Эбелцнан машквар ихь халкьдин ва Дагъустандиъ яшамиш шулайи жара миллетарин машкврарикан варитIан кюгьне заманйирихъанмина гъубзнайиб ву. Думу фтихъди аьлакьалу ву? Дидин ччвур фици арайиз гъафиб ву? Дидихъди фицдар аьдатар аьлакьалу гъахьну ва гьамусра ими?
Ихь халкьдин яшайиш ва асас ляхнар малдарвалихъди ва жилиин зегьмет дизигну, дидкан мянфяаьт ктабгъбахъди аьлакьалу вуди гъахьну. Хъа Эбелцан (Эвелцен), табиаьт цIийикIултIан жанлу хьуз хъюбгъбахъди, мяишатлугъ цIийи йис улубкьбахъди тебрик апIури, къайд апIуру. Заан Табасарандин ва саб гъат Хив райондин гъулариъ Эбелцан (Эвелцен) мартдин кьюбпи элгьет йигъан, яна 2022-пи йисан 13-пи мартдиъ къаршуламиш апIуру. Хъа гизафси Эбелцнан машквар хьадукран сабпи ваз вуйи мартдиъ йигъна йишв сабсдар гъахьи вахтна (22-пи мартдиъ) къайд апIуру. Календарар адру вахтна, йигъна йишв сабсдар духьнайивал нежбрари завуъ айи вазлиинди аьгъю апIури гъахьну.
Эбелцан (Эвелцен) кIуру ччвурра йисандин эвел кIуру гафнакан арайиз дуфнайиб ву. Эвел гафнан мяна ачухъ апIури гъахьиш, думу ккебгъру кIул кIуру гаф ву. «Эвел йисан» кIуру гафар, вахтар гъягъюри, «цен», «цан»-диз илтIикIну ва кьюб гафнакан саб гаф гъабхьну. Литературайиъ «эвелцен» гафнан ерина «эбелцан» ишлетмиш апIура. Эбелцан – му нежбрин календариинди ЦIийи йис ву.
Нежбрари, малдарари цIийи йискан хутIлариъ ужуб, бегьерлу ризкь, хярариъ – гъалин укI хьувал ккун апIуйи.
Гьелбетда, Эбелцнан машквар гьарсари, гьарсаб хизанди чахьан шлуси, хулаъ ипIрубра гьязур дапIну, къаршуламиш апIуйи. Гьеле Эбелцан хьайизра, гъулариъ беннекк лицру аьдат ади гъабхьну, саб халра гъидрибтди, машквар мубарак апIури, варидарихьна гъягъюйи. Аьдат вуйиси, лицрудар гъулан жигьилар шуйи. Жара гъулариз гъягъру дюшюшарра шуйи. Эбелцан улубкьайиз йигъар ккимиди, жигьилари ва бицIидари пеълин муртйир йивуйи – сари мурта ккибисури, тмунури зиълан йивури шуйи: ижми мурта хьа-йири хайлин муртйир уч апIуйи ва дурар хулаз гъахуйи. Муртйир йивувалинра чан къайда айи. Хъа Эбелцнан йигъан, хилариъ цIару маргъарра ади, жигьилар, машквар мубарак апIури, гъулан кючйиригъ лицуру.
Лицурайидари чпи гъушу хулан гьяятдиъ сабхилди мяъли апIури гъахьну:
Эбелцан – ялцунди,
Цилдикк баяр – ялгунди,
Дерниъ къюж-къюж анив, аьхю баб?
Марцакк чIукIар кканив, аьхю баб?
Магьа увуз цIару маргъ,
Ча учуз саб мурта!
Мяъли ккудубкIган, жигьилариз хулан эйсийи пеълин мурта тувуйи, эбелцназ дурхьнайи харар, варждин галар гьивуйи, хъа баяри кIуйи:
– Хъа машквризра хилиъ ади, жан сагъди гъузруву, аьхю баб!
Гьарсаб гъулаъ чан жюрейин мяълийир а, ва дурариъ гьарсабдиз чан асас мянара а. Месела, «Дерниъ къюж-къюж анив, аьхю баб?» цIар гъадабгъухьа. Улихьна вахтари мал-чарвайин гъеерццу ликар, шархьлар, фун исикк ккивну, ругдикан гъапIу гъаб-гъажагъдиъди дерниъ ивну, харарна гъубччву дяхин гъибикьну урхьури гъахьну. Гьаддиз аьхю бабаз туврайи суалра гьадму ляхнихъди аьлакьалуб вуйи.
«Марцакк чIукIар кканив, аьхю баб?» цIарнакан улхуруш, дидин мяна гьамциб ву. Эгер йис ужуб вуди гъабхьиш, яна йифар ухди деерцIну, манишнар гъахьиш, варжйир удучIвуру. Хъа аьхю бабари Эбелцнан йигъан варжйирин галар апIуйи.
Маргъ цIаруб вуйивали, «магьа увуз цIару маргъ» кIували йифар цIибтIан имдруваликан, жилар цIару духьнайиваликан, сарун кьюрдхьан гучI имдруваликан кIура.
Эбелцнан машквар, харар урхьбииндиси, хъана жара хурагар гьязур апIбииндира къаршуламиш апIуйи. Гьамус ухьуз думу хурагарин ччвурартIан аьгъяди имдар. Гьацдар хурагарикан вуйи пIенкI, алугай. Дурар гьязур апIбан къайда ихь уьмриан адабхъура, ва гъюзимбу наслиз дурарикан, гьяйифки, гьархди.
Эбелцан йишван гъулаъ аьхю цIа алапIуйи. Дидигъ хулариъ айи йирси-чIюрхюб гъипуйи, хъа, цIа аьхюб хьпан бадали, гьеле ярквраан гъеерццу дурчар, гакIвлар хуйи. Лап аьхю цIа гъабхьиган, дидлан баяр илдицуйи, хъасин ултIурччвуйи. Яна, дици апIбиинди, чак кубкIу вари чIуруб цIигъ гъипну, дубгну, цIийи йис марцциди къаршуламиш апIувал гьисаб шуйи.
Мидланра гъайри, Эбелц-нанган «Уф-цIа» ва жара тамширра апIури гъахьну. Гьяйифки, дурарра ихь арайиан адахьура, гизафдар адахьнура ву. Жигьил насил гьамус цифрайин технологйириин аьшкьламиш дубхьна, хъа абйирин медениятдин цIа яваш-явашди ктIубшвура..
Варидариз Эбелцнан машквар мубарак ибшри! Гьарсариз жандин сагъ’вал, кIван шадвал, бахтар ккун апIураза!
