ялхъвнариинра машгъул духьназа. Думу ялхъвнарикан гьарсаб чан жюрейиинди уткан ву, хъа узуз варитIан милли ялхъвнар кьабулди вузуз. Кавказдин милли ялхъвнари ялхъван апIуз даккнирикра кмиди аьшкь капIру.
Узу урхурайи 26-пи нумрайин мектебдиъра, жюрбежюр серенжемар гъахруган, узуз иштирак хьуз теклиф апIури шулу.

– Гьяфтайиъ швнуд йигъан ялхъвнариин машгъул духьнава ва гьар йигъан швнуб сяаьтна гьадму ляхнихъ шулава?

– Элгьет йигъ ктарди, гьар йигъан ялхъвнариин машгъул духьназа. ГвачIнинган гъудужвур мектебдиз дарсариз гъягъюраза, дарсарин кьяляхъ кьюб сяаьтна рягьятвал гъадабгъну, ялхъвнарин мектебдиз гъягъюраза ва сяаьт миржибдизкьан ду-шваъ гъузраза, хъа йишвну йиз мектебдин дарсарихьна гьязур шулаза. Сифте гьаму жюрейиинди вахт пай апIуз читинди вуйи, хъасин вердиш гъахьунза. Ансамблиъ гьар йигъан кьюб сяаьт адапIураза. Хъа жара ялхъвнаризра вахт гъубзрайиз. Учву, узуз читинди ву кIури, фикир мапIанай, ялхъвнарихъ йиз гизаф юкIв хъайиз, хъа элгьет йигъан, тятIиларин вахтна рягьятвал гъадабгъуз, жара ляхнариинра машгъул хьуз вахт гъубзру.

Шиклар зигузра дубгъураза. Шиклар зигбан дарсариз гъягъюри, магьа 3-пи йис вуйиз.

– Гьеле пише ктабгъуз ухди вушра, гележегдиъ фунаб кеспнан эйси хьпанди вува?

– Гележегдиъ узу милли ялхъвнариан дарсар кивру хореографдин кесп ктабгъбанди вуза. Узуз бицIидариз ялхъвнар апIуз улупувал ккуни ляхин вуйиз.
Сюгьбатнан аьхириъ Лейла Аьлиризаевайи учв урхурайи, ялхъвнар дургъурайи мектебариъ лихурайи мялимариз чухсагъул мялум гъапIнийи.

 

* * *

Улихьдин деврариъ, дагълу гъуларин жара агьал-йирси, Жвулли гъулан агьал-йирра девлетлу касарихъ лихуз Дербентдиз, Бакуйиз жара йишвариз гъягъру вахтар гъахьну. Дурар, жюрбежюр тикилишчивалин ляхнар апIури, багълариъ тIумтIин ширар китIри, нафт адабгъру йишвариъ лихури шуйи. Гьамци, тIумтIин багълариъ лихуз душнайи касариз сад йигъан гъапIу ляхниъ саб аьбаси туври гъахьну. Думу лап цIиб кьадар пул вуйи. ЦIа убгъурайи ригъдикк ярхи йигъди ляхин апIурайидари гьамци чпин мадар апIури гъахьну.

Сад йигъан хябяхъган, девлетлу касди шадлу серенжем къайд апIурайиган, тIарам мярака тешкил дапIнайи. Дина ляхнин кьяляхъ дурцнайи Жвулли гъулан агьалйирра ярхлаанси лигуз дуфнади гъахьну. Девлетлу касдин хялари зурнайин мукьмарихъди ялхъвнар апIурайи. Мукьмари аьшкь капIнайи Жвул’арин Къурбан (Мерзефер эмдин аба) ялхъвниз гьялак шули, амма чан дустари, яв ялхъван шлиз герек ву кIури, думу дерккри гъахьну. Амма гьевес кубчIвнайи Къурбан дурарихьан дер-ккуз гъабхьундар. Саб вахт- на ергру ялхъвнин мукьмихъди Къурбан мяракайиз утIурчIвнийи, кIур. Дугъан ялхъвнин утканвал гъябкъю девлетлу касар вари гъудужвну, гарччлар йивури, пулар шабаш апIуз хъюгъру. Ялхъван ккудубкIбан кьяляхъ чаз туву пулар гьисаб гъапIган, Къурбнан хилиъ чав тIумтIин багълариъ саб вазли гъазанмиш апIру пул ади гъабхьну. Думу хъайигъан пулра хьади хъадакну гъулаз гъафнийи, кIур.

«Жугьуд ялхъван кашра, харжи даршул» кIуру абйирин айтуйин дугъривал гьаму дюшюшдиан ачухъди рябкъюрахьуз.