Хюрикк гъул Табасаран райондин аьхюдарсдар гъуларикан саб ву. Думу къанна йирхьуб тухмарин вакиларикан ибарат дубхьна. Гъулаъ яшамиш шулайи агьалйирин кьадар юкьуд агъзурихьна ву. Кьюд агъзурихьна агьалйир Дагъустандин ва Урусатдин жюрбежюр пIипIариъ яшамиш шула. Гъи Хюрикк гъулаъ миржцIур ва думутIан артухъ йисар духьнайи агьалйирин кьадар къанна хьур кас ву. Гьадрарикан сар, гьаму шиклиъ чан уьмрин юлдаш Гюлперийихъди учвуз рякъюрайи Ражаб Байрамбеговра ву.

Думу 1934-пи йисан Хюрикк гъулаъ нежбрин хизандиъ бабкан гъахьну. Ич гюрюшдиъ Ражаб Байрамбеговди чан уьмрикан ктибтнийи.

«Узу 1942-пи йисан Хюрккарин ургуд йисандин мектебдиъ урхуз хъюгънийза. Мектеб 1949-пи йисан заан кьиматариинди ккудубкIу узуз мялимари урхувал давам апIуб теклиф гъапIнийи, ва саб жерге йиз тай баярихъди узура Хючнаарин мектебдиз гъягъюз хъюгънийза. Йиз юлдшар интернатдизра кьабул ва дахъру йишварихъди ва хурагдихъди тямин гъапIнийи. Узу кIуруш, адаш хътар кIуру справка хьтрур, интернатдиз кьабул гъапIундайи. Справка ккун апIури, сельсоветдин председателихьна гъушнийза, амма дугъу йиз гъуллугъ гьубкIундайи… Гьяйифки, уьмриъ гьацдар инсанарра алахьуру. Гьар йигъан 7 км рякъ Хючназ, 7-сана кьяляхъ гъюруган ккадапIури, заан кьиматариз урхури гъахьунза.

Йигъан кьюб ражари кьюб ниркан ктучIвуб алабхъуйзуз, фицики думуган нирариин гъядар алдайи. Нирарикан ктучIвруган, шалврин кюлер хъиржвуб ясана шалвар бегьемди илдибтуб алабхъуйи. Гъиси кIваин илмийиз, март ваз вуйи. Йифар ерцIуз хъюгъну, нирар аьхю духьнайи. Шалварра илдибтну, «Хянягъчай» ниркан ктучIвурайза. Шид гуж хъади ахмиш шулайи. Улихь гъапIу лик гъвандиин дивнийза, амма штун гужну гъван илдибгънийи, ва узу нириъ ахънийзу. Нирин шту цIиб исина гъухур, узу саб аьхю гъарзухъ хъахънийзу. Узу амрихъан гъушундайза ва дишлади ниркан ктучIвнийза. Ижмиди аьхълушин гьисс гъапIза, вари жандиъ мяхъв абхьнийиз. Узхьан шлубси гъулазди рякъ давам гъапIза. Гъулаз кьюб километр айи. ГьацI рякъ ккадапIган, амрихъан гъушнийзу.

Хючнаан гъюрудари узу хулаз гъахнийи. Сад-швнуд йигълан узу ич хулаъ ахникк гъаврихъна гъафнийза. Думу-ган духтрарра адайи, ихь халкьдин сабабар апIури, шубуб вазли ахникк дахъну имийза», – аьлава дапIну, йиз сюгьбатчи саб хайлин вахтна ккебехънийи.

«Гьаддихъан мина мектебдиъ урхуб давам апIуз гъабхьундарзухьан. Йиз аьхю чвйирихъди узура колхоздиъ лихуз хъюгънийза. Йиз гъардшар вуйи Фяргьядли ва Къурбну колхоздиъ жюрбежюр ляхнар тамам апIуйи: хутIлар хътаркуйи, экинар урзуйи, тахил ккадабцIуйи. Хъа узу ва жара йиз тай баяри, хьадан вахтна экин алдабгъу хутIлариъ дяхнин, мухан кIулар уч апIури шуйча, хутIлар хътаркруган, хярар уршвруган, аьхюдариз кюмекар апIуйча. Яваш-явашди хяр убшвузра гъудубгънийза. Йирхьуб кило кIулар уч гъапIган, зегьметнан саб йигъ бикIуйи. Вазлин аьхириъ, зегьметнан натижайиз лигну, дяхин, айран, нис, шур тувру вахтар шуйи, пул адайи. Дявдин йисари инсанари гизафси ипIруб укIан хураг шуйи. Гъибихъиш, саб гъурд хюра кабхьуйи. УкIан аш ипIруган, инсанарин машар аьргъюйи, гаш`валиан гизаф адмийир йихуйи. ХутIларилан алдабгъу дяхин ва гьясил гъапIу жара сурсатар фронтдиз хътауйи. Ихь агьалйир дявдиз улихьна йисарира гизаф касибди яшамиш шули гъахьну. Ихь кевшенариин тахил гьясил апIуз шлу ругар лап цIибдитIан алдайи. Хяхял кайи ругди бегьер дараскьалдитIан тувудайи. Гьаддиз хьадан, чвлин ляхнар ккудукIган, ихь гъулан агьалйир, гакIвлин алатар ва жара бакришнар гьясил апIбиин машгъул шули, дурар райондин жара гъулариъ, гъунши районариъ ва Дербент шагьриъ масу туври ясана дяхнихъ гьюдюхюри, чпин яшайиш апIури гъахьну.

Узу 1954-1957-пи йисари СССР-ин Яракьлу Кьувватариъ гъуллугъ апIури гъахьунза. Калининград шагьриъ йирхьуб вазлин бронетанковый техника рас апIбан курсарра гъурхнийза. Хъасин Сахалиндиин ерлешмиш дубхьнайи кьушмарин частназ гьаънийзу. Сержантвалин званиера тувну, узу отделениейин командирди тяйин гъапIнийи. Душваъ гъуллугъ апIури гъахьи вахтна уьмуми гьисабниинди 15 ражари гьюрматнан грамотйир, баркаллагь мялум апIру кагъзар ва жара пешкешар тувнийзуз. Магьа йиз пешкешар», – кIури, бицIи чемодандиан адагъну, Ражаб халуйи чан грамотйирин чIвеъ йиз улихь диву.

– Армияйин жергйириан гъафиган, Хюрикк гъулаъ колхоздиъ бригадирди тяйин гъапIнийзу. Гъул кьюб бригадайиз пай дапIнайи. Узу «Ушва мягьял» кIуру пайнан бригадир вуйза. Юкьуд йисан бригадирвалин ляхин дапIну, уставаларихъ хъюгънийза. «Абуг`яр» тухмин вакил Аьбдулабег халу бажаранлу харатчи уста вуйи. «Уву яв вари уьмриз саб кесп кадабгъ, увкан бажаранлу уста хьиди. Ма увуз гьаму алатарра», – дупну, дугъу узуз саб-швнуб жюрейин рандйир, дурхин ва жара диллигар тувнийи. Учв лихруган чахьна дих апIури, дугъу узуз харатчивалиан дарсар кивнийи. Ихь гъулан булагъарин кьяляхъ Гьямза халу кIуру касди чан хизандиз цIийи хулар тикмиш гъапIнийи. Дугъу ихь яркв-раан гъурдин ацIу гакIвлар духну, дурар ерццуз гъитнийи. Гьадму гакIвлар дурхнихьди дярхюри, дурарикан сифте кьулар гъапIнийза, хъасин гьадму кьуларикан рамкйир дапIну, Гьямза халуйин цIийи хуларин унчIваригъ гъивнийза. Йиз уставалин тажруба гьаму ляхнилан ккебгънийи, – дупну, дугъу саб вахтназ чан сюгьбат дебкку.

– Хъасин, сад-швнуд йисан узу Ярса, Мягьрягъ, ТIаттил, Гурихъ гъулариъ харатчивалин ляхнар тамам апIури: тазади тикмиш гъапIу хуларигъ унчIвар, раккнар гъиври, хуларин жилиин ва гъваикк кьул йивури, цалариъ шкафар ахьри, тазади тикмиш гъапIу хуларик рукь вая шифер киври гъилихунза, – давам гъапIу Ражаб халуйи ихтилат.

Гъяякент райондин Башлыкент кIуру гъулаъ лихури гъахьунза. Душваъ сифте агьалйирин хусуси хулариъ уставалар апIуйза. Йиз ляхин гъябкъю колхоздин председатель Расул Агъаевичди узуз хизанра хъади чпин гъулаз кючмиш хьувалин теклиф гъапIнийи. Хизандихъди мясляаьт дапIну, думу гъулаз кючмиш гъахьиза. Колхоздин председатели узу ва йиз хизан ужуди кьабул гъапIнийи. Тамам гъапIу ляхнин маважибтIан савайи, дугъу узуз гьар вазли кьиматсузди хьуб кило йикк, юкьуб кило ччим, 40 зегьметнан йигъ (1 зегьметнан йигъаз 6 кило дяхин алабхъуйи) тувуйи. Му колхоздиъ шубуд йисан гъилихунза.

1968-пи йисан узу лихурайи колхоз совхоздиз илтIибкIну, дидиз С.М. Кировдин ччвур тувнийи. Совхоздин идара Дружба гъулаз гъубхнийи, хъа Расул Агъаевич думу совхоздин директорди тяйин гъапIнийи. Дугъу узу, йиз хизанра хъади, Дружбайиз гъухнийи ва душваъра устади тяйин гъапIнийи. Саб-швнуб вазлилан мушваъ пилорама дивбан бадали алатар гъахнийи. Пилорама албагуз ва дидихъ лихуз узуз теклиф гъапIнийи. Гьамци, 13 йисан пилорамайиъра гъилихунза. Вазифйир жавабдарвалиинди кIулиз адагърувализ лигну, совхоздин админист-рацияра, гъулан жямяаьтра узухьна гьюрматниинди янашмиш шуйи. Хъасин совхоздин аьхю складдин заведующийди дерккнийзу. Шубуд йисан му складдин заведующийдира лихури, йиз уставалин ва пилорамщиквалин вазифйирра тамам апIуйза. 1977-пи йисан багъри гъулаз хъадакну гъафунза ва гьадму йисан гьамусяаьт узу яшамиш шулайи хулар тикмиш гъапIунза. Гьаддихъан мина гъийин йигъазкьан гъулаъ яшамиш шулаза», – дупну, Ражаб халуйи чан сюгьбат ккудубкIу.

Гъулаз гъафиганра, Ражаб халу ляхин адарди гъузундар. Лихру баярин десте тешкил дапIну, дурар хъади 16 йисан Казахстандин тикилишарииина лихуз гъягъюри гъахьну. Гъира, чан 85 йис дубхьнашра, агъсакъал ляхин адарди гъузрадар: дугъу гакIвлин мурччв-рар, яшлуйириз гьясйир, хифар уьргъюз гакIвлин табшвар ва гьацдар жара мутмайир ктауру.

Ражаб халу ужур устаси, жямяаьтлугъ касси, аьхю албагу хизандин кIулра ву. Чан сарпи хпир Рейгьанатдихъди дугъу ургур велед аьхю ва тербияламиш гъапIну(юкьур ришна шубур бай). Гъи думу къар худлин ва гудлин аьхю аба ву. Дурар вари чпин хизанарихъди уьлкейин жюрбежюр йишвариъ яшамиш шула. Му баяр-шубарин баб Рейгьанат кечмиш гъахьиган, Ражаб халуйи Табасаран райондин Хьарагъ гъул`ан чаз уьмрин цIийи юлдаш – Гюлпери гъахну. Гъи агъсакъал хпирихъди гизаф албагну яшамиш шула. Гъит, дурарин уьмур хъана акуб ибшри.

Шиклариъ: 1. Ражаб Байрамбегов чан уьмрин юлдаш Гюльперийихъди. 2. Ражаб Байрамбеговди чан хулаъ гьясил гъапIу бакришнар.