ЦIийи йис – «гьярам» машквар – улубкьура!
ЦIийи йис къайд апIуз хъюгъювалихъди аьлакьалу тарих гизаф аьхюб ву. Гьамусяаьт, гьар йисан декаб-рин ваз улубкьубси, инсанар ЦIийи йис къаршуламиш апIуз гьяракатнаъ ади шулу кIури, улихьдин вахтари йис 1-пи январилан ккебгърайиб дайи. Ихь абйир-бабари эвелиан цIийи йис 1-пи мартдилан, хъасин 1-пи сентябрилан къаршуламиш апIури гъахьну. Анжагъ Пётр Сарпири къарар адабгъбалан кьяляхъ, думу 1-пи январилан къаршуламиш апIуз хъюгъюб ву.
Аьхиримжи йисари ихь республикайиъ му машкври-хьна вуйи янашмиш’вал дигиш хьуз хъюбгъна. Фуж-вуш машкврихьна лап яркьуди гьязур шула, хъа саспидари думу мусурмнариз хас дару машквар ву кIура. Гьаци вуйивализ лигну, йислан-йисаз ЦIийи йис къаршуламиш апIурайи инсарарин кьадарра цIиб шула.
Гъийин йиз макьалайиъ ихь ватанагьлийирин ЦIийи йисан машкврихьна вуйи янашмиш’вал улупуз ва дурарикан сасдарин фикрар чап апIуз кказа.
Му месэлайин гьякьнаан жвуван фикрар ачухъ апIури, «Табасарандин нурар» газатдин мухбир Феруза Рамалдановайи гьамци кIура: «Гьелбетда, гьарсар касди ЦIийи йисаз ужувлан умудариккди гамар алдагъури аьдат ву. КьатI’иди гъапиш, гъи агьалйир вари терефарихъан тяминди ву: я алабхьрубдиз, я ипIру-убхъру сурсатариз игьтияж айи хизанар ихь арайиъ имдар. Аьгьвалат гьял апIбаъ гьюкуматди гизаф бицIидар ади дарвалиъ гъузрайи хизанариз кюмекар тувбан гьякьнаан кьабул гъапIу серенжемари натижалу роль уйнамиш гъапIну. Дугъриданра, уьлкейиъ айи гъагъи гьякьикьатдиз дилигди, му жигьатнаан халкьдиз ужудар кюмекар туврайивал баркаллу ляхин ву. Ихь ватандашар варибдихъди тямин ву, анжагъ инсанариз архаинвал адар. Фукьан хизанари гъи кIваъ дерднан кьюркь ади йигъар, йишвар адаураш жиниб вуйинхъа!? Гъит улубкьурайи ЦIийи йисахъди ихь уьлкейиъ, дюн’яйин хайлин гьюкуматариъ му мусибат, гъярмягъяриш арайиз дубхнайи саб жерге гьякимарин юкIвариз рягьим гъюри! Дюн’я ислягь ибшри! Гъит ихь веледарин гележег акуб ибшри!».
Расмия Керимова, 4 веледдин дада, Каспийск шагьур: «Гьаз-вуш цци зат ЦIийи йис улубкьурайиганси адариз. Йиз уьмрин юлдаш Урусатдин кафари терефнаъ ляхин апIурайир ву. Магьа, 1-пи январиз хулаз хъуркьуз даршули, дугъан хъади-хъади 3-пи йис ву. Гьаддиз вари йисра гьаци, думу хулаъ адарди, жвуван хизандихъди хътарди гъябгъюра.
Хъа узу бицIиди вуйи вахтарин ЦIийи йисандин машкврикан гьамус гьич фукIа имдар. Думу вахтари ич вари хизан сатIиди Урусатдин кафари шагьрариъ яшамиш шулайи. Машквар лап ужуди къаршуламиш апIури, яркьуди столар дабалгну, пIакьар апIру, тIуркIру хайлин шей’арра масу гъадагъну, сар-сарихьна машквар мубарак апIуз хяларди гъягъюри шуйча. Хъа гьамус, Дагъустандиз кьяляхъ хъадакну гъафихъанмина, думу машкврихьна бицIидаркьан гьязур дарапIри, йиз саки 10 йискьан вушул. Гьич ёлкакьан диври имдарза».
Сабият Абукарова, кейвани, Дагъустандин Огни шагьур: «ЦIийи йис» кIури гьаз гъапиб ву? Гъябгъюрайи йис чан аьхирихъна дуфну, тарихдиз дубшну, цIийи йис улубкьурайиган. Гъийин деврин саспи жигьилари, ЦIийи йис мусурмнариз гьярам машквар ву, кIура. Хъа узу кIурза: цIийи йис гьярам шулайиб дар.
Ихь абйириланмина му машквар ухьу гьаммишан ужуди къаршуламиш апIурайиб ву. КIваин илмийиз, машквар багахь хьуз хъюбгъиган, гъулариъ яшамиш шула-йидари, ярквраан ёлка дубхну, думу дабалгну дивуйи. Хъа гьамус му машквар гьаз-вуш гьярам дубхьна кIур… Гьич зат гьярам дар! Беле ужуди къаршуламиш апIидиза. Магьа гьамусмиди гьязурлугаригъ гъяза. Пичракк ккивну дубжну, уьру апIуз саб уьрдегра дубккнайиз. Учухьна машквриз гъюз варидариз теклифра вуйиз».
ЦIийи йисаз бахш дапIнайи машкврихъди аьлакьалу чпин фикрар ачухъ гъапIдарин арайиъ мялимар, журналистар, медицинайин пишекрар, культурайин гъуллугъчйир ва хайлин аьдати ватанагьлийир айи. Дурарин аьхюнубсиб пайну машквар къаршуламиш апIбакан кIурайи. Гьаз гъапиш му машквар асас вуди бицIидар рази ва шад апIурайи, кIулди вари дюн’яйиъ къайд апIурайи машквар ву. Хъа сасдар касари, му йигъ машкврин йигъси гьисаб апIурадарча, кIура. Дурарин гафариинди, му йигъ календарь цIийи алапIурайи йигъ ву.
Гьюрматлу газат урхурайидар, хъа му машкврин гьякьнаан ичв фикир фициб ву?
