Табасаран литературайин кьувватлу вакил, назук поэзияйин автор, мялим ва жямяаьтлугъ кас Керимова Шюшеханум газат урхрудариз лап ужуди танишди ву. Думу саб вахтна Дербент ва Дагъ. Огни шагьрариъ ва Дербент райондиъ газатдин мухбирди гъилихнийи. Вари табасаран мяракйиринра жанлу иштиракчи вуйи. Аьхиримжи йисари Шюшеханум чан шурахьна Белгород областдиз душнайи. Хъа Украинайин аьтрафариин гъягъюрайи гьядисйир себеб дубхьну, думу гьамусяаьт Дербентдиз дуфна. Узу дугъахъди интервью кIули гъубхунза. Думу исихъ туврача.

 

 

– Шюшеханум Мягьямедшерифовна, газат урхурайидариз яв яратмиш’валин ва уьмрин рякъкан сабцIибди ктибтнийиш, ккундийзуз.

– Узу 1960-пи йисан Табасаран райондин Вечрикк гъулаъ бабкан гъахьунзу. Лап бицIи вахтнахъанмина китабарихьна, газатарихьна ва журналарихьна маракьлувал айзуз. Гьаддиз, гизафси, вари хул’ан удучIву вахтна, учуз айи табасаран ва урус чIалнан китабарик кайи шиърар кIваълан апIури, дурар кIури шуйза.
Поэзияйихьна вуйи аьшкьну йисарилан узузра шиърин цIарар яратмиш апIуз кьувват тувну. Шаир хьуваликан фикрар апIурадаршра, узу гъибикIу шиир дуст шубариз кьабул гъабхьиган, рази гъахьнийза. Аьхю аьшкьниинди писателарин биографйирихъди таниш шули, дурарин яратмишар ахтармиш апIуз хъюгънийза.
Поэзияйихьна вуйи гьиссар Буйнагъск шагьрин педучилищейиъ урхуз хъюгъю вахтна хъана артухъ гъахьнийиз. Студент йисари азад вахт китабарихъди гьапIри, бикIури, уч гъахьи шиърар дадайиз, чйириз урхури гъахьунза. Саб ражари райондин радиойихъан узу ич адашдиз бахш гъапIу шиир гъурхнийи. Думу адашдиз кьабул гъабхьивалин гъавриъ гъахьнийза.
1981-пи йисан узу сабпи ражари хътапIу шиир думу вахтна багъри райондин газат вуйи «Табасарандин нурариъ» чап гъапIнийи. Думу шиъри узуз Поэзияйин вилаятдиз рякъ ачмиш гъапIну.
1991-пи йисан узу Воронеж шагьрин гьюкуматдин университетдин тарихнан факультетра ккудубкIунза. Хъасин Белгороддин областдин Грайворонский райондин Козинка кIуру гъулан кьялан мектебдин мялимди гъилихунза. Багъри юрдарихьан ярхлариъ яшамиш хьувал кьисмат гъабхьи узу, фикриъди кьяляхъ хътакури, кIваъ уягъ гъабхьибдикан шиъриинди гъаписи гьебгъурзуз.

– Яв тажрубайиинди кIуруш, гъи шаир ва дюн’я фициб аьлакьайиъ а?

– Гъийин девриъ шаирар, писателар герек даруганси гьибгърушра, аьхю шулайи баяр-шубарин азад вахт давди дурубшбан бадали, дурарин багъри юрдарихьна, Ватандихьна вуйи гьиссар артухъ хьпан бадали, абйир-бабари дурарин тербияйиз ужуб тясир апIру эсерар уларикк ккахьруганси чарйир зигну ккунду. Сетариъ бицIидариз фу-вушра рябкъюрайиб аьгъяхьуз. Мянасузубдиз вахт харж апIбаз лигну, аьхиримжи йисари я бабан чIалниинди, я урус чIалниинди бикIуз аьгъдру инсанар ихь халкьдигъ гизаф духьна. Ихь республикайин жара халкьаринра аьгьвалат гьациб вушул кIури, хиял вуйиз.
Гъи писателари бикIурайибдиз кьимат туврур адрувалиан яратмиш’вализ уьмур бахш апIуз ккунидар цIиб шулайиб, жигьил шаирарин маракьлувал дубгурайиб дярябкъди гъузуз шуладар.

– Яв хал айи Белгороддин областдиз Украинайиан ракетйир йивурайиваликан кми-кмиди хабрар ади шулу…

– Ав, Белгороддин область гьамусяаьт читин аьгьвалатнаъ а. Душван Украинайихъди вуйи сяргьятар 540 километркьан ву. Областдиъ айи гьацI пай хизанарин багахьлуйир тму терефнаъ яшамиш шула. Гьацира областдиъ Украинайиан удучIвну гъафидарра гизаф а. Узу ва йиз шуран хизан яшамиш шулайи гъул Украинайик кабснайиб ву. Советарин вахтари узу гъилиху мектебдиъ Украинайиан вуйи баяр-шубари урхури шуйи.
Сач 24-пи февралиъ гизафдар, документар ва сабпи вахтна герек шлу шей’ар гъадагъну, душв’ан гъушунча. Саб гафниинди, гьергунча. Гьаз гъапиш, йиз хулар айи гъулахъ ихь Урусатдин ва тму гьюкуматдин КПП-йир хъайи, ва садпи йигъан, ихь терефназди гюллйир йивуз хъюгъю вахтна, жаваб вуди ихьдари дурарин КПП илдипну…
Украинайиан му гъулазди швнуб-сабан ракетйир гъивну. Швнур-сар касдин хулариз зарар гъабхьну. Гьаму сад йисандин арайиъ областдиъ 25 кас гъийихну, 100 каскьан зийнар гъахьидар а. Гьаддиз, бязи гъулариан ва посёлкйириан инсанар адаъну, хатIасуз йишвариз гьаъна.
Учу, гъул’ан гъушдар, цIиб вахтналан кьяляхъ гъафунча. Инсан вердишра шулу: пакьар ерхьури шуйишра, бицIидарихъди чIатна удучIвури, хуларин багарихь гъузри гъахьунча.

– Уву женгариъ айи ихь эскрариз атIнар урхура кIури, гъеебхьунзуз.

– Женгариъ айи эскраризси, ич областдин сяргьятар уьрхюрайи, призывдиинди армияйиз дих дапIнайи жигьиларизра кюмек апIури, дурариз хулан хурагар, пулин дакьатар хътаури, «Кюмекнан хил» дестейин кIулиъ айирихьна эскрариз лазим вуйиб туври шулуча. Гьадму гъулаъ яшамиш шулайи дишагьлийири мусурман баяриз гьялал йикк кайи хурагар гьязур апIури шулу. Ав, гьамусяаьт хьайин атIнарра гьязур дапIназа. Гьацира, цIийи йис ккебгъайиз ипIруб ва кагъзар хьади гъушу сар эскрин дадайи, ихь баяр Дагъустандиан кагъзариз ккилигура, кагъаз бикI, узу гъабхидиза, гъапнийи. Ва, йизси, ихь аьлим Шарафудин Закиевичди ва Дербент шагьрин 18-пи нумрайин мектебдиъ табасаран чIал киврайи мялим Сарида Самедовайин хиликк урхурайи шубур шуру гъидикIу кагъзарра хътаънийза. Узу социальный сетариъ айи ихь дестйирихьнара илтIикIнийза. Дурариз аьхю вуйи чухсагъул пуз ккундузуз!

– Газат урхурайи ватанагьлийириз гъийин аьгьвалатнаъ фу теклиф апIурава?

– Газат урхурайидариз пуз ккундайиб гьадму вуйизки, му сад йис ухьуз варидариз лап гъагъиб гъабхьну. Гизафси ихь жигьилариз, абйир-бабариз. Мици шул кIури, шлин хиял вуйи? Ухьу сар касра кIваълан гьархну ккундар. Читинди вузуз давам апIуз… Аллагьди сабур туври варидариз! Гизаф гьяйифди вузуз жигьилар… Чпин гунгьарин аьфа апIри!!! Гьяйиф…
Аьхиримжи вахтна шиърар дикIруган, фикрар гьаму аьгьвалатнягъян гъюдучIвури адариз, ва женгариан вуйи хабраригъ гизаф вахт гьапIраза.

– Табасаран литературайин гъийин гьял ва гележег фицдар вуди рякъюравуз?

– Табасаран литературайин гъийин гьял харжиб дар. Ихь чIалниинди вуйи китабар чапдиан удучIвура. Магьа гьаму улихьнасира Рягьимат ТIагьировайин, Рягьим Рягьмандин, Эльмира Аьшурбеговайин ва Гюлмягьямад Расуловдин цIийи китабар удучIвну. Аммаки аьхиримжи вахтна улихьди бикIурайи жигьил шаирарин маракьлувал дубграйиси гьебгъразуз.

– Уву варитIан тясирлуди Ватандикан ва дадайикан дибикIнайиси вузуз. Яв шиърин цIар «Яв хилархъан гъюри азуз ниъ уьлин…» кми-кмиди мелзниин шулиз…

– Улихьдин шиърарси дарди, аьхиримжи йисари Ватандикан, дадайикан вуйи шиърари йиз яратмишаригъ важиблу йишв бисура. Ав, ярхлариъ айиган багъри юрдарихьна, багахьлуйирихьна, ватанагьлийирихьна вуйи гьиссар артухъ шулу. Гьацира аьхиримжи вахтна узу хъади-хъади ватандиз гъюраза, гъафир кьаназ гъузраза ва улихьди аьгъдру йишварра рякъюразуз. Гъирагъдиан ужуди рябкъюр кIуруганси, ужубси, харжибра уларикк ккабхърайиз. Ужубди – шад, хъа харжибди – пашман апIуразу.

– Ихь сюгьбат яв шиъриинди ккудубкIнийиш, ккундийзуз.

– Му цIарар «Давам апIуз уьмрин рих» шиъриан ву:

Ккуний, уьлкейин гьар пIипнаъ
Мясляаьтна сабвал ади,
КчIихбар, дявйирин ерина
Умуд гъибтуз гележегдиз.

Ккуний гъузну ислягь завар!
ЧIяаьн дарин «дявйир мичIли»?
БицIидариз меъли нивкIар
Гъиси, закурра гъит, рякъри.

Майднариъ ишри шад машкврар,
Албагнура гъузри халкьар.
Давам апIуз рих ихь уьмрин,
Пис яракь цIиб ибшри Жил’ин!