Артмиш шулайи жигьил насил ватандиз ва халкьдиз вафалу вуди тербияламиш апIувал, дидиз дерин аьгъювалар тувувал гъи ихь гьюкуматдин улихь дийигънайи асас метлебарикан садар ву. Думу важиблу ва читин месэлйир гьял апIбак гъи мектебариъ лихурайи мялимари, заан жавабдарвал гьисс апIури, чпин лайикьлу пай кивра.
Баяр-шубариз бицIиди-миди фициб тербия тувиш, дурар гьаци аьхюра шулу, кIура йиз сюгьбатчийи, Дербент шагьрин 21-пи нумрайин мектебдиъ лихурайи мялим Минасер Исмяиловайи. Минасер Аьскендеровна 1959-пи йисан Табасаран райондин Хюряхъ гъулаъ мялимдин хизандиъ бабкан гъахьну. Дугъан адаш Аскендер Мурадялиев 57 йисан Хюряхъ гъулан мектебдиъ ккергъбан классариъ мялимди гъилихну. Гъи Минасер Исмяиловайи чан адашдин ляхин давам апIура. Мектебдин кьяляхъ думу Дербентдин педучилищейик урхуз кучIвру. 1980-пи йисан Бургьанкент гъулан жвуваз кьисмат духьну, дугъу чан пишекарвалин зегьметнан рякъ гьадму гъулан мектебдиъ ккебгъну. Мектебдиъ ккергъбан классарин мялимди лихури ва жигьил наслиз заан аьгъювалар ва ужуб тербия туври, гъи дугъан 42 йис ву.
– Минасер Аскендеровна, гъийин девриъ аьхю шулайи наслариз тербия тувбан гьякьнаан мялимарин ва абйир-бабарин фикрар тафавутлу шула. Яв фикриинди, дурарин гаф саб хьпан бадали, фу дапIну ккунду?
– Ихь жигьил наслиз аьгъювалар ва тербия тувбан ляхниъ гьял дапIну ккуни мес-элйир гизаф а. Улихьди мектебариъ урхурайи баяр-шубар ужуб гъиллигъ хъайидар, аьхюр-бицIир аьгъяди тербияламиш дапIнайидар шуйи. Думу вахтари баяр-шубарин хилиъ гьаммишан китабар ади, дурар мянфяаьтлу ляхнариин машгъул духьну шуйи. Хъа гъи китабдин ерина ихь баяр-шубарин хилиъ айидар телефонар, планшетар ву.
Мялимди йицIисад йисан мектебдиъ баяр-шубариз тербия ва аьгъювалар тувра, амма саспи абйир-бабари ич ляхниз кьимат туври шулдар. Кьяляхъна, баликан-шуркан тахсир ктабхъган, учхьан ич хулаъ айи кьюр-шубур бицIиркьан мектебдиан хулаз тувнайи дарснан гъаврикк ккауз шулдарчухьан, хъа учву, дарсра кивну, тербия тувузра фици хъуркьручву кIури, суалар туври шулу.
Йиз жилир жигьилди имиди кечмиш гъахьну, ва узу, сар касдинра кюмек дарди кьюр велед дюрхну, дурар аьхю гъапIунза. Дурари кьюридира мектеб гъизилин медалариинди ккудукIну. Йиз бай Марат, ДГУ-йин юридический факультет уьру дипломдиинди ккудубкIну, гъи военный гъуллугънаъ а, хъа риш Залина, ДГУ-йин экономикайин факультет уьру дипломдиинди ккудубкIну, Дербент шагьрин ЦГБ-йин экономикайин кад-рйирин месэлйир гьял апIру идарайиъ лихура. БицIир гъаврикк ккауз шулдар, хъпехъурдар пувал гьарсар абайин ва бабан жвуван веледдиз тербия тувуз тIагърувал апIувал ву. Йиз классдиъ урхурайи бицIидарин кьадар гьаммишан 25 кастIан артухъ вуди шулиз. Хулаъ абйир-бабари, мектебдиъ мялимди бицIирихъ зигрубсиб жафа гъизигиш, дугъкан жямяаьтдиз мянфяаьтлу кас шулу. Бистниъ киву гьарихъ, ужуб бегьер туври кIури, фукьан вушра жафа зигуру, гьадму бицIирра гьаци ву. Мялимвал – жавабдар ляхнарикан саб ву. Мялимдин урхурайидарихьна вуйи сабурлували, жвуван пишейиин юкIв аливали ужудар натижйирихъна хуру. Гъит ихь мялимариз урхурайидар тербияламиш апIуз сагъ’вал туври, дурарихъди сабси баяр-шубарин абйир-бабаризра.
– Гъи Украинайиъ нацизмдин терефкрарихъди гъагъи женгар гъахури, чпин жанар фида апIурайи жигьиларикан хабар вухьуз. Дицдар жигьилариз дарсар кивдар, дурариз тербия тувдар увусдар мялимар ву. Гьаму месэлайин гьякьнаан фу пуз шулвухьан?
– Гъи Украинайиъ кIулиъ гъягъюрайи гьяракатарира ухьуз дерд ва хажалат тувра – фукьан жигьилар дийихну хура. Гъи думу йивну гъийиху баярин абйир-бабарихъди Дагъустандин кIулиъ айи Сергей Меликов гюрюшмиш гъахьи вахтна, жвуван уьлкейин маракьар бадали чпин жанар фида гъапIу баяр фицдар вуди гъахьнуш ктибтруган, дурарин абйирр-бабарриз жвуван веледарикан вуйи тярифнан гафар ширинди ерхьуру. Думу игитарин ччвурар гьаммишан ихь тарихнаъ гъузиди ва дурариз туврайи дирбаш’валин орден мицдар кьягьял баяр гъюрхю ва тербияламиш гъапIу игит бабарин мухрикра кибтIну ккунду.
Абйир-бабарихъди сабси, дурариз тербия тувбаъ учу, мялимарира, аьхю роль уйнамиш гъапIунча. «Педагог» кIуру гаф грек чIалнаан ихь чIалназ таржума гъапIиш, дидин мяна, хил дибисну, бицIир улихь гъахурайир, ву.
Гъи думу жигьилари улупу игитвалин ляхнарик мялимаринра пай ка. Гьаз гъапиш жигьил наслиз зегьмет зигуз улупурайидар, дурар Ватандиз лайикьлу инсанар хьуз гьязур апIурайидар мялимар ву. Мялимдин зегьметнан натижйир арайиз гъяйиз, хайлин йисар гъягъюру. Узу дарсар киву баярра гъи Украинайиъ кIули гъябгъюрайи хусуси метлеб айи операцияйиъ иштирак шула. Мисал вуди, Къудрат Манафович Мягьмудов, Шахриар Арифович Мирзоев ва хайлин жарадар ктухуз шулу. Гъи дурарин бицIидарира узухь урхура. Аьхю шулайи наслиз ужуб тербия ва аьгъювалар тувбаъ ужудар натижйир улупурайи мялимар гъи гизаф а. Ихь гележег мялимдин хилиъ а.
– Чухсагъул. Увузра ляхниъ хъуркьувалар ишри.
