Мялум вуйиганси, XXI аьсриъ, яшайишдин вари цирклариъси, образованиейиъра гизаф дигиш’валар гъахьну. Гьадрарикан саб – урхбан идар-йириз гимназйир, лицеяр ва гьацдар жара ччвурар тувувал ву. Дербентдин М.Лермонтовдин ччвурнахъ хъайи уьмуми образованиейин кьялан мектебдиз 2005-пи йисхъан мина «Дюн’яйин культурайин гимназия» ччвур тувна, ва дидин улихь ватанпересвалин ляхин гъабхбан ва образованиейин цирклиъ кIули гъабхурайи модернизацияйин тIалабар тамам апIбан месэлара учIруди дивна. Миди асас вуди гимназияйин коллективдикан, дидин кIулиъ айирикан цIийи шартIариъди ляхин апIуз дубгъувал ккун апIура.
Гимназияйин кIулиъ айидари, «Образованиейин гьякьнаан» цIийи къанундиъ къайд дапIнайиганси, вари образование, мектебдиз улихьна вуйиб-дилан гъадабгъну, уьмуми, ккебгъбан ва кьялан образование, му цирк-лиъ лихурайи пишекрарикан асиллу вуйиб тасдикь апIура.
Гьамци, гимназияйиъ урхурайи 2434 баяр-шубариз 127 мялимди, дурарикан 116 заан образование айидари, аьгъювалар ва тербия тувра.
«Ич метлеб – гьарсар бицIир, яшайишдин дережайикан, хизандин сагъ’валин гьялнакан асиллу дарди, гьаму заманайин тIалабариз жаваб тувру образованиейихъди тямин апIувал, дугъкан ихь Ватандиз лайикьлу ватанпервер тербияламиш апIувал ву», – кIура гимназияйин директор, биологияйин илмарин кандидат, Дербент шагьрин депутатарин собраниейин депутат, РД-йин Халкьдин образованиейин лайикьлу гъуллугъчи Назим Юзбеговди.
«Гъюрайи жигьил наслиз тувну ккуни савадлувалин, тербияйин роль аьхюб вуйиб, улихьдин вахтариси, гьамусдин девриъра, иллагьки гъи, мектебарикан асиллу вуйиб рябкъюрахьуз. Жигьилар гележегдин цIийи уьмрихьна гьязур апIбан, дурариз дуствална гьюрмат уьбхюз улупбан, ватандихьна ккунивалиинди янашмиш шули, жямяаьтлугъдин хайир жвуванубси ккун апIури ва уьбхюри тербияламиш апIбан ва гизаф жара месэлйириз ич коллективди дикъатлу фикир тувра. Гьаддиз лигну, урхурайидариз аьгъювалар тувбан ери за апIувал – гьарсар мялимди чан кIулин вазифаси гьисаб апIура», – давам гъапIу дугъу. Гьякьикьатдиъра гьаци вуйивал тасдикь апIурайи цифрйирикан пуз шулу. Эгер 2021-пи йисан гимназияйиъ урхурайи 15 касди медалар гъадагънуш, 2022-пи йисан дурарин кьадар 18 гъахьну. Дурари имтигьнариъ 100 баллин аьгъювалар улупну. Гьелбетда, дурар вари Урусатдин жюрбежюр вузарик урхуз кучIвуз гъушну.
Гимназияйиъ урхурайи ва тазади гъюрайи бицIидарин психология ахтармиш апIбиин машгъул хьувал, дурарин тIалабар, мектебдин программа тамам апIувал, урхурайидарин удукьувалар артмиш апIувал, баяр-шубар абурсузвалин ляхнарихьан ва гьядисйирихьан ярхлади гъитувал – мялимари чпин гьар йигъандин месэла вуди гьисаб апIура. Дурари гъабхурайи ляхнин натижйирра шад апIрудар ву. Урхурайидарикан ЕГЭ тутрувди гъузу ученик гьелелиг адар.
Мялимди лихуб – гизаф читин ва жавабдарвал ккун апIру ляхин ву. Гьамусдин заманайиъ иллагьки бабан чIалнан мялимариз ляхин апIуз гъа-гъиди алабхъура. Фицики бабан чIалнан мялимди гъизигу зегьмет мектебариъ урхурайидари гьисс апIурадар. Гьаму баркаллу ляхин гимназияйиъ фици кIули гъабхураш узу суал тувган, гьяйифки, Назим Залбеговичди пашман аьлхъюб кадиси кIул гъутIубччвнийи. «Хъа вушра, пидиза, – гъапи, – бабан чIалнан мялимарди лихурайидар вари заан образование айидар ву. Табасаран чIалнан мялим, мектебдин завуч Буньямин Гьяжиевич Шябанов, мялим Сарида Керимхановна Семедова ужуб тажруба айи тербиячйир ву. Дурари гьарсари 22 сяаьт табасаран чIалнан дарсар кивра. Натижйирра ужудар ву. Амма вари классариъ киврайи бабан чIалнан дарсарин натижйир, гьяйифки, тяриф апIуз шлудар дар. Узу гъягъюри, бабан чIалнан дарсариъ дусри шулза. Гизафдар урхура-йидариз ихь чIал аьгъдар. Гьаму ляхин йислан-йисаз зяиф шула, абйир-бабари чпин веледарихъди бабан чIалниинди дулурхрайидариз тюмбюгь йивурадар, кючйириъ, мектебдиъ, бабан чIалнан дарснаъра кмиди бицIидар урус чIалниинди улхури шулу. Бабан чIалнан китабарра мектебдиъ варидариз гьуркIрадар. Мидира читинвалар арайиз хура. Хъа ич мялимари, бицIидарин абйир-бабарихъди гюрюшар гъахури, сюгьбатар апIури шулу»
– Гимназияйиъ урхурайидар спортдиин машгъул апIбан ляхин фици дивначва?
– Спортдиин машгъул хьуз ккунидар гизаф а. Каратэйиан, хилариинди кчIихбаан, пучIу атлетикайиан, юкьяр дисбаан ва гьацдар жара спортдин секцйир тешкил дапIнача. Спортдин му жюрйириан шагьрин, республикайин ва вари Урусатдин дережйирин талитариъ иштирак’вал апIури, гимназияйиъ урхурайидари пешкешнан йишварра гъазанмиш апIури шулу. Мисал вуди кIурза, хилариинди кчIихбаан ич 2 ученик дюн’яйин чемпионар гъахьну. Дурар ич дамагъ ву. Физкультурайин дарсар киврайи мялимари, спортдин рякъ’ан талитар тешкил апIуз ерийин ляхин гъабхури, урхурайидар спортдихьна жалб апIуру. Дурарин жергейиан физкультурайин мялимар Князь Исмяилов, Нажмудин Бугалдинов, Руслан Ярялиев ва жарадар тафавутлу шула.
– БицIи классариъ урхурайидар ипIруб-убхърубдихъди (мани хурагнахъди) тямин апIувал фициб гьялнаъ айичв?
– Ич мектебдиъ думу ляхин ужуди кIули гъябгъюра. 1-4-пи классариъ урхурайидар гьар йигъан ипIрубдихъди тямин апIурача. Шагьрин образованиейин отдели дюзмиш дапIнайи меню (хурагарин сиягь) тамам апIуз Дербентдин горснабди итIру тадарукар хурачуз. БицIидари ужудар, гъулай шартIар айи хураг ипIру хал ишлетмиш апIура. Гьаму терефнаан саб ккимбувалра адарчуз.
Аьхириъ дупну ккундуки, Дербент шагьрин образованиейин отдели, администрацияйи ич гимназияйиъ шагьрин ва республикайин дережайин серенжемар гъахбазра рякъ ачмиш дапIна. Гьаму ляхин ккудубшу йисан ич гимназияйиъ кIули гъубху вари Урустадин образованиейин кIакIначйирин форумдиан вуйи шикларира тасдикь апIура.
