Мялум вуйиганси, гьамусяаьт республикайиъ РД-йин Глава Владимир Васильевдин жягьтлувалиинди «I50 мектеб» кIуру проект уьмриз кечирмиш апIура. Му проектдиъ иштирак хьуз Табасаран райондиан 12 мектебди аьрзйир тувна. Къайд апIуб лазим вуки, проектдиъ иштирак шулайи мектебариъ расвалин ляхнар гъахуз республикайин бюджетдиан 2 миллион манат жара апIура, хъа имбуну дакьатар агьалйирин, гьадму мектеб ккудубкIу меценатарин кюмекниинди уч дапIну ккундайб ву.

 

Проектдиъ иштирак шулайи Табасаран райондин мектебарин арайиъ сабпибди меценат гъидихъу мектеб ТIивак гъулан кьялан мектеб ву. Мектебдиз сарпирди кюмекнан хил гьачIабккур «Нивелир» ООО тикилишчивалин тешкилатдин генеральный директор ТIагьир Аьлиев ву.

ТIагьир Аьлиевдин му фирма тешкил дапIну сад йистIан дар. Мидиз улихьна дугъу учIвуд йисандин арайиъ «Строй оригинал» компанияйин кIулиъ ляхин гъапIну. Учуз мялум вуйиганси. Дугъан тикилишчивалин компанйири гьюкуматдин объектариъ расвалин, тикилишчивалин ляхнар гъахура, яна мектебар, бицIидарин багъар, больницйир рас апIура, дивра.

Улихьна йигъари ТIагьир Аьлиев «Табасарандин нурар» газатдин редакцияйиз хялижв гъахьну. Дугъахъди учу гъубху сюгьбат жикъиди исихъ чап апIурача.

— ТIагьир Аьлимягьямедович, ихь газат урхурайидариз уву яв му ляхин филандихъан мина, фици ккебгънуш, ктибтуб ккун апIурача.

— ТIиварин гъулан кьялан мектеб ккудубкIбалан кьяляхъ, Дагъустандин гьюкуматдин политехнический университетдин (ДГТУ) тикилишчивалин факультетдик урхуз кучIвнийза. Думу факультет ккудубкIбалан кьяляхъ, армияйиз душну гъафири ляхин апIуз хъюгъюнза. Йиз ляхнин сабпи гамар узу, «Строй оригинал» фирмайиъ инженерди лихури, алдагъуз хъюгъюнза. Душваъ 9 йисан ляхин апIбан кьяляхъ, сач апрелин вазлиъ «Нивелир» кIуру фирма тешкил дапIну, гьадушваъ ляхин апIуз хъюгъюнза. Му фирма, ихь кьибла терефназди гьюкуматдин объектариъ ляхин апIуз кIури, кьаст ади тешкил дапIнайиб вуйич. Себеб – гьадму ихь терефназди йиз терефнаанра, фирмайин терефнаанра сацIиб кюмек апIувал вуйич. Гьаци, магьан ич фирмайиан кюмек вуди, ТIиварин гъулан мектебдин расвалин ляхнариз 600 агъзур манат жара гъапIунча. Му ктарди, хъанара 200 агъзурсана жара апIуз пландиъ айич.

Гъийин йигъаз республикайин СтIал-Сулейман райондиъ хайлин вахтна мектебариъ, бицIидарин багъариъ, Лак райондиъ Къумугъ гъулаъ больницайиъ ва Мягьячгъалайиъра гизаф дараматариъ тикилишчивалин ляхнар духнача. Мисал вуди гъадабгъуши, Новолак районадиан Мягьячгъалайиз кючмиш гъапIу агьалйириз гьюкуматдин программайиинди саб жюрейин 200-тIан артухъ хулар дивдар учу вуча. Хъасин сабсана гизаф мертебйирин хусуси халра дивунча.

— Гьамусяаьт тикилишчивалин объектариин ляхин апIурайи фирмйир гизаф а. Хъа объект учвухьна тувбан бадали, учву гьапIри шулчва?

— Думу вари Урусатдин тендер конкурсдиинди гъябгъюрайи ляхин ву. Гьацдар конкурсариъ иштирак шулача. Хъа чпин объект конкурсдиз адабгънайидари тикилишчивалин фирмйиригъян варитIан ихтибарлуб, сударигъ гъядрабхъюб, яна чпин ляхнихьна юкIв хъади янашмиш шулайи фирма гъядябгъюру. Гъядябгъбан кьяляхъ, саб фициб-вушра технический табшуругъ тувру. Думу гьял дапIну ккунду.

Гьамусяаьтна ич фирмайи Ставрополиъ 4 мертебайин хулариъ тамам апIурайи расвалин ляхнар аьхирихъна гъюра, хъа Армавир шагьриъ 2 мертебайилан 6 мертебайиинакьан вуйи I6 хуларин расвалин ляхнар гъахурача. Думу хулар вари инсанар яшамиш шулайи хулар ву. Хъа, дюзди гъапиш, инсанар яшамиш шулайи хулариъ расвалин ляхнар кIули гъахуз цIиб гъагъиди алабхъуру.

— Учвуз ляхин апIуз Дагъустандиъ рягьятди вунчвуз, даршасана Урусатдин жара регионариъ?

— Эгер лазим вуйи къайдайиинди, къанундиинди ляхин апIуруш, учуз ихь республикайиътIан имбуну регионариъ ляхин апIуз рягьятди вучуз.

Ич фирмайиъ ляхин апIурайи устйирра саки вари ихь баяр ву. Хъа ухьуз аьгъюганси, ихь ватанагьилйир гизаф аькюллуди ляхин апIру касар ву.  Мисалназ, эгер учу лихурайи региондиан вуйи касар ляхниз гъадагъиш, дурар я вахтниинди ляхнизра гъюри шулдар, дурариз юкIв хъади ляхин апIузра ккундар. Хъа ич фирмайиъ лихурайидар, лазим вуйиганси ляхнин дафтарра ачмиш дапIну, лихурайи касар ву.

— Ихь районариан фицдар заказар гъюри шулчвуз?

— Гьелелиг учуз Хив райондиан заказар дуфну адарчуз. Хъа дарш, гьадму «150 мектеб» проектдиъди иштирак духьну, ТIиварин гъулан мектебдин расвалин ляхнар гъахбан вазифа улихь дивнача.

Магьа гьаму йис ккебгъайиз, Хючна гъулан 1-пи нумрайин мектебдиъра дибдиан апIру хайлин расвалин ляхнар гъухунча.

— Дагъустандиъ тикилишчивалин компанйир гизаф а, хъа Урусатдиъ хъана гизаф. Ичв фирмайи Урусатдин конкурсариъ фици тендер гъадабгъура?

— Гьарсар кас чав апIурайи ляхнихьна юкIв хъади, дикъатниинди янашмиш шули гъахьиш, ляхин гьарган ужуди улихь гъябгъюрира шулу. Эгер ихь республикайиъ ляхин апIуз  рягьятди вуйиш, учу ич хизанарра гъитну, хайлин вхтназ жара, таниш дару йишвариз гъягъидайча. Мисалназ, Армавир, Ставрополь узуз таниш дару шагьрар вуйиз. Аукциондиъ иштирак духьну, гьадина гъягъюз мажбур гъахунчу. Душвариъра тикилишчивалин ерли фирмйир фукьан-вушра а. Аукциондиъ иштирак шлуган, дурариз кьимат цIиб ис апIуз ккундар.

Эгер контрактдин кьимат 13 миллион улупнаш, дурар гьаддиин дугъужвну гъузра. Хъа узу 13%-дин исди кьимат кIураза. Дидкан гьюкуматдизра хайир шула ва учура ляхин адарди гъузрадарча. Исди кьимат гъапну кIури, ляхнин ерира асккануб дубхьну ккундар. АпIурайи ляхнин зиин швнуб-саб ахтармиш апIру органари гюзчивал гъабхура.Гьаддиз заан ерийиинди ляхинра дапIну ккунду.

— Эгер сад йисандин арайиъ фирмайихьан кьюб-шубуб тендериъ гъалиб хьуз гъабхьиш, дидхьан вари ляхин тамам апIуз удукьурин?

— Ав. Ставрополиъ, Армавириъ, апIурайи ляхин ктарди, гьамусяаьтна СтIал-Сулейман райондиъ шид зигбан аьхю объектра тикмиш апIувалра айич. Магьа гьаму йисан думу объектдиин ляхин апIуз учуз саки 100 миллион манатдихьна жара дапIна. Думу ляхнихъра багарихьди хъюгъдича.

— Яв фирмайиъ швнур касди ляхин апIура?

— Гьамусяаьтна официально вуди 6 касди «Нивелир» ООО-йиъ ва 6 касди «Строй оригинал» ООО-йиъ ляхин апIура ва жаради вуйи бригадйирра а.

Объект наан аш, гьадина лихуз гъягъюз гьаммишан гьязурди айи. Ихь районариан вуйи устйирин бригадйир учуз гьарган ачуз. Дурар вари ляхнин йикьрариинди лихурайидар ву. Дурар вари аькьюллу касар ву. Маважибра вахтниинди туврача.

— Асас вуди учву гъадагъурайи объектар гьюкуматдиндар вуйичв. Хъа хусуси касар учвухьна илтIикIну, дурарин ляхин тамам апIуранчва?

— Ав. Ич фирмайиъ гьацдар ляхнаризра лигру отдел айич. Думу ляхнариз лигурайир Рамазан Даудович ву. Дугъу хусуси хулар, квартирйир ва жара объектар рас апIбан жюрбежюр ляхнар чан хиликкна гъадагъура.

— Аьхиримжи вахтна ухьуз рябкъюрайиганси гизаф мертебайин хулар хайлин дивра. Дурарин ерийикан фу пуз шулу?

— Ерийин гьякьнаан вуйи жюрбежюр гафар узузра гьаммишан ерхьури шулузуз. Ихь районариан квартирйир масу гъадагъуз ккуни касарикан хайлиндар узухьна илтIикIури шулу. Гьадрарихъди кьимат дивуз, инженерси узура гъягъюри шулза. Эгер ахтармиш апIувал лазим вуш, гьацдар алатарра ишлетмиш апIури шулза. Мисланаз, гъадабгъиш, магьа варидари, «Мяаьлинский хулар» ужудар дар, кIури шулу. Хъа узуз пуз ккундузузки, дураринсиб ужуб ерийин бетон, гьич сарира ишлетмиш апIурадар. Амма, ери ужуб вушра, дурари диврайи хулар уччвудар дар.

Магьа гьамус Мягьячгъалайиъ 5 мертебайин чешнеси улупбан хулар дивуз йизра пландик кайиз. Дюзди гъапиш, айи жилиин 9 мертеба дивузра мумкинвал а. Хъа гъуншйириз тясир апIуз ккундарзуз. Фицики, имбунударизра ригъ кубкIну ккунду. Узу мусурман кас вуди, жарариз зарар кади ляхин апIуз шулдарзухьан.

— Учвуз асас вуди фицдар читинвалар алахьурачвуз?

— Тикилишчивалин фирмйириз асас вуди алахьурайи читинвалар заказчикди гъапIу ляхнихъан вахтниинди пул тутруврайивал ву. Гьамусяаьтна Армавириъ 7-8 миллион манатдин ляхин дапIнача, хъа гьелелиг учуз саб манаткьан тувнадар. Контракт гъибикIиган, къанундиинди I0 йигъандин арайиъ 40% аванс тувну ккунду. Гъавриъ ача, Урусатдиъ айидарин ухь’ин хъугъвал алдар. Сад йигъандин фирмайи кучIлар дапIну, пул гъадабгъну гьергру кIури, дурарин хиял шулу. Гьамусяаьтна душваъ учуси хъанара жара фирмйирира ляхин апIура. ВаритIан кьанди ляхнихъ хъюгъдар учу вушра, гъийин йигъаз варитIан улихь хьача.

Гъубшу гьяфтайиъ Краснодариъ, Краснодар крайин тикилишчивалинна ЖКХ-йин министрин совещаниейиъ, дугъу гъудужвну, дагъустанлуйир гьамци ляхин апIрудар вуйиб аьгъдайзуз дупну, йиз хилра гъибиснийи ва гьамусдихъан тинара объектар учухьна тувуз мажбур хьидича гъапний.и

— Яв фирмйир наан гьисабнаъ а, налогар наан туврава?

— «Нивелир» ООО Дагъ.Огни шагьрин налогарин гъуллугънан гьисабнаъ а, хъа чав фирма ТIивак регистарция дапIнайиб ву. «Строй оригинал» фирма Хунзах райондиъ регистрация дапIна.

Налогарин гьякьнаан улхуруш, учу 30 суткайилан артухъ наан ляхин апIурашра, гьадина налогра туврача.

— ТIагьир Аьлимягьямедович, увуз кюмек апIурайидар фужар ву?

— Узуз сифте кIул’ан ихь Айваз Рамазановди хайлин кюмек апIури гъахьунзуз. Дугъаз чан магазин а. Гьадушв’ан тикилишчивализ лазим вуйи хайлин алатарихъди тямин гъапIунзу. Хъа гьамусяаьтна Ставрополиъ, Армавириъ айи объектариз ихь Табасаран райондин Ягъдигъ гъул’ан вуйи Назимди хайлин тикилишчивалин материалихъди аьхю кюмекар гъапIниз. Дурариз узуз аьхю чухсагъул пуз ккундузуз.

ТIагьир Аьлимягьямедович, увуз учухъди му мяналу сюгьбат гъабхбаз чухсагъул. Гъит, яв фирма хъанара артухъди яркьу ибшри, хъуркьувалар ишричвуз.