Дагъустан Республикайиъ яшайишдин объектариз артухъси фикир тувуз хъюгъна. Гьаци, 2018-2019-пи йисарихъан мина, яшайишдин объектар рас апIбан бадали, республикайиъ хайлин проектар ляхник кирчна. Дурариъ  гьар йисан Табасаран ва Хив районарра аьшкьлуди иштирак шула.

 

Цци Табасаран райондиъ дибдиан рас апIурайи объектарин сиягьнак райондин библиотекйирин гъурулушра (МЦБС) кабхъна. Идарайи гъабхурайи ляхникан ва рас апIбан ляхнарин гидишатдикан газатдин отделин редактор Наргиз Гюлечовайи Табасаран райондин МЦБС-дин директор Рафик Аьлиевдихъди (шиклиъ) сюгьбат гъубхну. Думу исихъ чап апIурача.

 

Расвалин ляхнар аьхирихъна гъюра

 

– Рафик Аьлиевич, райондин МЦБС дибдиан рас апIбан программайик фици кабхъну?

– 2019-пи йисан 11-пи апрелиъ райондин глава Мягьямед Къурбановди узу райондин кьялан библиотекйирин гъурулушдин директорди тяйин гъапIнийи. Гьадмуган гьамусяаьт расвалин ляхнар гъахурайи дараматра библиотекйирин гъурулушдиз тувну. Думу 1963-пи йисан тикмиш гъапIу йирси дарамат вуйивализ лигну, му-шваъ рас апIбан ляхнар кIули гъахбан бадали, главайин табшуругъниинди, 2019-пи йисан республикайин «Ерли жягьтлувалар» проектдиъ иштирак хьуз мажбур гъахьунчу. Гьадму йисан программайин проектарин конкурсдиъ гъалиб гъахьнийча, ва учуз биб-лиотекайиъ расвалин ляхнар гъахуз 7 миллион манат жара гъапIнийи. Амма, дарамат аьхюб вуйивализ лигну, му дакьатар гьуркIундайи, ва хъади-хъади кьюд йисанса программайин конкурсдиъ иштирак хьуз чалишмиш гъахьнийча… Аьхирки цци, райондин главайин кюмекниинди, нубатнан ражари конкурсдиъ иштирак духьну, гъалиб гъахьунча.
Программайин конкурсдиъ иштирак хьпан асас тIалаб – тамам дапIну ккуни ляхнариъ меценатарин дакьатарра ишлетмиш апIувал ву. Учу жалб гъапIу меценатари 1 миллионна 800 агъзур манат тувну, ва райондин бюджетдианра 500 агъзур манатдин дакьатар жара гъапIну. Райондин библиотекайин гъурулуш капитально рас апIуз уьмуми дакьатарра кади 11 миллионна 470 агъзур манат харж дапIна, ва сарун рас апIбан ляхнар аьхирихъна гъюра. Дурар гьаму йисан 20-пи декабриз ккудукIну ккунду. Вари ляхнар пландихъди сабси кIули гъягъюра. ЦIийи йисаз райондиъ, библиотекайин цIийи гъурулушди чан раккнар арццну, ляхин апIуз хъюбгъди.

– 2019-пи йисан туву дакьатарихъ фицдар ляхнар тамам гъапIунчва?

– Думу дакьатар сабпи нубатнаъди дапIну ккуни ляхнариз харж гъапIунча, – дараматдин гъваъ гьюдюхюнча, дарагъну айи цалар дюз алаунча, цемент улубзну ккуни йишвариин думу улубзунча.

 

Модульный библиотека ачмиш апIиди

 

– Рафик Аьлиевич, расвалин ляхнар ккудукIбалан кьяляхъ, райондиъ модульный библиотека абццуз кка-йиваликан хабар ачуз. Дидин гьякьнаан фу пуз шулу?

– Думу гележегдиъ апIру ляхин ву. Учу, «Культура» милли проектдиъ иштирак хьпан бадали, гъубшу йисан аьрза тувнийча. Дагъустандиъ му программа кьанди кечирмиш апIуз хъюгъну. Гьеле 2021-пи йисан респуб-ликайин жара шагьрарихъди ва районарихъди узура аьрза тувнийза, амма ихь райондиз иштирак хьуз ихтияр тувундайи, фицики проектдиъ иштирак хьайиз гьял дапIну ккуни месэл-йир имийи. Хъа цци программайиъ иштирак хьуз республикайин 11 муниципалитетариан аьрзйир хътаъну, гьадрарикан 5 муниципалитет гъалиб гъахьну. Гьадму гьисабнаъ Табасаран районра а. Гъюру йисан мартдин вазлихъан дакьатар жара апIиди.

Къайд апIуз ккундузузки, му прог-раммайиъ иштирак хьпан бадали, хайлин зегьмет райондин главайи ва культурайин цирклиан дугъан кюмекчи Аьлимурад Аьлимурадовди гъизигну. Чухсагъул чпиз.

Проектдиъ иштирак хьпан бадали, улупурайи объект аьхю йишв хъайибдубхьну ккунду, фицики гъалибчйириз 10 миллион манат тувра – 2 миллион китабар масу гъадагъуз ва 8 миллион – оргтехникайиз. Улупнайи объектдиъ гьадму вари техника дивру йишвра ади ккунду. Гьаму рас апIурайи дарамат гьадму вари тIалабариз жаваб туврайиб ву.

– Библиотекайин дарамат 2 мертебайинуб ву. Коляскйириъ айи касариз, сакьатлудариз кьюбпи мертебайиз за хьуз фицдар мумкинвалар хьиди?

– «Ерли жягьтлувалар» проектарин конкурсдиъ иштирак хьпан бадали, проектдиъ гьацдар касариз вуйи шартIар яратмиш апIувалра улупну ккундийи. Гьадрариз, кьюбпи мертебайиъ айи китабар урхру зализ за хьпан бадали, лифтра дивдича.

 

Директорин гъайгъушнар

 

– Райондиъ МЦБС-дин швнуб филиал а?

– Табасаран райондиъ МЦБС-дин 45 филиали ляхин апIура. Гьадму филиалар ачмиш апIузра хайлин зегьмет гъизигунча. Дурариз кюмек апIбан бадали, республикайин культурайин министерствойи гъахурайи программйириъра иштирак шулача. Гъубшу йисан Дарвгъарин библиотекайи, конкурсдиъ иштирак дубхьну, 100 агъзур манат гъазанмиш гъапIну. Думу дакьатарихъ расвалин ляхнар кIули духну ккудукIну, цци, райондин главара иштирак духьну, библиотека ачмиш гъапIунча. Гъулан поселениейин главайин кюмекра дубхьну, душваъ ужуб дараматра ва китабарин фондра гъахьну.

Мидланра гъайри, цци республикайин культурайин министерствойин кюмекниинди хайлин китабарра масу гъадагъну, библиотекйириз тувунча. Гьяйифки, гъулариъ айи библиотекйириз хусуси дараматар адар, дурар гизафси гъуларин культурайин хулариъ ерлешмиш шула.

Мисал вуди гъадабгъиш, ТинитI ва Жулжагъ гъулариъ культурайин хулар рас апIруган, душваъ ерлешмиш духьнайи библиотекйириъ расвалин ляхнар кIули гъухну. Багарихьди Хили-Пенжигь ва Хьарагъ гъулариъра гьацдар библиотекйир хьиди.

Хъа имбударин гьякьнаан кIуруш, читин гьялнаъ айи, хусуси хуларикк ккайи хайлин библиотекйирра гъузра. Думу филиалар хусуси хулариккан ккадагъбан бадали, райондин главайира ляхин апIура ва учузра табшуругъ тувна. Узу гьаму гъуллугъниина тяйин гъапIхъантина хусуси хуларикк ккайи 4 филиал гьюкуматдин хиликкна гъадагъуз гъитунза.

– Гьидрирхдира гъитуз шулдар, гъи библиотекайиз китабар урхуз гъюру инсанар айин?

– Асас вуди гъюрайидар мектебариъ урхурайи ва ЕГЭ-йихьна гьязур шулайи баяр-шубар ву. Аьхиримжи йисари, чпин бицIидари урхбан, жафа зигбан бадали, дурарин абйир-бабарра гъюз хъюгъна. Чухсагъул чпиз.

Ав, яшлу касарра гъюри шулу. Гьамус багарихьди райондин цент-риъ модульный библиотека ачмиш гъапIиган, думу республикайин дережайин библиотекаси гьисаб апIуз хьибди. Думуган душваъ интернет, компьютерарин класс, электронный библиотекара хьиди. Думуган Урусатдин фунуб библиотекайиан вушра увуз ккуни электронный материал абгуз мумкинвал хьибди. Гьацира душваъ жюрбежюр выставкйир, цIийи китабар ва мастер-классарра улупиди. Йиз фикриан, мициб библиотекайи ихь жигьиларикра, яшлу касарикра душваз гъюз артухъси аьшкь капIди.

– Хъа библиотекайиз гъюрайидари асас вуди урхурайи литература фунуб ву?

– Гизафси харижи уьлкйирин литература урхури шулу. Хъа узу ХIХ аьсрин литература урхуб ккун апIураза. Йиз фикриан, гьарсар касди, чан яшназ дилигну, гьадму яшариз хас вуйи литература дурхну ккунду. Хъа вушра, жвуван гьюкуматдин литература урхуз чалишмиш хьувал гьарурин вазифаси гьисаб апIураза.

– Рафик Аьлиевич, библиотекайиз ихь халкьдин шаир Шамил Къазиевдин ччвур тувуз ккайиваликан вуйи гафар гьякьлудар вуйин?

– Ав, гьаму йисан эвелариъ, Сувайнат Кюребеговара кIулиъ ади, Дагъустандин писателарин союздин табасаранарин секцияйин вакилар Мягьямед Къурбановдихьна райцентриъ ихь шаирин рюгьназ бахш дапIнайи гюмбет дивбан гьякьнаан тIалаб хьади гъафнийи. Му месэла-йиин райондин главара рази гъахьнийи, ва, фикир дапIну, райондин библиотекайин улихь гюмбет дивбан йикьрар гъапIнийи. Гележегдиъ, халкьдин жягьтлувал гъабхьиш, библиотекайиз Шамил Къазиевдин ччвур тувуз планламиш дапIнача.

 

Дарпиди гъибтуз шулдар, Рафик Аьлиевдихъди вуйи ич сюгьбатнаъ мялум гъабхьиганси, гьамусяаьт ихь республикайин районарикан модульный библиотека айиб анжагъ саб Хунзах район ву. Гьадмура Расул Гьямзатов бабкан гъахьи район вуйивализ лигну. Хъа мициб библиотека Табасаран райондиъ хьувал – му аьхю хъуркьувал ву.