2006-пи йисан 31-пи майдиъ Урусатдин Президент Владимир Путинди, Дявдинна гьюлин флотдин йигъ июлин аьхиримжи элгьет йигъан къайд апIбан Указ адабгъну. Дидиз асас вуди, гьар йисан июлин аьхириъ Санкт-Петербург, Калининград, Североморск, Севастополь, Владивосток шагьрариъ ва 2020-пи йисхъан мина Каспийский флотилияйин цIийи базади тяйин дапIнайи Каспийскдиъра ВМФ-дин парад кIулиъ гъабхура
Июлин 31-пи йигъан вари Урусатдиъ Дявдинна гьюлин флотдин (ВМФ) йигъ къайд гъапIну. Параддиъ Кафари терефнан, Тихоокеанский, Черноморский, Балтийский флотарин ва Каспийский флотилияйин морякар иштирак гъахьну. Хъа варитIан аьхю ва асас парад Санкт-Петербургдиъ ва Кронштадт шагьриъ кIули гъубшнийи. Душваъ уьлкейин Президент Владимир Путин, РФ-дин оборонайин минист Сергей Шойгу, ВМФ-дин главнокомандующий Николай Евменов иштирак гъахьну. Думу йигъан шадлугънан серенжемариъ 12 агъзуртIан артухъ морякар ва офицерар иштирак хьувалилан савайи, 200-дихьна гимйир, штун кIанккан гъягъру гимйир, 60-рихьна самолетар ва вертолетар ва 50-рихьна дявдин техника ишлетмиш гъапIну.
Параддиз тамаши апIуз узуна йиз дуст Маисат Санкт-Петербург шагьриантина ахмиш шулайи Нева нир’ин ерлешмиш дубхьнайи Васильевский островдин стрелкйир али йишв’ина гъушча. Амси йигъаз дилигди, мина инсанар хизанариинди, дустарихъди, ляхнин юлдшарихъди уч шулайи. Учу парад ккебгъайиз кьюб сяаьт ккимиди гъафунча. Гьаддиз тамаша апIру йи-швра сабпи жергейиъ ккабхъунчуз. ГьацI сяаьтналан ич кьяляхъ швнуб-саб жерге инсанар гъварч гъахьи. Параддиз лигуз жара регионариан дуфнайидарра хайлиндар айи.
– Гьаму успагьи машквар, успагьи гимйир ва пайдгъар рякъруган, ихь ватандихъан вуйи дамагънан гьиссну юкIв абцIрайиз. Му парад Санкт-Петербургдин лишнарикан саб ву.
Парадди ихь халкьдин сабвал, мясляаьт айивал, армияйин ва флотдин кьувват ачухъди улупура. Санкт-Петербургдиъ яшамиш шули йиз 15 йис вуйиз. Параддиз швнуб-сабан гъафир вуза. Сифте йисарин парад юкIв гьяйран апIруб вуйи, хъа гьамус ихь уьлкейиз айи кьувват рябкъруган, гафариинди пуз даршлу саб фициб вуш лап аьхю гучIвалин ва Ватандиин утканвалин гьиссари юкIв абцIру, – кIура йиз юлдаш Маисатди.
Йиз арчулуб гъвалахъинди саб хизан дийигъна. Адашди, чан бицIирнур бай гъюнариина за дапIну, аьхю аьшкьниинди дугъаз гьарсаб гимийикан ктибтурайи. «Магьа гьатму кьюб цIару катерар ФСБ-йиндар ву. Хъа дурарин улихь хьайи зурба гими цци параддиъ сабпи ражну иштирак шула. Думу гьюлиъ наанси аш, саб радарихьанкьан ашкар апIуз шулдар…». Адашди чан бализ ктибтганси, парад ккебгъу вахтна дикторира гьарсаб гимийикан жа-жаради мялуматар туврайи.
Узу параддикан чпин фикрар ачухъ апIуб ккун апIури, йиз гъваларихъ хъайи инсанарихьна илтIикIнийза.
Максим Золотарев, экономист, 48 йис:
«Учу параддиз гьар йисан гъюрача. Му ич хизандин абйир-бабар сагъди миди уьбхюрайи ужуб аьдат вуйи. Узу бицIи бай вуйиган, параддиз дурушру кас гьеле-меле шулдайи. Варидариз вахтра шуйи. Гьамус йиз гъуншйир, дустар параддиз телевизориан лигура. Дюзди кIурза, гьякьикьатдин шикил сабдихьра тевуз шулдар. Ихь гьюкуматдин дявдин гимйирин, самолетарин, вертолетарин кьувват рябкъруган, гьяйран дархьиди ва дамагъ кудрубчIври гъубзудар. Йиз фикриан, Петербург шагьринси, вари уьлкейин гьарсар кас сабан дарш сабан параддиъ иштирак духьну ккунду. Му лап яркьуди, гизаф мюгькамди тешкил дапIнайи серенжем ву. Магьа гъи гвачIнианмина сикин дарди мархь убгъурашра, гьамина уч духьнайикьан халкьдиз лигай. Мурарин варидин юкIвар багъри ватандихъан вуйи дамагъну ацIна.
Ксения Никулина, духтир, 53 йис;
«Гъи узура параддиъ иштирак гъахьунза. Аьхю гимйир йиз гъвалхъантина 100 метркьан манзил адарди гъушну. Му гужли гьиссар ва кIван гьевес сабдихьдира тевуз шлудар дар. Вари кьабул гъабхьунзуз. Ихь уьлкейин флотдин кьувват ачухъди рябкъюру. Йиз аба 3-пи рангдин капитан вуйи, чан гунгьарин аьфу апIри, хъа йиз адаш Кронштадт шагьриъ бабкан гъахьну, ва узура гьадушваъ яшамиш гъахьунза. Гьаддиз гъи параддиз гъюб йиз буржиси гьисаб гъапIнийза».
Магьа Нева нир’ин параддин жергейиъ 30-рихьна дявдин гимйир ва катерар дийигъна. Нирлантина хъауз даршлу лап аьхю гимйир, крейсерар ва фрегатар Кронштадт шагьриъ гъабхурайи параддиъ иштирак шула. Гьарсаб экипаж Урусатдин Президент Владимир Путинди къаршуламиш гъапIну. Параддин нир’ин ва гьюлиин гъабхру пай ккудубкIиган, Кафари меркездин завуз 40-рихьна самолетар ва вертолетар удучIву.
Петербургдин амси йигъан машкврин лизи йифсиб палат алабхьнайи морякар лапра успагьиди рякъюрайи. Хъа парад ккебгъайиз саб-кьюб дакьикьа ккимиди нир’ин али, ич улихь хьайи гъядар за апIуз ва артиллерияйиан йивуз хъюгъю.
Магьа Президент айи лизи катер, лепйир кьатIар апIури, ич улхьантина, Петропавловский гъалайиз гъубшу. Думу, Кронштадтдиъ парад кьабул дапIну, сяаьт 11-диз Санкт-Петербургдизра хъуркьнийи. Петропавловский гъалайилан ВМС-дин главкомди парад кIули гъабхурайи. Флотарин командующйири гьязурваликан хабар тувубси, гъалайиин али артиллерияйиан, аьадат вуйиганси, тупарин къуша пакьар йивуз хъюгъю. Хъасин уьлкейин Президентди парад кьабул гъапIну.
«Ухьу вари дюн’яйиз Урусатдин экономикайин ва уьмрин лап важиблу, стратегический милли маракьарин сяргьятарра, терефарра ачухъди улупурахьа. Асас вуди дурар ихь арктический акваторйирин, КIару, Охотский ва Беринговдин гьюлерин, Балтийский ва Курильский проливарин сяргьятар ву. Дурар вари ижмиди ва вари кьувватар ишлетмиш апIури уьрхюрхьа. Асас роль мушваъ флотдин мумкинвалари гъабхура. Хъа Дявдинна гьюлин флотдиз ихь уьлкейиз ва азадвализ чIуру кьаст гъапIдариз варидариз кьюркьлин цIаси гьадмусяаьт жаваб тувуз шлу кьувват ва мумкинвал а», – гъапну Владимир Путинди.
Къайд дапIну ккундуки, гьадму йигъан гвачIнинган Владимир Путинди Дявдинна гьюлин флотдин гимйирин ва Гьюлин доктринайин устав кьабул гъапIну.
«Деврин матросарин ва офицерарин насил – му ихь Ватандин сабдихьанра ккагъуз даршлу даягъ вуйивалиин инанмиш вуза. Ватан кIуру гафнан мяна ухьуз варидариз гирами вухьуз. Хъа Ватан уьбхювал ихь гьарсар касдин гардандиъ айи заан буржи ва уьмрин вазифа вуйихь. Йиз учв’ин ихтибарвал ализ! Учву гъабхурайи гъуллугъназ чухсагъул! Урусатдин Дявдинна гьюлин флотдиз баркаллагь!» – къайд гъапIну Владимир Путинди.
P.S. Думу йигъан Севастополь шагьриъра парад гъабхуз гьязур духьнайи. Гьяйифки, гъубхундар. Шагьрин губернаторин гафариинди, парад шлу йигъан улихьна флотдин штабдин гьяятдиз Украинайин терефнаан тIубкIру сяняаьт деебтну. Натижайиъ 6 касдиз зийнар гъахьну. Гьаддихъди аьлакьалу вуди, шагьриъ терроризмдин хатIасузвал уьбхювал тямин дапIну, шадлугънан серенжемар сабра дурурхуз къарар адабгъну.
