Улихьнаси Урусатдин Федерацияйин мярифатнан министр Сергей Кравцовди, уьлкейин мектебариъ тарихнан дарс сабпи классдиан хъюгъну аьгъю апIиди ва урхбан гьяфта гимндилан ккебгъди кIури, мялум гъапIну.

 

 

«Тарих кIваинди гъибтбан бадали, лазим вуйиб вари апIидихьа. Гьаддиз тарихнан аьгъювалар сабпи классдихъан хъюгъну тувбан гьякьнаан къарар адабгъунза», – гъапну С.Кравцовди.

Гьамусяаьт урусатдин мектебариъ думу предмет 5-пи классдихъан хъюгъну аьгъю апIура.

Гьацира гьаму йисан 1-пи сентяб-рихъан хъюгъну, урхбан гьарсаб цIийи гьяфта урусатдин гимндилан ккебгъди.

Сергей Кравцовдин му къарарнан ва аьхиримжи вазари Украинайиъ гъягъюрайи гьядисйирин гьякьнаан чан фикрар ачухъ апIуб ккун апIури, Дагъустандин педуниверситетдин тарихнан факультетдин декан, юридический илмарин кандидат Закир Мирзаевдихьна (шиклиъ) илтIикIунча.

– Закир Мукаилович, увузра мялум вуйиганси, аьхиримжи вазари Украинайиъ гъягъюрайи гьядисйирихъди аьлакьалу вуди, НАТО-йиз дахил шулайи бязи уьлкйир Урусатдин варитIан гирами кьиматлуваларикра кмиди – миллионариинди совет эскрари чпин уьмрар тувну, гъазанмиш гъапIу Аьхю Гъалибваликра – ктукьуз хъюгъна. Гьаддиз, аьхю шулайи наслик ватанпересвалин рюгь капIбан бадали, РФ-дин мярифатнан министерствойи тялукь къарар кьабул гъапIну. Гьаддин гьякьнаан яв фикир фициб ву?

– РФ-дин мярифатнан министерствойин кIулиъ айи Сергей Кравцовдин жягьтлувал – цIийи урхбан йисхъан тина гьарсаб гьяфта гьюкуматдин пайдагъ за ва уьлкейин гимн йивбалан ккебгъувал – аьхю разивалиинди кьабул апIураза. Дициб тажрубайи аьхю шулайи наслин ватанпервервалин ва ватандаш’валин рюгь яратмиш апIуз мумкинвал тувди.

Къайд апIуз ккундузузки, дициб аьдат (гьар гьяфтайин эвелиъ уьлкейин гимн йивувал) ДГПУ-йин тарихнан факультетдиъ швнуд-сад йисан гьяракатнаъ ади гъабхьну. Дициб аьдат гьамусяаьт ДГПУ-йин ректорин вазифйир тамам апIурайи Нариман Асварович Асваровди учв тарихнан факультетдин декан вуйиган уьмриъ кечирмиш апIуз гъитри гъахьну.

Сабпи классдихъан хъюгъну, мектебариъ ватандин тарих аьгъю апIбан гьякьнаан кIуруш, мушваъ улхуб сабпи классдиъ тарихнан предмет тIапIбакан гъябгъюрадар, хъа тарихнан аьгъювалар тувуз хъюгъбакан гъябгъюра. Думу ляхин «Окружающий мир» предметдин дахилнаъди, жвуван хизандин, яшамиш шулайи региондин тарих аьгъю апIури, ясана дарсарин гъирагъдиъ гъабхру ляхнин дахилнаъди, урхурайидар музеяриз, выставкйириз хъади гъягъюри, башламиш апIиди.

Министр Сергей Кравцовди, «Гьякьлувалиъ кьувват а!» кIуру форумдиъ удучIвну улхури, къайд гъапIганси, Урусатдиъ жарадарин тарихнахьна, Украинайин, Белоруссияйин чвевалин халкьдихьна гьюрматсузди янашмиш хьуз саб вахтнара гъитидар. Дугъу, тарихнан учебникар Урусатди Украинайиъ гъабхурайи хусуси метлеб айи дявдин операцияйикан вуйи мялуматариинди аьлава апIиди кIури, гаф тувну.

Тарихнан факультетдин профессораринна мялимарин коллективдира му жягьтлувализ тамам кьадарнаъди рази-вал улупура. Ихь уьлкейин тарихнан асас деврарин гьякьнаан вуйи аьгъювалар 9-пи классариъ, бязи урхурайидар кьялан пишекарвалин образование гъадабгъру идарйирик кучIвайиз, тувну ккунду. Гьелбетда, урхурайидарин бицIи яш гьисабназ гъадабгъну, тарихнан аьгъювалар туврайи мялимра му месэлайихьна аьхю жавабдарвалиинди янашмиш духьну ккунду.

– Ватандин Аьхю дявдиъ СССР-и асас роль уйнамиш гъапIувал шаклу апIури, Аьхю Гъалибвалин Йигъан парад гъабхувал къадагъа апIури, бязи уьлкйири чпин халкьдиз, иллагьки аьхю шулайи наслиз, кучIлин мялуматар тувра. Вари халкьарин къанунариз асас вуди, му тахсиркарвалси гьисаб дапIну, дурар жавабдарвалихъна хуз шулдарин?
– Аьхиримжи йисари Ригъ алабхъру терефнан уьлкйири, Ватандин Аьхю дявдиъ США-йи гъалибвал гъадабгъну кIури, ачухъди мялум апIура. Гьар йисан Москвайин Уьру майдандиин кIули гъябгъру Гъалибвалин парад – политикайин серенжем ву, аьдати халкьдиз думу герек дар кIури, саб жюрейинра уфаллугъ’вал адарди кIура. Американлуйири гъалибвал гъадабгъу думу дявдиъ Уьру Армияйира кюмек гъапIну кIури, дидин себебра ачухъ апIура.

Гьяйифки, статистикайи хъана къурхулу натижйир улупура. 1945-пи йисан 57% французари нацизмдиин гъалибвал гъадабгъбаъ асас роль СССР-и уйнамиш гъапIну кIури, гьисаб апIури гъахьнуш, гъи, 77 йис ккудубшбалан кьяляхъ, Америкайин, Францияйин, Германияйин, Великобританияйин 50% касари думу роль США-йиз тувра, анжагъ 14% агьалйиритIан СССР дявдин гъалибчиси кIваин апIури имдар. Му уьлкйирин жа-жаради вуйи статистика хъана пашмануб ву.

Украинайин улихьгандин премьер-министр Арсений Яценюкдира Ватандин Аьхю дявдин тарихнакан гьамци гъапну: «Ихь ужуди кIваин илмийихь, фици СССР Германияйиин алархьнуш, хъа гьамус Украинайиина алжагъна. Ухьу дидиз аьксивал улупну ккунду. Вари дюн’яйин кьюбпи дявдин натижйир чпиз ккуниганси ктикIуз саризра ихтияр адар».
Ригъ алабхъру терефнан уьлк-йири Ватандин Аьхю дявдиъ СССР-и Гъалибвал гъадабгъувал жин апIбан метлебарикан саб – Урусатдиъ политикайин гьял гъизгъин, думу дявдиъ иштирак’вал гъапIу халкьарин арайиъ айи аьлакьйир чIур апIувал ву. Дурар совет халкьдин ва Урусатдин кьудратлувал зяиф апIуз чалишмиш шула. Урусат улихь-улихь гъябгъюри, вари дюн’яйин майдандиина чан метлебар умудлуди адагъури, думу СССР-ин вахтариси кьувватлу шулайивал Ригъ алабхъру терефнан уьлкйирихьан аьх апIуз шуладар.

P.S. Цци Гъалибвалин Йигъ лапра багьалуб хьибди. Ихь халкьди нубатнан ражну нацизмдиз машна-машди удубчIвну, дидихъди женг гъабхура, гъюзимбу наслиз ихтибарлу гележег бадали, совет эскрариси, урусатдин эскрарира чпин жанар дивра. Уьру эскрари думуган фициб тIягъюн дагъитмиш апIури гъахьнуш, хъана гъавриъ шулахьа. Украинайиъ кIул за гъапIу неофашизм гьадму йигъаз дагъитмиш дапIну ккудубкIур, хусуси метлеб айи операция гъабхурайи ихь эскрари дявдин параддиъ иштирак’вал апIур кIури, миж кивурхьа, фицики дурар Аьхю Гъалибвалин парад гъабхуз гьамусяаьт айидарикан варитIан лайикьлу ву.