БицIидарин багъдин тербиячи – хайлиндари му ляхин пучIуб ва рягьтиб гьисаб апIура. БицIидарихъди гьар йигъан тамшйир саб ражарикьан сейир апIбаъ, дурарихьди шиърар ва мяълийир дургъуз гъитбаъ, шиклар зигбаъ, дурар ахуз ккаъбаъ ва йигъан шубуб ражари хураг тувбаъ фу читинвал ахъа? Ваъ, дустар, дюз дарчва!
Тербиячийин ляхин – гьарсаб дакьикьайиъ аьхю жавабдарвал айи, гьарсар бицIирихьна хусуси рякъ ва ккунивал абгру, сабурлувал ва дурумлувал ккун апIурайи фидакарвалин зегьмет ву. Тербиячийиз багъдиз гъафи гьарсар бицIириз ужур дустра, жан-юкIв апIру дадара ва фагьумлу мялимра хьуз аьгъяди ккунду. Тербиячивалин пише гъадабгъну кIури, фунур вушра касдихьан му цирклиъ ляхин апIуз шулдар. Халкьдин педагогикайин бина ккиву ва тербия тувбан цIийи рякъяр гъагу педагог, писатель Василий Сухомлинскийдин гьамцдар гафар а: «…бицIидариз ужур тербиячи хьпан бадали, дурариз жвуван юкIв тувну ккунду».
Гьаци гьар йигъан, ляхниин разиди ва шадвалин инчI кади Ивановский областдин Наволоки шагьриъ бицIидарин артмиш’валин центрин 1-пи нумрайин бицIидарин багъдиъ лихури, ихь ватанагьли, Хив райондин ЦIудухъ гъул’ан вуйи Эсмира Гьяжимягьямедовайин (шиклиъ) 7-пи йис ву. Эсмирайин ляхин жара тербиячйиринубсиб дар. Дугъу бицIидарин багъдиз гъюрайи баяр-шубариз Дагъустандин аьдатар улупура, дурар табасаран халкьдин культурайихъди ва саняаьткарваларихъди таниш апIура.
БицIидарихъди ляхин апIуз, дурариз тербия ва насигьят тувуз Эсмира мектебдиъ амидитIан ккунир вуйи. Гьаддиз думу саб шак’валра адарди, багъри гъулаъ 9-пи класс ккудубкIубси, Дербент шагьрин педучилищейик урхуз кучIвру. 2015-пи йисан училище ккудубкIну, чпин гъул’ан Ивановский областдин Наволоки шагьриъ чан абйир-бабарихъди яшамиш шулайи Арвиддихъди хал-хизан ккебгъру. Эсмирайи гьамусяаьт ДГУ-йин филлогияйин факультетдин урус чIалнанна дагъустан чIаларин отделениейиъ заочно урхура.
«Ич багъдиъ гьарсар тербиячийин чан тербяйин ляхнин программа а. Узу бицIидар Кафари Кавказдин халкьарин аьдатарихъди ва культурайи-хъди таниш апIру терефнан программа ктабгъунза. Узу бицIидарихъди гъабхурайи дарсарин программа Кафари Кавказдин вушра, саки вари аьдатар дагъустандин халкьарин, хъа асас вуди табасаранарин, вуйиз», – ктибтура йиз сюгьбатчийи.
Эсмира Гьяжимягьямедо-вайи бицIидарихъди гьязур гъапIу аьхиримжи проект багъдин кIулиъ айи Ольга Беляевайиз, вари тербиячйириз ва абйир-бабариз лапра кьабул гъабхьнийи. Багъдин тербиячйирин вари проектаригъ дугъан ляхин варитIан ужуб ва маракьлуб гьисаб дапIну, думу райондин ва областдин конкурсдиз хъадапIна. Конкурсарин натижйир цIийи йисан эвелиъ йивиди.
«Узуз бицIидарихъди ляхин апIуз лап ккуниб вузуз. Узу дурарихъди бицIидарихъдиси ваъ, хъа йиз таярихъдиси гафар апIураза. БицIидаризра, абйир-бабаризра йиз ляхин кьабулди ву. Йиз аьхиримжи ачухъ дарсназ ич шагьриъ айи урсарин килисайин кIулиъ айи кешушра гъафнийи. Думу ва серенжемдиз дуфнайи абйир-бабар бицIидариз узу улупурайи аьдатарихъ, ихь халкьдин культурайикан, багьалу савкьатарикан ва тарихнакан вуйи сюгьбатарихъ аьхю маракьлувалиинди хъпехъну. Дарснан кьяляхъ дугъу узуз ихь аьхю уьлкейиъ марцци аьдатар гьархрайиваликан, хъа узу йиз бицIи халкьдин аьдатар арайиз адагъурайивалиинди ужуб ляхин гъабхурайиваликан гъапну ва чухсагъул мялум гъапIну.
Узу бицIидарихъди гъабхру программайин проект тартиб дапIназа. Проектдиз лазим вуйи вари алатар, милли палат ватандиан хури шулза. Проектдиъ табасаран халачйириканра ктибтураза. Ич гъул’ан вуйи ва гьамусяаьт Кинешма шагьриъ яшамиш шулайи Ярмет халуйихьна, халачи убхру бицIи дуркьар ктауб ккун апIури, илтIикIнийза. Дурарин адаш Сефигъурбан абара халачийин дуркьар апIру уста вуди гъахьну. Ярмет халуйи узуз бицIи дуркьар ктаъну. Гьадму дуркьаригъ бицIи халачи гъирибшнийза. Багъдиъ айи бицIидаризси, саки вари тербиячйиризра ва абйир-бабаризра халачийихъ деуз, гугар китIуз дубгъуз маракьлу гъабхьну. Дурариз халачи убхбан швнуб-саб мастер-классар улупунза.
Сабсана пуз ккундузуз, Дагъустандиз гъушу вахтна узу гьадушваъ бицIидарин багъариъ тербиячйири гъабхурайи ляхнарихъди таниш гъахьунза. Дишди гъапиш, узуз ихь тербиячйири бицIидариз багъри халкьдин аьдатарихъди аьлакьалу дарсар фици кивраш, лигуз ккундийзуз. Хъа, гьяйиф, узу гъушу багъарикан сабкьан багъри аьдатар улупбан программйириинди либхурадар. Урусатдин шагьрарин ва дагъустандин дагълу гъуларин багъарин программа саб ву. Хъа эгер ухьухь ихь чIал, багъри аьдатар, халкьдин ирс, гъиллигъар, сяняаьтар улупбан проектар айиш, дурар бицIидариз маракьлу шуйи», – кIура Эсмира Гьяжимягьямедовайи.
Эсмира табасаран шаирарин шиърар ва эсерар урхбиинра гизаф юкIв алир ву. Дугъу чан 6 ва 4 йисаъ айи бицIи шубаризра бабан чIал улупура.
