Гьар йисан майдин вазлин 9-пи йигъан Урусатдин Федерацияйиъ Гъалибвалин Йигъ къайд апIуру. 1945-пи йисан 9-пи майдиъ Москвайин вахт йишвандин сяаьт сабдиз 17 дакьикьа ккимиди Германияйи учв магълуб гъахьивал кьабул апIурайи Актниин къул гъизигнийи. Гьадму Актниинди Ватандин Аьхю дяви ккудубкIнийи.
1945-пи йисандин 9-пи майдин йигъ, дявдин гъагъи йисар йислан-йисаз ухьхьан ярхла шула. Амма 1941-1945-пи йисарин дявди ихь уьлкейиз, ихь халкьдиз гъабхи хажалат ва зарар инсанарин кIваан адабгъидар. Абйир, адшар, баяр, жилар фици дявдиз гъягъюри гъахьнуш, гьаргандиз кIваинди гъубзди. Дявдин далу терефнаъ лихури, фронт ипIрубдихъди, алабхьрубдихъди, танкарихъди, яракьдихъди тямин апIури гъилиху дишагьлийирин, кьабидарин зегьметра кIваълан гъябгъидар. Думу йисари ихь уьлке, вари фронтдиз, вари гъалибвализ дупну, сабхилди дийибгъну яшамиш гъабхьну.
Уьлкейин вари халкьдиси, Дагъустандин халкьарира, гьадрарихъди сабси табасаранарира, Гитлерин Германия Советарин жигьил уьлкейиина алжабгъувал аьхю хажалатниинди кьабул гъапIнийи. Дагъустан Республикайин вари шагьрариъ ва районариъ агъзрариинди инсанар уч духьнайи митингар гъахуз хъюгънийи. Думу митингариъ ва собранйириъ И.В.Сталиндин радиойихъан вуйи улхбахъ хъпехъбан кьяляхъ, инсанари чпин хушниинди дявдиз гъягъюз гьязур вуйивалин гьякьнаан аьрзйир дикIури гъахьну, хъа имбудари колхозариъ зегьмет зигувал гъизгъин апIуз хъюгъну.
Уьлке дявдин лагериз илтIибкIну. Гъулариъ сатIиди радиойихъ хъпехъувал, фронтдиъ айи аьгьвалатнакан улхувал тешкил апIуз хъюгънийи. Агитацияйин ляхин жанлу гъапIнийи.
Мягьямед Юнусовдин «Табасаран – багъри юрд» китабдиъ гьамци дибикIна: «Гуми гъулаъ партияйин райкомдин вакил Ю. Гюлмягьямедов, дагъустанлуйирин Верховный КIулин командующийдиз туврайи гаф таржума апIури, удучIвну гъулхнийи: «Учу фронтдиз вари жюрейин кюмек апIуз гаф туврача. Уьру Армия ипIрубдихъди, яракьдихъди тямин апIбан бадали, йишвну нивкI дарапIди, эргувализ дилигди, колхоздин чюллериъ, фабрикйир-заводарин станокарихъ зегьмет зигидича. Гьарсаб гъул, гьарсаб хал гъалайиз илтIибкIну, Гитлерин армия дагъитмиш апIуз, Ватан уьбхюз гьязур вуча… Ихь дагъларин кIакIар ис апIуз гъитру кьувват адар. Азадвалин тIяаьм аьгъю кас гьич сабанра жарариз табигъ даршул. Дагъустандин баяри Гитлерин чапхунчйир Кавказдин дагъларин улихь дерккуз ва дагъитмиш апIуз Уьру Армияйиз кюмек тувуз гаф туврача. Жанар дивдича, амма душман гьаму ругариина деетидарча».
Дяви ккебгъу сабпи йисан фронтдиз 500-диинакьан комсомолар гъушнийи, думу кьадарнакан 170 кас чпин хушниинди. Табасаранари, уьлкейин шагьрар ва гъулар азад апIури, вари жюрейин кьушмарин жергйириъ гъуллугъ гъапIну. Гъалибвалин йигъак лайикьлу пай кивну. Думу дявдин иштиракчйир я Табасаран, я Хив районариъ чIивиди имдар. Амма уьлкейин азадвал гъюбхю ихь ватангьлийирин гьюрмат затра кIваълан гьапIидархьа.
Ватандин Аьхю дявдин йисари Советарин Союзди вари Европа Гитлерин нацизмдин аьзабнаккан азад гъапIну. Хъа гъи, саки вари Европа, Америкайин тереф дибисну, Урусатдиз къаршуди дийибгъна. Советарин Союздин республика вуди гъабхьи Украинайиъ Урусатди хусуси метлеб айи дявдин операция гъабхура. Дявдин операция халкьдиз аьксиди гъабхурайиб дар, думу дяви, цIийиди ачмиш духьну, Украинайин халкьдин жан гъадабгъурайи нацистариз, Урусатдин сяргьятарихьна багахь шулайи НАТО-йин членар вуйи уьлк-йириз аьксиди гъабхурайиб ву. Урусатди Украинайиъ гъабхурайи хусуси метлеб айи дявдин операцияйиъ, ихь уьлкейин маракьар уьрхюри, гизаф дагъустанлуйир, гьадму гьисабнаан ихь табасаран баярра, иштирак шула. Гьяйифки, думу дявдиъ дурарикан гизафдари чпин жанар дивну.
Дагъустандин Глава Сергей Меликовди республикайин шагьрарин администрац-йирикан Гъалибвалин Йигъандин машквриз гьязурлугвалар гъахуз вахтниинди хъюгъювал ва Украинайиъ гъийиху эскрарин хизанариз артухъси фикир тувувал ккун гъапIну. «Гъи уьлке бадали чпин жанар диву касар 1945-пи йисандин гъалибчйирин ляхин давам апIурайидар ву. Дурарира фашизмдихъди вуйи женгнаъ чпин жанар дивну. Думу инсанарикан гьархнадар, дурарин хизанар гьюкуматдин асас гюзчиваликк кка», – гъапну региондин кIулиъ айири.
Гьюрматлу ватанагьлийир, учву Ватандин Аьхю дяви ккудубкIну 77 йис тамам хьувалихъди кIваантIан тебрик апIурача. Гъит ихь дюн’яйин саб йишваъра дявдин гьарай дарибшри, ислягьвали агъавал апIри. Украинайиъ дявдин женгариъ иштирак шулайи ихь баяр, гъалибвал гъадабгъну, сагъ-саламатди чпин хизанарихьна кьяляхъ гъюри.
