Аьхиримжи йигъари Украинайиъ гъягъюрайи гьядисйирихъди аьлакьалу вуди Евросоздин гьюкуматар, Америкайин СатIи вуйи Штатар, Япония ва Канада, сабдихъди саб Урусатдиз къаршу вуйи санкцйир кьабул апIури, ихь экономика шлубкьан зяиф апIуз чалишмиш шула. Дурарикан бязидар аьлхъюб гъюрударра кмиди ву. Вари гьюкуматдиз аькси вуйидарси, бязи политикарин, артистарин, спортсменарин, бизнесменарин терефназди жаради вуйи санкцйирра кьабул апIура.
Тарихнаан мялум вуйиси, экономикайин санкцйир кьабул апIувал вари вахтари ригъ алабхъру терефнан уьлкйирин Урусатдиз аькси вуйи асас яракь вуди гъабхьну. Сабпи ражари вуди санкцйир жюрейин уьлчмйир XIV аьсриъ кьабул гъапIур Иван Грозныйдин аба вуди гъахьну. Гьаддихъанмина дурар, ихь уьлкейиз илзигбан бадали, ишлетмиш апIурайи асас уьлчмйир ву.
ВаритIан яркьу санкцйир Советарин Союздин гьюкуматдин вахтари дид’ин Великобританияйи, Америкайин СатIи вуйи Штатари ва Францияйи иливну. Хъа Ватандин Аьхю дявдин улихь, 1939-пи йисан, Америкайин СатIи вуйи Штатарин президент Франклин Рузвельтдин администрацияйи СССР-ихъди вуйи алверин гьякьнаан «эдебнан эмбарго» мялум гъапIну: экспортдиз шей’ар гьауз къадагъа апIру къанун адрувализ лигну, США-йин президентди аьхю компанйириз жвуван хушниинди СССР-из гьапIрайи саб жерге авадлугъар ва шей’ар цIиб апIбан буйругъ тувну.
ВаритIан маракьлу гьядиса 1960-пи йисари, СССР-и жара гьюкуматариз нафт ва газ гъабхуз хъюгъиган, гъабхьну. ЙицIуд йисандин арайиъ дидин кьадар йицIуб ражари артухъ гъабхьну. СССР-и, Венгрияйи, Чехословакияйи, Польшайи ва ГДР-и «Дуствал» ччвур тувнайи нафт гъабхру турба тикмиш апIуз йикьрар гъапIну. Хъа Америкайин СатIи вуйи Штатари му йикьрар «дявдин хатIа» айибси гьисаб дапIну, СССР-из аьхю диаметрин турбйир масу тувуз къадагъа гъапIну. НАТО-йира сабхилди дурарин тереф гъюбхну. Натижайиъ думу тикилиш цIиб кьанди, СССР-иъ гьязур гъапIу турбйирикан тикмиш гъапIну.
СССР дабгъбан кьяляхъра санкцйир ихь гьюкуматдиз зарар тувбан асас алат вуди гъабхьну. 2014-пи йисан, Крым Урусатдин дахилназ гъафиган, ихь уьлкейихъди санкцйирин дяви ккебгъну. Дидин тешкилатчйирра, гьарганси, Америкайин СатIи вуйи Штатар ва Евросоюз вуйи. Думуганра санкцйирикк оборонайин гьясиллувалин циркил, банкар, урусатдин аьхю пай депутатар ва нафтлин циркил ккахьнийи. Дурар сад йисаз вуди кьабул гъапIнушра, ригъ алабхъру терефнан уьлкйирин бизнесдиз аьхю зарар шулашра, йислан-йисаз давам апIури гъахьнийи.
Хъа Урусатди санкцйирин тясирнаккди, импортдин шей’ар чан сурсатарихъди гьюдюхру программа гьяракатнаъ ипну, жюрбежюр цирклариъ хусуси гьясиллувал артухъ дапIну, ригъ алабхъру терефнан уьлкйирихьан асиллу дарувал тямин гъапIну.
Къайд апIуб лазим вуки, вари халкьарин саб вуйи ихтиярариз асас вуди, фунуб гьюкуматдин терефназдира санкцйир ООН-дин ХатIасузвалин Советдин къарарниинди ва саб кьадартIан артухъ дарди тIаузтIан ихтияр адар. Урусат ветойин ихтияр айи (ООН-дин къарар батIул апIуз шлу ихтияр) ООН-дин Совбездин гьаммишанлугъ вакил вушра, Америкайин СатIи вуйи Штатари ва Евросоюзди, думу ихтиярар чIур апIури, ихь уьлкейин терефназди кьадар адрубкьан санкцйир кьабул апIури гъахьну.
Тялукь пишекрарин гафариинди, думуганси дарди, гьамусяаьт Урусат санкцйирихьна ужуди гьязур дубхьна. Экономикайин асас цирклариъ импортдин шей’ар гьясил апIура, уьлкейин финансарин инфраструктурайи нубатнан санкцйир умудлуди ккагъра.
Урусатди ипIру-убхъру сурсатар (дяхин, йикк, балугъ, шекер, ччим ва гь.ж.) айи игьтияжариз лигну, тамам кьадарнаъди гьясил апIура. Гьацира ихь уьлке минеральный сурсатарихъдира бегьемди тямин дапIна.
Санкцйир иливнайи миржид йисандин арайиъ ригъ алабхъру терефнан уьлкйирра гъавриъ гъахьиганси, дурарин зарар кьюбиб терефарира гьисс апIура. 2015-пи йисан ООН-дин гьисабариинди Урусатдиз ригъ алабхъру терефнан уьлкйирин санкцйири 55 миллиард долларин зарар тувнуш, дурариз чпиз думуган 100 миллиард долларин зарар гъабхьну.
Магьа гъира, Урусатдин МИД-ди къайд апIурайиганси, Евросоюзди Урусатдиз аькси вуди кьабул дапIнайи санкцйири чпиз, ЕС-дин ватандашариз аьхю вуйи зарар тувра. Дурари евройин гъурулуш ис ипра ва банкар аьхю зарарнакк ккирчра.
Эгер газдин ва нафтлин кьиматар за шули гъузиш, европайин кIулин банкарин кьисматра гъагъиб хьибди.
