Цци ихь республикайиз миллион каскьан туристар гъюбаз ккилигурайи. Аммаки му цирклин ляхнарикан хабар айи дакьатари, гьеле ккудубкIну адру йисан Дагъустандиз миллионна гьацIкьан туристар гъафну, кIура. Республикайиз гъюрайидарин варитIан аьхю суйнаъ шубуб шагьур а: Мягьячгъала, Каспийск ва Дербент. Хялариз артухъси лазимди айиб — му шагьрариъ гьюлихъна гъягъюз мумкинвал ади хьувал ву. Гьаз гъапиш, ихь кьибла юрдназ гъюрайидарикан аьхюну пай, кафари терефнаъ яшамиш шули, кIулди йисан ригъ цIибдитIан ктрубкIрайидар ву. Дурар, мушваъ «уч дапIну, ригъ гъабхуз» гъюра. Хъа дуфнайидариз, ригъдихъди сабси, аьхю кьадар жара шартIарра лазим ву, гьаддиз дурари кми-кмиди гъулайсузваларин гьякьнаан наразивалра улупура.
КIул’ин бисну ккундуки, ухьу гьюлин гъирагъдихъ яшамиш шули ашра, душну, йисариинди гьюлик дижрикIру вахтарра шулихь. Белки, гьюл багахь хьайивали ихь улар тухъ апIурашул, хъа, мумкин ву, ухьу хьаднура-кьюрднура ригъдикк ккайивалиан хъанара «ригъ уч апIуз» гьюлихъна гъягъюз лазимвалра гъубзрадаршул. Гьаддиз ухьу ихь отпускар саб фу-вуш тикмиш апIуз, гьамусдиз тамам апIуз удукьну адру саб аьхю ляхин кIулиз адабгъуз — яна артухъси лихуз планламиш апIури шулухьа. Хъа ихь юрдариан дару гизаф кьадар инсанари чпин отпускар ужудар гьавйир айи ватанариъ жвуван сагъламвал мюгькам апIуз ва цIийи йишварихъдина культурйирихъди таниш хьуз харж апIуру. Магьа гьаци цци Дербентдиз Северодвинск шагьриан ич хизандин дустар вуйи саб хизанра гъафнийи. Дурар йисан-йисан ригъ ва цIийи аьгъювалар хуз гъягъбан аьхю тажруба айидар хьпаз лигну, жара йишварихъди тевну, гьитIитIибкIди Дербентдиъ чпиз фу кьабул гъабхьундарш, пуб тIалаб гъапIнийза. «Дербент – кьадарсуз уччву ва девлетлу шагьур ву, – гъапнийи узуз думу хизандин дада Валентинайи. – Амма мушваъ туризмдихъди аьлакьалу ляхин хъайи-хъайиганси апIуз хътруркьрайивал рябкъюра. Гьаци гъулайди душну, кин ктарди жикIуз ва рягьятвал гъадабгъуз шлу пляж абгувал алабхъура…»
Ав, республикайиз гъюрайи кьадар хялар кьабул апIуз гьелелиг ихь шагьрарикан сабнубра гьязурди адар, ва вари йишвариъ, иллагьки Дербентдиъ, шагьрин пляжар яркьу апIуз ва ккабалгуз гъизгъинди мумкинвалар агура. Дербентдин багахь гьюлин гъирагъдихъ йишв фици дигиш апIуз ккаш, улхьан гьяфтайиъ шагьрин главайин идарайиъ цIийи проектарин презентация кIули гъубшну. Думу проектариъ, гьамусдиз Дербентдиъ гьюлин гъирагъдихъди ккабалгнайи пляж ва тикилишар давам апIури, дидхъантина вуйи йишварра лазим вуйиганси къайдайиз хпан яркьу ва кьатI’и план улупна. Шагьрарин тикилишар дивбиин лихурайи Orchestra кIуру студияйин архитекторар вуйи Эдуард Моройи ва Анастасия Завадайи улупу му проектдин асас метлеб — Дербентдин гьюлихъди вуйи гъирагъ, жикIуз ва рягьятвал гъадабгъуз вари шартIар ади шлуганси, ккабалгувал ву. Проектдиинди, гьюлин гъирагъдихъди вуйи 5 км («Океан» отелихьан шагьрин кьялан больницайихьна гъяйиз) 3 пляждиз ва 7 паркдиз илтIибкIиди, ва 17 зулиан душваз гъюз шлуганси, рякъярра ккабалгиди. Янаки, мушваъ гьюлин гъирагъдихъди ккудудубкIру чру чюлихъ хъайи пляж арайиз гъибди. Думу, ригъ гъабхуз гъюрайи туристаризси, му-шваъ чпин гъайгъушнаригъ яшамиш шулайи шагьристанаризра аьхю пешкеш хьибди.
