Инвалидар – бедендин сагъ’вал адру инсанар ву. 1992-пи йисхъан мина гьар йисан декабрин 3-пи йигъан вари халкьарин инвалидарин Йигъ къайд апIури шулу. Думу машквран йигъ дар. Думу гьарсаб уьлкейиъ инвалидарин ихтиярар уьрхювализ фициб фикир тувраш, жямяаьтлугъ ляхнариъ, яшайишдин артмиш’валиъ дурарин иштирак’вал фициб вуш, мялуматар тувру йигъ ву.

 

Урусатдин зегьметнан ва яшайишдин артмиш’валин министерствойин улупбариинди, ихь уьлкейиъ 12 миллиондиинакьан инвалидар а, гьадму кьадарнакан 700 агъзуркьан бицIидар ву. Дагъустандиъ, 2021-пи йисан садпи январиз вуйи улупбариинди, вари 3 063 885 касдикан 338 089 кас инвалидарси гьисаб дапIна, яна вари агьалйирин 11 процент. Инвалидарин гьаму кьадарнакан гизафдар ляхин апIуз шлудар ву. Бедендин сагъ’вал бегьем адру инсанар ляхниз гъадагъувалихъдира хайлин читинвалар арайиз гъюру.

Дагъустан Республикайиъ, РД-йин зегьметнан ва яшайишдин артмиш’валин министерствойи гьар йисан инвалидарин Йигъахъди аьлакьалу жюрбежюр серенжемар тешкил апIуру. Цци Дагъустандин региондин «Жигьил инвалидар» кIуру жямяаьтлугъ тешкилатди «Центр компетенций» проект уьмриз кечирмиш апIуз кка. Проектдин метлеб – сакьат инсанариз ляхин апIуз улупувал ву. Центр гьаму цирклиъ зегьмет зигбан тажруба айи экспертарин кюмекниинди арайиз хуз планламиш апIура. Бедендин сагъ’вал адру агьалйириз палтар дирхуз, ипIруб гьязур апIуз, медицинайин массаж, хатIасузвал уьбхюри, ляхин апIуз улупиди.

Гъийин девриъ инвалидарин месэлйирикан, дурарин уьмрикан, бязидарин хъуркьуваларикан гизаф улхури, дурариз рягьимлувалин кюмек уч апIури шулу. Му жюрейин кюмек кьабул апIуз даккнидарра гизаф а, хъа гьар ражари рягьимлувалин кюмекра тувуз шлу мутму дар. СацIибкьан удукьувалар айи инсандиз рягьимлувалин кюмектIан чаз гьар йигъан апIру ляхин, чан хилариинди зегьмет дизигну, гъадабгъу гъазанж ккунду.

Саб ражари узу поликлиникайиъ духтрихьна нубатнахъ дийигънайи вахтна, дина лик ккадру сар кас гъафнийи. Нубатнахъ хъайидари, «инвалид нубат дарди деетай» гъапиган, гьаму касди аьлхъюриси: «Узу инвалид дарза, йиз саб лик ккадабтIнайиз», — гъапнийи. Дугъу нубатнахъ дуснайидариз чаин улубкьу дюшюшнакан ктибтнийи. «Учу, аьхю дарамат тикмиш апIури, лихурайча. Жигьилвалин сабдиканра фикир ктрували хатIалуваларикан фикир апIуз мумкинвал туври шулдар. Гьаци, сад йигъан тикилишчивалин ляхнар апIурайи вахтна, узузра хабарсузди бетондин аьхю блок кубкIну, гатIахьнийзу. Гьяракатниинди гъафи медицинайин тяди кюмек апIру духтрари узу больницайиз гъухнийи. Бетондин блок алабхъу лик сагъ апIуз шлу гьялнаъ имдайи. Лик ккадабтIнийи, гизаф вазари больницйириъ дахъну гъахьнийза. КIулиз дяргъру жюре фикрар адайи. Яваш-явашди сагъ гъахьнийзу. Сагъ гъахьихъан тина, лик ккадар кIури, сад йигъанкьан ляхин дарапIди гъузундарза. Жара пише гъадабгъну, цIийи кеспийин эйсира гъахьунза. Машинра хъапIраза. Эгер лик ккадарди яшамиш хьуз читинди дар гъапиш, дидихъ мухъугъанай. Жандин сагъ’вал адру касдиз мюгькам хасиятра, насигьят тувру касра лазим ву», – гъапнийии ич сюгьбатчийи.

Жандин сагъ’вал адаршра, суздик, вуздик урхуз кучIвну, жюрбежюр пишйирин эйсйир гъахьидар гизаф а. Сяняаьткарвалин эйси вушра, жандин сагъ’вал адру кас ляхниз гъадагъуз саризра ккундар. Гьаддиз гизафдари, хул’ан ляхин апIури, чпин мадар апIуру, юкIв улдубчуру. Хул’ан ляхин апIруриз саб кеспи цIиб ву, дугъаз гизаф жара ляхнарра аьгъяди ккунду. Инсанди, чан улихь метлеб дивну, думу метлебнахъ хъуркьбан бадали, гизаф зегьмет зигувал лазим ву.

Зегьметнан ва яшайишдин артмиш’валин министерствойи арайиз адагъурайи проектар жандин сагъ’вал адру касариз ачмиш апIурайи рякъяр ву. Эгер учвуз ичв яшайиш дигиш апIуз ккундуш, проектдиъ иштирак йихьай, аьрзйир хъадаай.