Табасаран райондин администрацияйин культурайин отделиз 90 идара дахил шула. Гьадму гьисабнаан 41 клуб, 47 библиотека, тарихдинна багъри юрд аьгъю апIбан музей ва Кьасум Мягьямадовдин ччвурнахъ хъайи искусствойин мектеб. Улупнайи идарйирин улихь дийигънайи месэлйирикан асасдар – тарихдинна культурайин ирс уьбхбаз ва артмиш апIбаз фикир тувувал, ляхнихьан азад вуйи вахт мянфяаьтлуди адапIуз мумкинвалар яратмиш апIувал, аьхю шулайи насил эдеблувалинна рюгьлувалин дибарин гъавриъ ади, диндин хазнайин, халкьдин искусствойин мяднарин кьиматлувалар аьгъяди тербияламиш апIувалик лайикьлу пай кивувал ву.
Аьхиримжи йисари цIийи проектариъ иштирак духьну, Табасаран райондиъ саб-швнуб культурайин хулар лап дибдиан цIийи алаъну: АхьитI, ТинитI, Хили-Пенжигь, Улуз. Багарихьди райондин культурайин хал, Хьарагъ гъулан культурайин фхал ва райондин библиотекара ачмиш апIиди. Пилигъ гъулан культурайин халра лап дибдиан рас апIура.
Гьамусяаьт «Культура» кIуру цIийи проектдин дахилнаъди, республикайин культурайин министерствойи жюрбежюр образованиейин идарйирихъди сатIиди – Москвайиъ, Краснодариъ, Пермдиъ, Кемеровойиъ ва Санкт-Петербургдиъ айи Гьюкуматдин культурайин институтар, Вариурусатдин гьюкуматдин Герасимовдин ччвурнахъ хъайи кинематографияйин институт; Гнесинарин ччвурнахъ хъайи Вариурусатдин музыкайин академияйи; Урусатдин театрин искусствойин институт (ГИТИС); Урусатдин гьюкуматдин библиотека – культурайин цирклиъ лихурайидариз хулаъ деъну имиди, дистанционно саягъниинди жвуван пишекарвалин дережа за апIуз мумкинвалар тувна. Табасаран райондиъ айи вари культурайин хулариъ лихурайи гъуллугъчйири, думу проектдиъ иштирак хьпан бадали, чпиз лазим вуйи факультетарна институтар кадагъну, тялукь документар гьязур апIура.
Инсанар, асас вуди жигьилар, яратмиш апIбан ляхнихьна жалб апIувал чарасуз лазим ву. Хъа пишекрар адрувалиан Табасаран райондин культура лап читин гьялнаъ а. Гьаддиз узуз мектебар ккудукIнайи выпускникарихьна илтIикIуз ккундузуз. Культурайихъди аьлакьа айи вузариз ва ссузариз урхуз гъарахай. Дербент шагьриъ айи, Д. Ш. Аьшуровдин ччвурнахъ хъайи музыкайин училищейиъ учву, кучIвбан имтигьнар тутрувди, кьабул апIура. Гьацира учвуз Мягьячгъала шагьриъ айи культурайин колледждизра рякъяр ачухъди ву. Краснодар шагьриъ айи культурайин университет ухьуз варитIан багахь хьайи культурайин вузарикан гьисаб шула. Ихь культурайин гележег учвкан асиллу ву.
Аьхиримжи вахтна Дагъустан Республикайиъ Урусатдин халкьарин культурайин аьдатар уьрхбан центрар тешкил дапIна. Табасаран райондиъ дицдар 14 центр арццну. Гьациб центр ТIюрягъ гъулан Культурайин хулаъра яратмиш дапIна. РД-йин культурайин лайикьлу гъуллугъчи Сураят Гьяжикеримовайи регьбервал туврайи думу культурайин хулан ляхин жаради къайд апIбаз лайикьлу ву. Душваъ Табасаран райондиъ айи культурайин хуларик варитIан гизаф улихь заманйирин палтар ва шей’ар уч дапIна; фольклорин коллективдира аьшкьниинди ляхин апIура. Культурайин хулан вакилари табасаран халкьдин ирс республикайин жюрбежюр йишва-риъ аьхю хъуркьувалиинди улупура. ТIивкарин, Гурхнаарин гъуларин культурайин хуларин пишекрарира чпин ляхин намуслувалиинди кIулиъ гъабхура. Гизафси республикайин серенжемариъ Къужникарин ва Хюрккарин, Ккум’арин ва Халгъарин сатIиди вуйи фольклорин коллективарра иштирак шула.
Гьяйифки, райондин вари культурайин хулариъ ляхин дици ужуди албагнадар. Аьхюну пай культурайин хулариъ, библиотекйириъ ляхин лап исккан дережайиъ а. Гьаддихъди аьлакьалу вуди суал арайиз гъюра: «Йисариинди саб жюрейинра серенжемар тешкил дарапIру, гьяфтйириинди раккнариин ачрар алахьну шлу идарйир уьрхбаъ мяна айин?» Гьяйифки, гьадму идарйир гъуларин поселенйирин кIулиъ айидарин регьберваликк кка, амма дураризра му культурайин ужагъар фициб гьялнаъ аш, рябкъюрадар. Саб жерге гъулариъ айи культурайин хулар жара метлебариз тикмиш гъапIу дараматариъ ерлешмиш духьна. Гъи ихь культурайин идарйириз сягьнайиин алабхьру палат, музыкайин алатар бегьемди адар. Гизафсдар дараматар лап йирси духьна: Кюрягъ, Гуми, Бургьанкент, ТIаттил, Къужник гъуларин культурайин хуларин цалар гьутIурччвну ахьна. Гьаци вушра, дурари мектебариъ урхурайидарихъди сатIиди ляхин апIура. Бязи культурайин хулариъ лихурайи касар гьацI ставкайин маважибдихъ лихура.
Табасаран райондин культурайин, спортдин ва туризмдин управление цIийи халкьдин палатдихъди, аппаратурайихъди ва «Газель» машинихъди тямин дапIна. Му идара ерлешмиш дубхьнайи дарамат дибдиан рас апIбан кьяляхъ, дина хъанара лазим вуйи шей’ар хиди.
Культурайин идарйирин ляхнин натижа за апIбан бадали, дурар ктикьувал ужу вуди гьисаб апIураза. Культурайин идарйир, библиотекйирси, гъуларин поселенйирин кIулиъ айидарин идара апIуваликкан азад дапIну, дурар райондин культурайин отделин дахилназ тувуб лазим ву. Гьацира, ляхин ужуди кIули гъабхбан, дидин ери за апIбан бадали, культурайин дараматар ляхин апIуз шлу гьялнахъна хувал, дурар лазим вуйи мукьмарин алатарихъди, сягьнайиин алабхьру палатдихъди тямин апIувал лазим вуди гьисаб апIураза.
Табасаран райондин культурара мициб читин гьялнаъ гъубзидар кIури, умуд кивдихьа.
