4-пи июлиъ 90 йис шулайи ГъуштIларин агъсакъларикан аьхю хизандин кIул Гъадир Гьясанов ву. Дугъуна 88 йис дубхьнайи Аьйшатди, 10 велед дюрхну, вари эвленмиш гъапIну. Гьамус 23 худлин ва 14 гудлин яшайишдиз кюмекар апIура.

 

Аьлим ва шаир Шихмягьямад Гьямидовди «ГъуштIилна гъач» китабдик, аьхю яшнан ГъуштIларин жилар улупури, дибикIна:

 

«Аллагьди тувнавуз ягълишин,
Халкьариз туврава меълишин,
Ярхла ибшри увхьан иццрушин,
Гъул ккебгъу насларин вакил».

 

Шаири гьаму бенд Гъадирикан аьяндар арфачи духьнайиган дибикIнайиб ву.
Ав, 1740-пи йисан Надир-шагьдин жаллатIари Дирчва дерейин Гьеригъ гъул ккидипиган, чIивиди гъузу агьал-йири Ккувигъ гъулан багахь цIийи Гьеригъ гъул ккебгъну, хъа 5-6 хизан цIийиди ккебгърайи ГъуштIил дергну.

1940-пи йисан гьергъярикан ГъуштIил 9 хизан ади гъахьну: Амрагь, Аьлисултан, Гьябибуллагь, Гьяжимирза, Гьяжиуьсман, Гьясан, Сеид, Тари, ТIагьир. Гьямидовдин китабдиъ дибикIнайиганси, шубуб хизан, Гьясанра кади, мистан улихь аьхю хулариъ яшамиш шулайи, хъа имбу 6 хизандин хулар мистан арчул терефнаъ лап багахьди ерлешмиш духьнайи. Му хизанариз гъуштIлари Палахкьар пуз хъюгъну. Палахкьар фици арайиз гъафидар вуш, ужуди мялум дар. Шихмягьямад Гьямидовдин ахтармишвалариинди («ГъуштIил ва гъуштIлар» китабдик дибикIна), Палахкьар кIуру гаф, урус чIалнан «плаха» гафнакан арайиз дуфнайиб вуди ккунду. Надир-шагьдин жаллатIари гъапIу завалар: гъулар ккидирчувал, йисирарин кIулар алдатIувал, кьабидарин ва бицIидарин гад апIувал – мурар саб гафниинди «плаха» ву. 1860–1870-пи йисари Дагъустандин гъуларин инсанарин кьадар ахтармиш апIуз хъюгъиган, ГъуштIилна гьерхбар апIуз гъафи эскрарихъди хъайи табасаранлуйи Гьергъян гъафи хизанариз, мурар иранарин завалариккан ккудучIвну гъуздар ву, гъапну. Кьандиси гъавриъ ахъу сар эскри: «Ав! Ав! – плахайиккан кIул ккадабгъдар ву», — гъапну. ЦIийи гаф кьабул гъабхьи гъуштIлари чпин гьергъяриз палахкьар пуз хъюгъну. Ккувигъ ва Гьеригъ дергу гьергъярин мирасвалар гъуштIларин палахкьарихъди гъира ами.

ГьапIуз вуш гъуштIларин палахкьар артухъ илиргъундар. Дурарикан гъи ГъуштIил 10 хизан, хъа 12 хизансан жара шагьрариъ яшамиш шула. Палахкьарикан 4 агьали (Агъамирза, Аллагьверди, Ибрягьим, Нажма) Аьхю дявдиан кьяляхъ гъафундар. Палахкьарин Кьадина, ШихитIкьарин Рамалдан гъуштIларикан сифте мялимар вуди гъахьну.
1940-пи йисан ГъуштIил гъулаъ жиликк тахта ккайи хал-тавхана сар ГьясназтIан адайи. Гъулаз гъафи абурлу хялар Гьяснахь дергри шуйи. Дугъуна Аслийи 6 велед (Сельминаз, Мирзабег, Эспет, Гъадир, Аьбдуллагь, Гюлейбат) тербияламиш гъапIну. Гьясан колхоздин складчи вуйи. Складдиъ гьарган дяхин, марччарин нис шуйи. Складчи Гьясназ лап читин гьялнаъ айи хизанариз хьадукран вахтна 10–15 килограмм рузи тувуз колхоздин правлениейин ихтияр айи. Гьамци вушра, Ватандин Аьхю дявдин кьяляхъ йисари гъуштIларин 7 хизан ккадахьнийи.
ГъуштIил ккергъбан мектеб мисткан дапIнайи. Вари веледар, гизафси шубар, мектебдиз гъягъюри шулдайи. 5–7-пи классариз, 3 км манзилнан рякъ ккадапIури, Гъвандиккна гъягъюйи. Шубар тек-биртIан дина гъягъюри шулдайи. Хиварин кьялан мектебдин 8–10-пи классариъ гъуштIларикан 3-4 кастIан шулдайи. Вари жигьилар колхоздин ляхнариъ иштирак шуйи, фицики хизан уьбхюрайиб колхоз вуйи.

Гьюкуматдин терефнаан ризкьнан кюмек зат адайи. Читинвалар ашра, Ватандин Аьхю дявдин кьяляхъ йисари халкьдик гьевес кайи. Жигьил баяри раццарихъна йишвну йицарихъди шилар хуйи. Йигъну 8 раццариъ гьяйвнарихъди гадар апIуйи.

Гьамци 7-пи класс ккудубкIу Гъадириканра колхозчи гъахьнийи. 1951-пи йисан дугъан адаш Гьясан кечмиш гъахьиган, хизандин яшайиш читинуб гъабхьнийи. 1953-пи йисан Гъадириз армияйиз дих гъапIнийи, амма СССР-иъ армияйин кьадар цIиб гъапIиган, кьюд йислан гъулаз гъафи Гъадир избачдиъ (сифтейин библиотека) лихуз хъюгънийи. 1956-пи йисан Гьямидова Аьйшатдихъди хизан ккебгъу Гъадир, библиотекайиъ Аьйшат дерккну, Дербентдин библиотекарар гьязур апIру училищейиз урхуз гъушнийи. Училище ккудубкIган, Гъадир Хив райондин сарпи библиотекарчи гъахьнийи. Гьюкуматдин думу ляхнихъди сабси Гъадири хулан ляхнарихъра гизаф зегьмет гъизигну, цIийи хулар гъапIну, ужуб багъ-бистан албагну, арфар ккергъну, йиччв масу тувуз хъюгъну. Гьаддиз Шихмягьямад Гьямидовди бикIурайи «халкьдиз туврава меълишин» дугъри гафар ву.
Аьйшатра бикарди гъузундар – халачи улупну, бицIи шубарикан чаз кюмекчйир гъапIну. Гъапишра харжи даршул, Ватандин Аьхю дявдиан адшар дарфи 28 гъуштIларин веледарикан гъи шубур кастIан имдар: Аьйшат (1934), Шихмягьямад (1937), Мирзагъа (1941). Гъадиринна Аьйшатдин арайиъ мясляаьт, гьюрмат ва ккунивал айивали дурар бахтлу хизандин эйсйир гъапIну: чпин веледарин ужуб уьмур ккабалгну, ва гъи дурариз варидариз ужудар хизанар а.

Инсандин вазифа ва бахт – баркаллу хизан дюзмиш апIувал ву. Му ляхниз Гъадирина Аьйшатди чпин вари уьмур бахш гъапIну. Вари веледариз заан ва кьялан образование тувну. ГъуштIил Гъадирин таярикан, образование гъадабгъну, жвуван вари веледариз заан ва кьялан образование тувну, дурарикан варидарикан кеспчйир гъапIур анжагъ сар думутIан дар. Дурарикан шубур велед (Мамлакат, Физрудин, Гюльбагьар) математикар ву, аьхюну риш Фиридайиз адашдин кесп кьабул гъабхьну, хъа имбударикан заан ва кьялан образование айи духтрар духьна. БицIину бай Имамдикан тярифназ лайикь духтир ва аьлим гъахьну. Мягьячгъалайин мединститутдиъ урхурайи Имам, 3-пи курс ккудубкIиган, Самарайин офицерар-духтрар гьязур апIурайи мединститутдиз гъушну. Институт ккудубкIу офицер-духтрин уьмур эскрарихъди казармйириъ гъябгъюз хъюбгъну. Хайлин йисари Чечендиъ гъилиху майор Имамдиз Москвайиз теклиф апIуру. Чахъди Мягьячгъалайин мединститутдиъ гъурху Хиварин Фатимайихъди хизан ккебгъу Имамдикан Москвайиъ гьюрматлу духтир духьна. Думу саб поликлиникайин заведующийди лихура. Кандидатвалин диссертация дюбхну, докторвалин диссертация гьязур апIура.

Физрудиндикан, дилаварчивал апIури, Москвайиъ ужуб хал-хизандин эйси духьна. Мялимвал апIурайи Мамлакатдиз Мягьячгъалайиъ ужуб хал-хизан а. Имбу шубари Москвайин поликлиникйириъ ляхин апIура.
Гьясановарин 23 худларин дирбаш’валарикан дарпиди гъитуз даршул. Гизафдари заан образование гъадабгъна ва гъадабгъура, 14 гудлар мектебдиз гъягъюра.

Веледарин яшайиш ккабалгури, Гъадирна Аьйшат чпин сагъ’вализра дилигди имдар. Библиотекайиъ лихурайи вахтна дурариз «Пчеловодство» журналикан йиччвук сагъламвализ гизаф дармнар кайиб аьгъю гъабхьну. Арфарин 4 хизан (ишкIар) гъадагъну, Гъадирикан арфачи гъахьну. Ужудар кевшенар айи гъуштI-ларин сяргьятариин арфар ужуди илиргъуз хъюгъну. 4-5 йислан Гъадирин Рапак нирихъ хъайи багъдиъ 40-тIан артухъ арфарин ишкIар ади, дугъу ужуб дул гъадабгъуз хъюгъну. Йиччв масу тувуз мумкинваларра гъахьну.

ЙицIур велед тербияламиш гъапIу арфачи Гъадирна «Игит дада» Аьйшат гъи ГъуштIил аьхю хулариъ кьюрди яшамиш шула. Веледар, гизафси Хив айи Фиридана Айида, гьелбетда, улуркьури шулу, хъа яшлу агьалйириз му кюмек цIибди ву. Улихьна вахтари адаш ва дада веледарикан сарин, гизафси бицIинур балин, хизандиъ шуйи. Гьамус аьхю гъахьи вари веледар гъул’ан «гьергра», хъа адашна дада, хулар уьрхюри, гъулаъ гъузра. Дурарра имдруган, хулар ичIи шула. Гьамци, Шихмягьямад Гьямидовдин гафариинди, гъи ГъуштIил 30 хулар ичIиди дирчна. Гъулар «чIилли» шула. Сугъакк мягьяликан улхуруш, 12 гъул айи Хив райондин Сугъакк мягьялиъ гъи имбудар 4 гъул ву: Ляхла, Ургъа, ВертIил, Фурдагъ. 3-4 йислан ВертIилна Фурдагъра гъудрузуб мумкин ву. Йиз фикриан, Хиван Хючназ пландик кипнайи рякъюхъ вахтниинди хъюгъну ккунду. Му ляхнихъ хъюгъиш, хизанар «гьергувал» яваш хьуб мумкин ву. Артухъси Дербентдиъ ва Дагъ.Огнийиъ ляхник ктарди айи бязи агьалйир кьяляхъ гъюб мумкин ву.

Адашдин 90-йисандин, дадайин 88-йисандин юбилеяриз веледар, худлар ва гудлар уч гъахьиган, абйир-бабари кьабивалар гьархур, юкIвар швнуд-сад йисариинди жигьил шул кIури, умуд кивурхьа. Гъит гъи 47 веледарин улар куркIрайи гъуштIларин яшлу агьалйириз дерд-хажалат дярябкъри ва дурариз Худайи варж йисандин уьмур туври. Амин!