Ясана живанар фици тербияламиш гъапIиш ужу шулу?!
Гъийин девриъ жигьилариз тербия тувбан месэла вари уьлкейин улихь важиблуб дубхьна гъапишра, кучIал шулдар. Фицики, фикир тувиган, арайиз гъюрайи хайлин хатIалу месэлйир агьалйири, асас вуди живанари, ватандаш’валин тереф уьбхюваликан, дурарин рюгьлувалинна эдеблувалин тербияйин дережайикан, чпин гьяракатарихъан жавабдарвал гъабхуз гьязурваликан асиллу шула.
Жиниб дар, къад йис мидиз улихьна деврихъди тевиш, гъийин жигьиларин уьмрихьна вуйи лигбар, асас вуди эдеблувалин лигбар, дибдиан дигиш духьна. Натижайиъ гъи жямяаьтлугъ швнуб-саб гъатариз пай дубхьна.
Гьякьлуди гъапиш, гъийин девриъ жигьилари рюгьлувалинтIан материалин дакьатар заанди, багьалуди дисувал аьдатназ илтIибкIна. Тялукь гьякьикьат, шаксуз, сифтена-сифте ухькан гьарсари хизандиъ деетурайи камиваларин натижа ву. Фунуб вушра тахсиркарвал арайиз гъафи вахтна, ухьу тахсиркар тянкьид апIуз гьязур вухьа, амма гьаз-вуш сарира чак тахсир гъибтри шулдархьа. Жиниб вуйинхъа, гъи наслар терс рякъюъ ахьбан дюшюшариъ хизанди мектебдиин, мектебди – хизандиин тахсир ва жавабдарвал илипувал ухьуз аьдат дубхьнахьуз.
Аьхиримжи вахтна Урусатдиъ, гьадму гьисабнаан ихь республика-йиъра, образованиейин ва жигьиларин политикайин цирклариан кьабул апIурайи уьлчмйириз асас вуди, живанариз тербия тувбахьна хайлин гъуллугъар жалб дапIна. Улупнайи вахтназ Хив райондин саки гьарсаб мектебдиъ му месэлайин зиин, асас жавабдарвал дубхну ккуни хизандилан савайи, психологар, социологар, классарин руководителар, мектебдин директорин тербияйин меселйириз лигру заместителар ва саб жерге жара гъуллугъчйир лихура. Гьадму саб вахтна директорра улупнайи жигьатнаан ляхин гъабхбахьан саб къанундииндира азад дапIнадар. Хъа асас вуди аьдати мялимдикан гъулхиш, думу урхурайидариз илимдин ва тербияйин рякъ ачухъ апIурайи ишигъ ва нумуна хьувал чарасуз лазим ву. Зиихъ улупнайи асас вакиларилан савайи, яшар бегьем дархьи живанарин месэлйириз лигру инспекторари, администрацйирин комиссйирин вакилари, кагъзариз ва улхбариз асас вуди, живанарихъди лазим вуйиганси ляхин гъабхура. Гьамусяаьт наслариз тербия тувбан ляхин гъабхру вари гъуллугъарин сиягь ктухуз хъюгъиш, улхуб лап ярхи шулу, амма гьякьикьатдиъ арайиз гъюрайи гьяракатари гьелелиг ухьу архаин апIурадар. Мушваъ сикин дарди «чIиви» ляхин гъабхувалин чарасузвал а.
Тахсиркарвал арайиз гъафиган, улхбарра гизаф шула, гьарсар касди, чалан тахсир илдипури, наразивалра улупура, амма фукьан улхбар гъахьишра, думу ихь пашман гьякьикьат ва хатIалу гележег ву.
Хив ОМВД-йин яшар бегьем дархьи живанарин месэлйириз лигру инспектор Загид Акимовди субут апIурайиганси, дурари мектебариъ яшнакк ккуркьну адру баяр-шубар папрусар зигбахьан, ички ишлетмиш апIбахьан ярхла апIбаз бахш дапIнайи гюрюшар кми-кмиди гъахура.
– БицIидарин гъиллигъариз хизандин аьдатари, дурариз лазим вуйи фикир тувну, абйир-бабари жвуван веледарихъди вахт адапIували, баяр-шубар зегьметниина жалб апIували ужуди тясир апIуру. Гъи му жигьатнаан, жиниб дар, хатIалу девир улубкьна. Абйир-бабари сагъу уьмрин къайдйир дюрюрхрайи вахтна, баяр-шубариз фу пуз шулу? Му жигьатнаан учу ляхин жанлу дапIнача.
Улупнайи вахтназ Хив райондин жавабдар гъуллугъарин гьисабнаъ 3 живан ва яшайишдин читин аьгьвалатнаъ айи 4 хизан а. Учу дурар гьар вахт- на гюзчиваликк уьрхюрача, – аьлава гъапIну дугъу.
Дарпиди гъитуз шулдарзухьан. Гъийин деврин гьякьикьат фикриз гъадабгъиган, бицIидарин дюн’яйиз лигувалин фикрар ачухъ дапIну, дурарин гьюрмат дюбхну, уж’валниинди гъаврикк ккаъбаъ аьхю мяна а. Дагъустанлуйир вуйи ухьу ихь абйирин хизандин багьалу аьдатар кIваълан гьархуз чалишмиш духьну ккундар. Яшлуйирикан кми-кмиди «Нагагь ухьу гъубшубдиз тапанчийиан гъивиш, гележегди ухьуз тупраан йивиди» кIуру келима ебхьури шулу. Дикъат тувурхьа: му гафариз дерин мяна а. Ихь гележег ухькан гьарсарикан асиллу шула. Арайиз гъюрайи саб жерге камивалар терг апIбан бадали, вахтниинди зегьмет дизригиш, жавабдар вакиларин вижнасузвализ гележегдиъ наслари наразивал улупрувалинра гъавриъ хьуз буржлу хьидихьа.
