Игитар кIваълан гьархидархьа!
Адашдин гъюнихъан хъичIихнайи бицIи велед… Веледдиз вари уьмриъ му гъюн чаз ккиври хьувал лазим ву. Амма кьисмат гъагъиди илбицну. Кьюр шуран ва шубур балин умуд ва бахт вуйи адаш сарун хъадакну гъюрдар кIури, набалугъ бицIидар фици гъавриъ тIаъди?! Му хьур веледдин адаш Малик Гьяжиибригьимович Гьяжиевдин 42 кIуру йистIан дайи (думу 1980-пи йисан 1-пи декабриъ Рубас гъулаъ бабкан гъахьну). РФ-дин Яракьлу кьувватарин танкарин дивизияйиъ контрактдиинди гъуллугъ апIури, дугъан 18 йис дубхьнайи ва пенсияйиз удучIвуз йисна вазартIан имдайи. Хизан хъасин сикин уьмур хьпаз ккилибгурайи.
Урусатдин кьушмари хусуси метлеб айи операция ккебгъруган, Малик танклин командир вуди Украинайиз гьаъну. Мариуполь шагьриъ дирбашди женг гъабхурайи дугъан танклин келле алдабгъган, дид’ан утIурччвну, жара танклиъ учIвну, дугъу гьадму танклинра тупран гюллйир харж гъапIну, кIура. Чав айи танкарин жергейин имбу эскрариз читин аьгьвалатнаан удучIвуз мюгьлет шлуганси, дугъу сарди душмнариина танк хъапIну. Гьамциб гьунарниинди жан диву Малик Гьяжиевдиз Кьягьялвалин орден тувну.
Ихь игит балин адашна дада Гьяжиибригьим халу ва Анахалум хала Рубас гъулаъ яшамиш шулайи чIвалккарикан ву. Дурари шубур байна кьюр риш тербияламиш гъапIну ва дурарин хизанар ккергъну. Малик кьялану бай ву. Военный ляхнариъ айи шубрид баярра мина садпи йигъа-рилан хусуси метлеб айи операцияйиз, Украинайин жа-жара шагьрариз гьаъну. БицIину бай Рафик айи десте Харьковдиъ йивбарикк ккабхъну. Контузия дубхьнайи Рафик, чан гъардаш Малик багъри гъулаз кивуз хруган, Рубасдиз гъафну. Салам 10-пи мартдиъ гъабхьну. Дидхъан Рафик хъанара частназ хътакну.
Гьяжиибригьим халу чан бай Маликди ихь аьхю шулайи наслин ужуб гележег бадали жан дивувалиин шаклу дар. Дугъу Ватандин Аьхю дявдин вахтна, Украина фашистарихьан азад апIури, жанар диву чпин аба ва эм кIваин апIура. Мюгьтал шлу ляхин вуки, дугъан ччвур али Гьяжиибригьим аба ва эм Гьюсейбалара, немцарихъди женгариъ гъийихдар, Харьковдин багарихь ругарик фаркьат духьна. Гъи, гьамкьан йисар гъягъбахъан, чпихъ ишал ва дюаь апIуз дархьиди кивнайи аьхю абйирин гудул Маликдизра, гьадму ругариин миллетчйирихьан Украина азад апIури, жан дивуб алабхъну.
«Шубуд йисан танклихъ узура дусур вуза. Гъира, яш дайиш, дина душну, йиз Ватан бадали женгнаъ учIвуйза, – кIурайи Гьяжиибригьим халуйи. – Йиз абйирира, йиз балира чпин веледар бадали жанар тувну».
Ухьуз ихь ватанагьлийирин гъамнакан бикIуб алдрабхъри! Чухсагъул Гьяжиибригьим халуйизна Анахалум халайиз, гьамциб мусибат дябкънайи вахтнара дурари инсандихьна гьюрматлувал уьбхюрайивалин ва, ихь газатдин терефнаан чпихъди гаф-чIал апIуз гъюбкан инжик дархьиди, сабурлуди учу кьабул апIувалин!
– Газатарик Маликдикан, дугъу танклиан чахъди хъайи юкьур эскрар адагъну, учв душмандиина гъушну ва имбудар уьрхюз чан жан дивну, кIура. Гьамкьан марцци инсан шлуси, му велед фици тербияламиш гъапIунчва? – суал тувнийза.
– БицIи вахтна гизаф аьжузвал гъябкъю, зегьмет алабхъу инсанар вуча. Ич веледариз харжиб улупуз ккун гъабхьундарчуз. Дурар майил-мадат гизаф ккунидар вуди, аьхюр-бицIир аьгъяди, инсанариз гьюрмат ади аьхю гъапIдар вуйич. Ич веледариз гаш дарибшри, дарвал дярябкъри кIури, 25 ккудурзру малар уьрхюри гъахьунча. Гьадраризра дилигну, чяхрар гьясил апIру заводдиз ляхнизра гъягъюри гъахьунза. Маликдира гизаф кюмек апIуйзуз. Думу гизаф кIубанур, гизаф мерд, дирбаш юкIв айир вуйи. Чан аьхиримжи женгнаъ дугъу: «Узу гъягъюрашра, имбудариз уж’вал шлуганси апIурза», – дупну, фикир гъапIну кIури, хиял вуйиз… – гъапнийи Гьяжиибригьим халуйи.
– Ичв шубрид баярра гьаз военный ляхниъ учIвну?
– Сифте бицIину бали контракт гъибикIнийи, хъасин Маликра, аьхюну бай Эрзиманра гьадина гъушну. Жвуван касибвал-читинвал вуйи вахтна, мадар даршлу вахтна гъушну…
Му гъяни инсанар сабанра чпи дарапIуб зав’ан гъафидар дар. Анахалум халайи 35 йисан больницайиъ чарчарна палтар урччрурди ляхин гъапIну.
«УдучIв ляхниан, гьадму пул узу тувурзавуз, – кIуйи Маликди. – Ликар сагъ апIуз гъахурзаву, дада, кIурайир вуйи. Узу уларихъра мягьрум хьуз гъитну», – ишурайи Анахалум хала.
Чухсагъул Гьяжиибригьим халуйиз, гъагъи герендиъ дугъу тема гьюдюхюрайи. «Дагъустандин Глава Сергей Меликовдикан, Дербент райондин глава Мавсум Рягьимовдикан, Дербент райондин депутатарин собраниейин председатель Мажмудин Семедовдикан гизаф рази вуза. Аьхю чухсагъул чпиз!» – гъапнийи дугъу. Гьяжиибригьим халуйин гафариинди, дурар му читин йигъан дугъаз гафниинди ва ляхниинди яракар гъахьну, дурари дугъан хил гъибисну, Маликдин шубар урхуз кауз, веледарин 24 йис бегьем хьайиз вари терефариан кюмек апIуз, гаф тувну.
Маликдин шубар Лианайи 8-пи классдиъ, Алинайи 7-пи классдиъ урхура. Шубрид баярикан аьхюнурин юкьуд йис ву, бицIинур Малик кивну кьюд йигълан бабкан гъахьир ву, ва дугъ’ин адашдин ччвур иливну.
«Малик наана ляхниз гъушишра, гьадлин грамотйир, чухсагъул мялум апIбан кагъзар гъюйи, – кIваин апIурайи Гьяжиибригьим халуйи-на Анахалум халайи. – Фу ляхин апIурушра, кIакIнаъ шуйи. Кьяляхъ зигрур дайи, усалвал кIул’ина гъадабгъурдайи. Зенг дапIнайири, учуз ккуниси ача, чаяр урхъурача, гъапну. Улихьна вуйи шикларик ипIруб апIури ка. Украин борщ апIурача, гъапну. Украинайиз гьаъбахъан, аьхюнурин сес-дикI адарди 15 йигъ гъабхьиган, учу гьадгъакан артухъ фикрар апIури гъахьнийча…»
«Ав, Малик чан хизанра хъади кми-кмиди уч’ин улукьуз гъулаз гъюйи, – жаваб тувнийи йиз суалназ Анахалум халайи. – Хпири ихь вари хурагар гьязур апIузра гъудубгънийи. Думу гьамус хьуцIурна кьюдариз гъюз кка. Кивруган, бицIир духьну, дугъхьан гъюз гъабхьундайи. Зенгар апIуру. ЦIикбар гъапIунза кIури, зенг дапIна; бицIидариз тувунза, чахьан итIуз гъабхьундарзухьан, кIур…»
«Учв Урусатдиъ яшамиш шулашра, Маликдин юкIв гьамушваъ шуйи, гъулаъ айи хабрар, учуз зенг дапIну, зарафатар апIури, кIури шуйчуз», – гъапнийи Гьяжиибригьим халуйи.
«Аьхиримжи ражну гъягъюрайири, ихь йишван полигондиз кьюб гьяфтайиз гъягъюраза. Кьюб гьяфтайилан гъюрза», – гъапну. Гьар ражну удучIвну, думу ярхлариз гьауз гъягърур вуйза, му ражну али йишвланкьан гъудужвундайза. Узуз гъапундайи, хъа, дадайиз макIан дупну, адашдиз, учв наана гъягъюраш, дупнади гъахьну.
Наанди гъушиш, думу кьяляхъ хъайиз. Думу йиз кьяляхъ хъади рякъю-райиз. Наанди гъилигиш, дугъан шиклар уларикк ккахьру…
Йирсиб илдибтну, цIийиб алабхьру вахтна дюн’яйилан гъушну.
Жвуван дарваликкди дюрхну, аьхю гъапIу баяр кIару ругарикк дахъру вахт дубхьнадай. Аба-баб кьабивалихъ хъайи вахтна мициб саризра дярябкъри!
Хиллик ккадаршра, чан веледарин кIул`ин аба гъузри! Бабан кIулихъ бай дусри!..» – учIвру дерднахьан ктисуз шуладайи Анаханум халайихьан.
«Гьаму ич веледариз фициб тербия тувнуш, Маликдин веледаризра гьациб тербия туври, аьхю апIидича», — хпирин юкIв гъагъи апIурайи гафар гьюдюхюз чалишмиш шулайи Гьяжиибригьим халу. Хъанара чухсагъул чан инсанвализ! Чан дерд кIваъ дярябкъруси убжну, хпир ккаарцуз чара абгурайивализ! Белки, адашдин инсанвалин гьамциб кьувватналан ккебгънайиб вушул Маликдин имбудар бадали жвув гьяйиф дарапIри хьувалин тербияра.
Жан Анахалум хала! Жан веледарин дерд дябкънайи бабар! Учву ккаарцуз шлу гафар айиб дар! Ичв имбу веледариз ва худлариз ярхи уьмрар туври! Гьадрар бадали яшамиш хьуз, гьадрарин гележег акуди хьуз, дердери учву жандихъ аьжуз дарапIуз, Аллагьди учвуз сабур туври! Дердну дургнайи вари багърийириз сабур туври!
Газатдиз узу гьаму материал гьязур апIурайи вахтна, Гьяжиибригьим халуйинна Анахалум халайин аьхюну бай Эрзиман Украинайиан кьяляхъ дуфна, кIурайи. Хъа бицIину бай Рафик душваъ минйир ккадагъбан ляхин апIури ими. Гьамусяаьт, вари ихь миллетдинси, Гьяжиеваринра язнйир, гъардшар-чйириндар, мирас-варисдиндар – гизафдар гьатушваъ а. Яраби вари сагъ-саламатди чпин хизанарихьна хъадакну гъюри!
Амма, гьаму шулайибдин жвувак саб фициб-вуш тахсир кайиси, юкIвариъ кин а. Эгер ихь жигьилариз лайикьлу жара ляхин айиш… Эгер Ригъ алабхъру терефнан гьюкуматари Украинайиъ нацистар тербияламиш гъапIундайиш… Эгер Украина яракьламиш гъабхьундайиш… Эгер жараси гъабхьнийиш, ихь жигьилар чIивиди гъуздийи кIуру фикир ва шаклувал ихь фагьмариан затра кам даршлуси айиз.
Ихь жигьилари гъапIу гьунарар зяяди гъюдудучIври! Яраби ихь игит балин веледарихъ чпин адашдин накьвдин ругаринкьан ярхи уьмур хъиври ва дурар ислягь жилиин яшамиш ишри! Хъа йиз, ихь игит бай Маликдикан кIури, дугъан багъри инсанари ва думу аьгъюдари текрар гъапIу гафар кIваан удучIвурадариз: «Думу гьарган аьлхъюрайир вуйи»…
Шиклиъ: 1) Малик Гьяжиев гъуллугъ апIурайи вахтна; 2) чан кьялану балихъди; 3) чан хизандихъди.
