Дагъустандин китабарин чапханайи бажаранлу табасаран шаир, гьикаятчи ва дилавар публицист, юстицияйин полковник, республикайин лайикьлу юрист, «Вари Урусатди баркаллуди кIваин уьбхюра» дипломдин ва дидихъди тувнайи М.Ю.Лермонтовдин, хъа гьацира сач шаирин 85-йис тамам хьпахъди аьлакьалу вуди тувнайи А.П.Чеховдин гъизилин медаларин сагьиб Багъир Ражабовдин 86-пи йисандин хьадукар лишанлу апIури, дугъан «ДиликIузди хъиршдар» ччвур тувнайи аьхю китаб чапдиан адабгъна.

Дугъан гьаму бажаранлу китабдиъ чап дапIнайи гьевеслу ва жанлу, метлеблу ва маракьлу, жавагьирарсдар эсерариъ, учвуз, китаб урхурайи гьюрматлу дустар, учв шаир, гвачIниндин ахсрарси, чан вари къаш-къаматдиъ рякъюрчвуз.

Багъир Ражабович гьамус йицIубпи китабдин сагьиб ву. Дугъан вари китабариъ чап дапIнайи эсерар варидари: шаирари ва аьлимари, махлукьатлу хабрарин дакьатар урхурайидари аьхю разивалиинди кьабул апIури, дурариз заан кьимат тувра. Дугъан гьякьикьатдиз тялукь, маракьлу эсерари неинки Табасарандин, хъа гьацира вари Дагъустандин литературайин девлетлу хазна дерин апIбак лайикьлу пай кивра.

Узу гьадму ляхниин инанмиш ва умудлу вузаки, дугъан цIийи китабра урхрудари разивалиинди кьабул апIиди, тамарзуди, аьшкьниинди урхиди.

Китабдиз сифтейин гаф бикIури, узуз учву, думу урхуз хъюгърайи гьюрматлу дустар, шаирин яратмиш апIбариз бахш дапIнайи йиз фикрарихъди таниш апIуз ккундузуз.
Аьхиримжи йисари табасарандин литература, Дагъустандин гизаф чIаларин, жюрбежюр рангарин литературйирси, вари жюрейин эсерарихъди дерин ва девлетлу гъабхьну. Думу артмиш ва девлетлу апIбак Багъир Ражабовди чан лайикьлу пай кивра. Дугъан яратмиш апIбар, неинки эсерарин жюрбежюрвалиинди, хъа гьацира яратмиш апIбаъ чаз хас хатIнииндира, чIалнан дерин мяналувалииндира, гюрчегвалииндира тафавутлу шула.

Гьаму китаб урхуз хъюгърайи гирами дуст, диди уву «Йиз халкь, уву!…» шиърихъдира таниш апIуру. Дидиъ автори, чан халкьдин саб цIюмгъял учв вуйиб улупури, кIваантIан дамагъ апIури, бикIура:

Йиз халкь, уву, гъалхан бисну, гъилинжи,
Гъахьунва ихь тарих адлу бикIури.
Алдаку яв велед гъашиш, дисури
Гъахьунва, за дапIну, жанлу апIури.
Узу, йиз халкь, йигъан хьубан, хъугъ, ари,
Кьибла, Кяба увкан дапIну, йиз багъри,
Худайизси икрам, жан-юкIв эдрегри,
Ибадатра увуз аза апIури.
…..
Эгер узкан инсан гъахьнуш рягьимлу,
Баб-Ватандиз, халкьдиз багъри вафалу.
Саб жизбикьан жара фукIа кьиматлу
Каш, инсан учв апIру гюрчег, жюрэтлу
Дурар, йиз халкь, увкан узуз гъибихъну.

Китабдиъ айи «Йиз кIван цIюмгълар», «Кьисмат», «Гьякьлувал анжагъ саб шулу» ва хайлин жара эсерариъ шаири, китаб урхурайи яр-дуст, ухьуз инсандин мярифатлувалин, ватанпервервалин лайикьлувалар улин ниниси уьрхюз дих апIура.

Китабдиъ Багъир Ражабовди ухьу «Халкьдикан ккун апIураза» кIуру шиърихъдира таниш апIура. Му эсер дугъу «Намуснан сир» роман бикIуз хъюгърайиган, яратмиш гъапIуб ву. Чан набалугъ вахтна Жюгьейикан вуйи кьиса гъеебхьган, дугъу думу нянатлу апIури, «Няънайин чIвурд» кIуру шиир бикIуру, ва ажугълували гиж гъапIу дугъу Хиварин мулкариин али саб бяргълин гъюрд’ина аьхю кIикIилра гатIабхьуру.

Хъасин уьмриъ учв гъудуркьу вахт- на, Персияйин ва Кавказдин тарих дериндиан ахтармиш гъапIган, кьиса дугъаз кучIлануб вуйиб ашкар шулу. Гьаму вахтна шаири, чан дирбаш’вал улупури, халкьдикан багъишламиш апIуб, хил алдабгъуб ккун апIури, «Халкьдикан ккун апIураза» кIуру шиир яратмиш апIуру. Китаб урхурайи гьюрматлу яр-дуст, гьаму китабди уву гьадму эсерихъдира таниш апIуру.

Уьмрин саб бязи шартIар улуркьиган, ухьу вари: аьдати инсанар, гьи-каятчйир, шаирарра кмиди, ягъалмиш шули аьдат ву. Тарихназ дицисдар дюшюшар гизаф мялум ву.
Дагъустандин ва вари Кавказдин имам Шамилра, саб вахтна Жюгьейси, инсафсузди тянкьид апIури гъахьну. Гьадму вахтна Расул Гьямзатовдира, Багъир Ражабовди Жюгьейси, Шамилра тянкьид апIурайи шиир яратмиш апIуру. Хъасин тарихнан рягьимлу микIари думу кучIал вуйиб ашкар гъапIиган, Расул Гьямзатовдира чан «Йиз юкIв дагълариъ а» поэмайиъ халкьдикан чалан хил алдабгъуб ккун апIура.

Риб шишлиъ жин апIуз шулдар, кIуруганси, гьякьикьатдиз хас дару бюгьтанра гьаммишан иша гъябгъюри гъубзудар. Жюгьейикан вуйи кьиса гьякьикьатдиз тялукьуб вуйиш, шубубан дагъларин уьлкейиина гъахи кьадарсуз аьхю аьрвалар дугъан жасусвал себеб дубхьну гъахидар вуйиш, Дагъустандин имбу миллетари Жюгьей ва вари ухьу, табасаран халкь, нянатламиш дарапIди гъитидайи. Думу кучIал вуди гъабхьну. Хъанара сабсан далили думу кьиса гьякьсуз вуйиб субут апIура. Нагагь гьаци дайиш, Надир-шагьдин кьюр тарихчйири – Мягьямед-Заки Астрабадийи ва Мягьямед Казимди, хъа гьацира Персияйин тахтнахъ гъаши Урусатдин вакил Иван Калушкинди, шагьдин гьарсаб алдабгъу къадам бикIури гъахьи тарихчйири, чпин шагьди кIули гъуху чапхунчи дявйир гиман апIбан бадалира, Жюгьейин жасусвал тарихназ аьян дарапIди гъитидайи.

Багъир Ражабовдин аьхю жюрэтлувал ва тарихи гьунар гьадму гъабхьнуки, дугъу шубуб аьсрин сирникк жин дубхьну, ихь халкьдин намусниин гъабши ХVIII аьсрин нянайин леке, аьхирки, ХХI аьсрин эвелариъ гьаммишанлугъ вуди марцц гъапIну.

Дугъу гьацира гьадму шубуб аьсрин нянайин лекейихьан, тарихдиъ ужуди машгьур вуйи, ургур пягьливан чвйирин чи Рейгьанатра гьаммишанлугъ вуди марцц дапIну, ихь халкьдин тарихдиз думу Табасарандин жалали ва такабур ришси мялум гъапIну.

Китабдин авторин ватанпервервал, инсанпересвал ва мярифатлувалин гужливал хъана сабсан далили ухьуз ашкар апIура. Гизаф йисарин бегьерлу ахтармиш апIбарин ва фидакар зегьметнан натижайиъ дугъу Кьалухъ Мирзайин ухьухьна дурубкьу «Гъач ебхьайчвуз ич кIван гьарай» кIуру, дагъустанлу халкьариз сатIи хьуз дих апIурайи чIатху эсериз, авторин чан хатI ва яратмиш апIбарихьна думу янашмиш хьувалин къайда уьбхюри, гьелбетда, чан авторвалра ади, кьюбпи уьмур тувра. Китабди гьадму эсерихъди ухьу таниш апIуру.

Гьеле шаири хили дидикIнайи кIажариъ имиди му эсерарихъди таниш гъахьи ихь аьлим Загьир Загьировди «Дагъправдайиъ» чап дапIнайи «Халкьдин рюгьлувалин аьхиримжи цIирар» кIуру чан макьалайиъ, му метлеблу эсериз лайикьлуди заан кьимат туври, авторин ватанпервервал ва устадвална бажаранвал къайд апIура.
Йиз фикриан, дидиъ чап дапIнайи юкьуб мяналу ва метлеблу поэмйирира урхурайир гьяйран дарапIди гъитидар.

Китаб урхурайи гьюрматлу яр-дуст! Гьаму китабдиъ айи эсерар компьютериъ чап гъапIур узу вуза. Белки, уву юргъун гъахьну шалва, вушра жикъиди сакьюбсана йиз фикрар пуз ккундузуз.

Гьаму къайдайиъди дурарихъди таниш гъахьиган, хъугъай, узуз – узу багъри Кьалухъ дагъдин ягъал тепе-йиин дийигънайиси, йиз улихь вари дюн’я рябкъюри гъабхьунзуз. Думуган узу литературайин майдандиъ чаргюлин гьалвиин лицурайиси гъабхьунзуз. Узу авторин чIалнан кишрийи гьяйран гъапIну. Шурахьна туврайи кюкйирин кунцIси, къаматлуди, гюрчегди бикIуз, я кIуз шлихьан вушра шулдар. Дициб бажаранвал Худайи йиз дуст Багъириз кьисмат гъапIну. Юргъа гьяйвнин кьяляхъ бишируг шулу, кIуруганси, дугъан гьамциб кьисматназ бахилвал апIурайидарра, белки, ашул.

Багъир Ражабовдин «Ашукь» кIуру поэма кюмпьютерихъ чап апIбан кьяляхъ хъана гъурхунза. Хъугъай, дидин кIулин игитарин хияларин деринвали, мюгьюббатнан марццивали, мярифатнан ва инсанпересвалин гужливали узук, узузра аьгъдарди, хлинцар кивганси гъабхьунзуз. Мюгьюббатнан гужли аьшкьнан шараб гъубхъу Лейласи, Шагьселемси, Ширинси, Аслиси, думу аьшкьну рюгьламиш дапIнайи «Ашукь» поэмайин игит Лейлайик Аьзряилин я тур, я туп кабхъри гъабхьундар. Думу чан мюгьюббатнан аьшкьну диликIузди хъиршдарин жергейиз гъахну. Гьаму жергейик кахьу игитар китабдиъ хъана гизаф шула.

Йиз фикриан, Багъир Ражабовди чан китабдиз «ДиликIузди хъиршдар» ччвур тувубра саб дюшюшдин ляхин гъабхьундар.

Учвуз, китаб урхуз хъюгърайи ярар-дустар, китабдиз сифте гаф бикIурайи узузси, нагагь думу бегелмиш гъабхьиш, я даш, гьай белки, саб фицибкIа нукьсанвал, кин кади гъябкъиш, ичв фикрар хърарахди йипай.

Автори ичв теклифар аьшкьлуди кьабул апIрувалиин ва дурарихьна чан рафтар, учвуз гиранвал ктадапIди, гьюрматлуди кIурувалиин, ягъалмиш дархьиди, дериндиан инанмиш ва умудлу вуза.