редакцияйиз кагъаз
Гьюрматлу вуйи «Табасарандин нурар» газатдин редакцияйин коллектив ва газат урхру ватанагьлийир! Аьхиримжи вахтари гьюкуматдин улихь-кIулихь хьайи вакиларин терефнаан бабан чIалариз «артухъ фикир тувурхьа» кIуру гафар гизаф ерхьурахьуз. Узузра ихь бабан чIалнан гьякьнаан йиз фикрарикан пуз ккунди азуз.
Жара халкьари чпин чIалар уьрхюз ва артмиш апIуз гизаф чалишмиш’валар зигура, хъа ухьу табасаран чIал якьинди дубгру рякъюъ учIвнахьа. Гьаму заманайин «мода» – хизандиъ чпин веледарихъди урус чIалниинди улхувал – гъуларизра дуфна. Гизаф абйир-бабарикан ебхьуру: «Гъул’ан удучIвган, бабан чIал шлиз лазим ву?».
Расул Гьямзатовди гъапну: «Эгер йиз чIал закур дубгурш, узу гъи йикIуз гьязур вуза». Йиз фикриан, бабан чIал – ихь халкьдин рюгь, фикир, фагьум, юкIв, ккудудубкIру булагъ ву. Даргйирин сар писатели дупна: «ЧIал ликариккан апIру кас Ватан масу туврур ву. Веледдиз чIал улупрур дада ву. ЧIал ликариккан апIувал дада асккан апIувалик гьисаб ву. Дада асккан гъапIури Ватанра масу тувди».
Ихь табасаран чIал варитIан читин чIаларикан сабси гьисаб дапIна. Ихь грамматикайин тарихназ лигухьа. Сифте ихь чIалнаъ 51 гьярф айи: 33 урус алфавитдин бинайиин алидар, 18 ихь чIалнаъ айи гафариъ ишлетмиш апIру ктикьдар. Гьаз-вуш 5 гьярф кам гъапIну. Гьаму месэла гьитIибккнийиш, гизаф ужу шуйи. Эгер алфавит жикъиди, цIидар гьярфар ади ужу вуш, гьаддин гьякьнаан чIалниин лихурайи аьлимарира ва бабан чIалнан мялимарира чпин фикрар газатдиъ чап апIуб ккун апIураза.
1972-пи йисан гъубху переписдиъ бабан чIал аьгъдру 22000 табасаранар ашкар гъахьну. Гьамус, якьин вуди, дицдар касарин кьадар швнуб-саб ражари артухъ вушул.
Мектебдиъ гъахурайи бабан чIалнан дарсарикан улхуруш, дурар йислан-йисаз кам апIура. Телевидениейиан, газатариан ебхьурахьуз: «Бабан чIалар ухьу дюрхну ккунду». Гьякьикьатдиъ – гьар йисан бабан чIалнаан вуйи дарсар кам апIура. КIуруб – саб, хъа апIруб – жараб шула, гизаф аьжайиб ляхин ву.
Аьхиримжи йисари райондин гизаф гъулариъ бицIидарин багъар арццна. Дидин гьякьнаан ихь райондин руководствойизра аьхю вуйи чухсагъул. БицIидар ду-шваъ айиган, бабариз фукьан-вушра гъулайди ву. Амма саб ужуди дар: бицIидарин багъариъ бабан чIал улупури адар. Ми-мидарди вари бицIидар мектебдиз жвуван бабан чIал аьгъдарди гъюра. Душваъ мялимари дурарихъди фици ляхин гъабхуру? Думу ляхин кIулиз адабгъуз гизаф читинди алабхъуру.
Гьюрматлу вуйи бабан чIалнан дарсар киврайи мялимар, абйир-бабар, илимдин вакилар! Гъачай, вари сатIи духьну, ихь багъри табасаран чIал уьбхюз, думу артмиш ва заан дережайиз адапIуз чалишмиш шулхьа!
Учвухьна варидарихьна аьхю гьюрматниинди илтIикIурайир Шил’арин кьялан мектебдиъ бабан чIалнаан дарсар киврайи мялим – Аьлиев Ражаб ГьяжитIагьирович ву.
