Фици гъабхьишра, чпиз я цIа, ясан кум кудрубкIди гъузрувалиин инанмиш вуйи Западдин саспи политикари гъи ядерный яракьарин гьякьнаан хас дару гафар-чIалар апIура. Мелзариина гъафиб дучIврубкьди кIурударигъ Украинайиз ядерный яракь багъиш апIуз теклифар диврударра гъя. Эгер гъубшубди инсанариз дарс тувуйиш, дициб яракь жилиин затра гъубзидайи. Жараб фукIара гьисабназ гъадабгъурда-йишра, вари инсаниятди ислягьвал уьбхбан бадали, Хиросима ва Нагасаки шагьрариз США-йи гъапIу зулум кIваинди гъибтуб чIяаьн вуйи.

 

 

6-пи август Хиросимайин йигъси вая Варидюн’яйиъ ядерный яракь гъадагъа апIуз женг зигбан йигъси мялум ву. Думу йигъ вари дюн’яйин духтрари ислягьвал уьбхбак пай кивбан йигъсира къайд апIура. Му вядайин тарих 1945-пи йисан ккебгъну. Думу йисан 6-пи августдиъ США-йин президент Гарри Трумэнди къул гъизигу приказдиинди Японияйин Хиросима шагьриина ядерный бомба ипну.

Бомба хьади гъябгъюрайи самолётдихъди кюмекчи шубуб самолетсан хъади гъахьну: саб – гьавйир фицдар вуш лигурайиб, кьюбпиб – бомба гъутIубкIган, дидин кьувват фициб вуш бикIурайиб, ва шубубпибсан – бомбайи ккидипу шагьрин шиклар йивуз гьапIнайиб. Чпин цIийи яракь фу кьадар инсанар йихуз шлуб вуш ахтармиш апIбан метлеб дивнайи американлуйири Хиросима гьабхъси кадабгънайиб дайи – дурари бомба ипуз инсанар гъалинди айи йишв гъядябгъну.

Чан аьдати уьмриинди яшамиш шулайи шагьур, бомба ипган, саб герендин арайиъ жегьеннемдиз илтIибкIну; тIубкIбан лепейикк ва радиоактив нурарин акв рабгъуваликк ккахьу инсанар ва хулар рюкъ-руг гъахьну. 12 агъзур кас шил имдарди гъудургну, 80 агъзуртIан гизаф инсанар цIигъ гъийихну, 40 агъзур касдиз зийнар гъахьну. Духьнайи зийнариан ва радиоактив нурарин уьзриан дидхъанминара сикин дарди инсанар йихури хьувал аьдатнаъ убчIвну. 2014-пи йисандин улупбариинди, Хиросимайин балайи 292 агъзур инсандин уьмур гъурхну.

Чпи Хиросимайиина гьапIу му жегьеннемди американлуйириз швумалвал тувундар. Му вягьшивал аннамиш апIуз читин ву, аммаки шубуд йигълан, 9-пи августдиъ, дурари Нагасаки шагьриинара атомный бомба айи самолет гьапIну. Гьадму бомба ипу герендиъ 73 агъзур кас сабишв-инди гъийихну, ва хъасин 37 агъзур кассана духьнайи зийнарилан ва радиоактив нурарин иццрушналан танкь гъахьну.

США-йи эвелиан Кокура кIуру шагьур ктIубшвуз планламиш дапIнайиб вуди гъахьну. Зав гъалин дифари дибисну, думу шагьур дярябкърайган, пилотди самолет кьюбпи нубатнаъ улупнайи Нагасакийиина хъапIну.

Инсандин аькьвли кьабул дарапIру му ляхин гъапIдарин ягьсузваликан дурари ккунивалиинди чпин бомбарин иливнайи ччвурарира кмиди кIура. Хиросимайиина ипу бомбайиин дурари «БицIир» («Малыш»), хъа Нагасакийиина ипубдиин «АцIур» («Толстяк») ччвурар иливну гъахьну. Бомба ипдари чпи ккидипу шагьрин шиклариин фурслуди дивнайи къулар гъяркъган, кIулин чIар чибгуру…
Атомный бомбарилан гъабхьи тясир наслариъ ицц-рушнариинди ва маиф веледар хьувалиинди гъубзну. Бомбар ирчуваликк ккахъну, чIивиди гъуздари, «хибакуся» ччвур иливну, ифдин ракдиан ва жара уьзрариан аьзабнакк йихури, иццрушнар кайи веледар хубхьан гучIури, чпихъди хизан ккебгърудар даршули, ялгъузди, зиллетнаъ уьмур ккудубкIури гъахьну.

Тахминан вуйи гьисабариинди, му атомный бомбар ирчбалан 300 агъзуртIан гизаф инсанар гъийихну ва 200 агъзуртIан зиина инсанарик радиоактив нурарин уьзур кивну. Духтрарин улупбариинди, гъира инсанар думу уьзрарихьан азад духьнадар.

Хиросимайин йигъ Японияйиъ ва дюн’яйиъ вари пIипIариъ аьхю хажалатнан йигъси къайд апIура. Гъабхьиб кIваин алапIури, му шагьрин кьялаъ гъюрдар али йишв гъибтна, дидин багахь Ислягьвалин парк йибтIна ва, ургурайи инсанарин шикларна скульптурйир ади, атомный бомбари туву аьзабарин музей дюзелмиш дапIна. 1954-пи йисан му паркдиъ аьхю зенг ккибтIну, ва думу йивбиинди инсанариз гъийихдар кIваин хури, сарун мициб зулумкарвал текрар дархьуз женгнахьна дих апIура. Гьациб зенг Хиросимайи чвевалин шагьур вуди гьисаб дапIнайи Волго-граддизра багъиш гъапIну. Думу «Сталинграддин женг» музей-панорамайиъ ккебхна. Ва гьар йисан 6-пи августдиъ сяаьт урчIвубдиз йицIихьуб минут гъилихган (Хиросимайиинна бомба ипу вахтна) думу зенг шубуб ражари йивуру.

Зенг йивурайиси, инсанариз гъабхьиб кIваин апIури, Хиросимайикан ва Нагасакийикан хажалатнан ихтилатар гъузна. Гьаци бомба ипбахъан Хиросимайиъ чIивиди гъузу ва ифдин рак киву Садако Сасаки кIуру бицIи шуркан аьгъдрударра адаршул. Духтрарихьан сарун учв сагъ апIуз даршлуб гъаври гъахьи ва тамарзуди уьмрихъ юкIв хъимбу 12 йисаъ айи Садакойиз чан дустру саб нагъил ктибтуру. Думу нагълиинди, кагъзикан 1000 кьарни ктаурин фунуб вушра метлеб бегьем шулу. Садакойи, учв сагъ хьуз, кагъзикан гьялакди кьарнийир ктауз хъюгъру. Аммаки думу 644 ничхир ктаузтIан хъуркьурдар… Хъа Хиросимайиина бомба айи самолёт хъапIу штурман Теодор Ван Кирк, 93 йис хьайиз яшамиш духьну, Джорджия штатдиъ кьабидарин хулаъ гъакIну, кIура. Ав, Ван Киркдин уьмур Садакойин уьмуртIан багьади гьисаб гъапIдар гизаф гъахьну…

1958-пи йисан Хироси-майин Ислягьвалин паркдиъ Садакойиз ядигар дивну, ва кагъзин кьарни хилиъ айи бицIи риш вари йишвариъ дявдиз гъаршувалин лишанси кьабул апIуз хъюгъну.

Мюгьтал шлу ляхин вуки, гьациб зулмиинди гьадму разу чан халкь тIанкь гъапIу США-йи фу кIураш ва фу апIураш, гъи Японияйи дидихъ хъипра ва думу гьюкуматдин тереф уьбхюра. Гьаддиз атомный бомбариан гъийихдариз Хиросимайин паркдиъ дивнайи, бетон убзну йибтIнайи алачугъдиз ухшар ядигарик дидикIайи гафариин шаклу дархьуз читин ву. Ядигарик гьамци дибикIна: «Архаинди ахай, гъалатI текрар хьидар». Аммаки гьадмуган атомный бомбар ирчдариз ва дурари ряят дапIнайи жара гьюкуматариз гъи му гафар бажагьат кIваинди ашул.