Ккудубшу 2021-пи йисан 15-пи декабриъ, РД-йин образованиейин ва илмин министерствойин приказдиз асас вуди, Дербент райондин образованиейин управлениейин гъуллугъниин улихьди хайлин вахтна му гъуллугънаъ гъилиху Сона Гьяжибегова тяйин гъапIну.
Гьяжибегова Сона Аьбдуллаевна 1969-пи йисан 25-пи августдиъ Дербент шагьриъ бабкан гъахьну, хъа дугъан сихил Табасаран райондин ТIюрягъ гъул’ан ву. Заан аьгъювалариинди Дербент шагьрин 4-пи нумрайин мектеб ккудубкIну, думу Курск шагьриъ тарихнан институтдик урхуз кучIвру. 1992-пи йисан институт ккудубкIбалан кьяляхъ, Сона Гьяжибегова багъри Дербент шагьриз гъюру. Чан зегьметнан рякъюн садпи гамар дугъу Дербентдин 19-пи нумрайин мектебдиъ алдагъуз хъюгъну. Душваъ думу сад йисан гъилихну, хъасин 1993-пи йисхъан тина 2001-пи йисазкьан Дербентдин 4-пи нумрайин мектебдиъ тарихнан дарсар киври гъахьну. Жвувак кайи кеспниин аьшкьлу хьувал – инсандин бахт ву. Дициб бахтаварвал чав-чаланди гъюруб дар. Уьмриъ бицIи натижйир гъадагъбан бадали, аьхю зегьмет дизигну ккунду, хъа Сона Гьяжибеговайи, намуслувалиинди мялимвалин зегьмет зигури, хайлин рякъ ккадапIну. Гизаф йисари жигьил наслиз аьгъювалар ва тербия туври, дугъу гъизигу зегьмет гьюкуматдин терефнаан лишанлу дарапIди имдар. 2010-пи йисан думу тарихнан илмарин кандидат гъахьну, дугъаз «Урусатдин образованиейин гьюрматлу гъуллугъчи» ччвур тувну, думу гьацира РД-йин халкьдин образованиейин отличникра ву.
Сона Гьяжибеговайихъди узу образованиейин цирклиъ гъягъюрайи дигиш’валарикан ва жюрбежюр учIру месэлйирикан сюгьбат гъубхнийза.
– Сона Аьбдуллаевна, аьхиримжи йисари образованиейин цирклиъ арайиз дуфнайи аьгьвалатназ фициб кьимат туврава?
– Ихь гъийин образование совет гьюкуматдин образованиейихъди тевуз шулдар. Вахтар гизаф дигиш гъахьну ва, гьаддихъди сабси, гъийин девриъ кьабул апIурайи къарарарра ва тамам апIурайи жара ляхнарра тялукь вуди дигиш шула.
Гьамусяаьт РФ-дин мярифатнан министерствойи урхбанна тербияйин ляхин артмиш апIбаз, образованиейин мяна ва ишлетмиш апIурайи технолог-йир цIийи алаъбаз, яна образование улихьна гъабхбан месэлйириз, аьхю фикир тувра. Гъи, ухьуз варидариз мялум вуйиганси, образованиейин цирклиъ цIийи программйир уьмриз кечирмиш апIура ва реформйир гъахура, гьял апIбан бадали хайлин учIру месэлйир улихьна адагъура.1
Му вари цIийивалар гъи мектебдиъ урхурайи баяр-шубариз лазим ву. Хъа мялимари думу учIру месэлйир ва цIийи программйир лазим вуйиганси, дюз гъюру къайдайиинди ишлетмиш апIуру. Мялимдин асас метлеб – урхурайи баяр-шубар гъавриъ тIауз шлу программа дюзмиш апIувал ву. Ихь мурад-метлеб – гъи мектебариъ урхурайидар чпиз киврайи дарснан гъавриъ ахъуз гъитувал ву. Гъийин девриъ образованиейин цIийи технологйир яркьуди ишлетмиш апIбаз, зигьимлу урхурайидарихъди, бажаранлу жигьиларихъди гъабхру ляхин ужуб къайдайиъди тешкил апIбаз, чпин ляхниъ цIийиб ишлетмиш апIурайи мялимар ашкар апIбаз ва дурариз кюмек тувбаз ва гьацира жара месэлйириз фикир тувну ккунду.
– Гъуллугънаъ дийигъхъанмина фу ляхин апIуз хъуркьунву?
– Гьамусяаьт Дербент райондиъ йигъандин уьмуми образованиейин 47 мектеб гьяракатнаъ а. Гьаму саб бицIи вахтнан арайиъ вари мектебаризра гъягъюз хъуркьунзу, гьелелиг райондиъ мялимари чпин ляхниъ ужудар натижйир улупура. Улихьнаси – 2008-пи ва 2010-пи йисари – мектебарин улихь пишекарвалин заан дережа айи мялимарин месэла учIруди дийибгънайи. Мектебдиъ туврайи маважиб цIибди вуйивализ лигну, гизаф ужударсдар тажрубалу мялимар мектебариан удучIвну гъушнийи. Жюрбежюр предметариан дарсар кивру мялимарин месэлара учIруди дийибгънайи – химияйиан, математикайиан, физикайиан дарсар кивру мялимар гьуркIрадайи.
Хъа аьхиримжи йисари ихь уьлкейин образованиейин цирклиъ гизаф дигиш’валар гъахьну. Ккудушу урхбан йисари РФ-дин Президент Владимир Путинди кми-кмиди мялимарин маважибдин кьадар за апIури гъахьну, ва гъи, образованиейин цирклиъ цIийи технологйир тIаърайиган, гьадму тIалабариз жаваб тувру пишекрарра лазим ву кIури, «Земский мялим» программа уьмриъ кечирмиш апIуз хъюгъювал хайлин ихь мектебариз аьхю кюмек гъабхьну.
– Гъи мектебариъ бабан чIалназ тувнайи сяаьтар цIиб гъапIну ва чIал зяиф шула кIури, варидарик гъалабулугъвал кабхъна. Му месэлайин гьякьнаан фу пуз шулу?
– Дербент райондиъ 5 милли чIалариан дарсар кивра – азербайжан, табасаран, агъул, лезги, дарги чIалариан. Дербент райондиъ айи 47 мектебдикан 38 мектебдиъ 1-пи классдиан 11-пи классдизкьан 5795 бицIириз азербайжан чIал, 19 мектебдиъ 2209 бицIириз – табасаран чIал, 12 мектебдиъ 1023 бицIириз – дарги чIал, 5 мектебдиъ 282 бицIириз – агъул чIал, 15 мектебдиъ 2224 бицIириз – лезги чIал кивра.
Хъа бабан чIалариан сяътар гьамци пай дапIна: 1-4-пи классариз – 7 сяаьт, 5-9-пи классариз – 10 сяаьт, 10-11-пи классдиз – 2 сяаьт. Ва гъи бабан чIалариз тувнайи сяаьтар сарун артухъ апIуз шуладар. Бабан чIалар мициб гьялнахъна ЕГЭ гьяракатнаъ ипхъанмина гъафну. Мялимари, гъийин программйирихъди ляхин апIуз хъуркьри адарчу кIури, аьрзйир апIувализ лигну, ЕГЭ-йихъди аьлакьалу вуйи предметариан программайиъ артухъди дарсар тувна.
Ва гъи бабан чIаларихъди аьлакьалу месэла фукьан вушра читинди дугъубжвна. Амма, узу Дербент райондин УО-йин начальник ву кIури, РД-йин образованиейин ва илмин министерствойин ихтияр адарди, учхьан му ляхнин гьякьнаан дигиш’вал апIуз шуладар.
Хъа милли чIалар уьрхбан бадали, йиз фикриан, ихь чIаларин сяняаьткрарихъди сатIиди ухьу му месэлайин гьякьнаан тялукь къарар адабгъну ккунду.
