Республикайин «Табасарандин нурар» газат асас вуди ихь халкьдин вакилар яшамиш шулайи Табасаран, Хив, Дербент районарин, Дербент ва Дагъ. Огни шагьрарин кIулиъ айидариз, жара идарйирин, карханйирин ва тешкилатарин регьбервал апIурайидариз кюмек туврайи, гьадрарихъди сатIиди халкьдин гележег бадали зегьмет зигурайи асас дакьат ву.

 

 

Улихьди гъулан мяишатдин загьметкешари чпин рягьятвал гъадабгъру вахт газатар урхури адапIуйи. Гъулариъ гимихъна уч духьнайи зегьметкешари, пенсионерари, политикайинна жямяаьтлугъ, табиаьтдин, илимдин ва жара темйириан газатдиъ чап дапIнайи макьалйирин гьякьнаан маракьлу сюгьбатар гъахури, вахт гьевеслуди гьапIуйи. Амма аьхиримжи йисари, Советарин девриъси дарди, гьамусдин деврин инсанарин, асас вуди жигьиларин, китабар, газатар ва журналар урхбахьна вуйи аьшкь зяиф дубхьна. Гьелбетда, мициб аьгьвалат ихь арайиз интернет гъафихъанмина гъабхьиб ву.

Амма мициб аьгьвалатназ дилигди, ихь жямяаьтлугъдин арайиъ республикайин хабрарихъди багъри газатдианмина таниш шулайи ватанагьлийирра цIиб адар. Дагъ. Огни шагьриъ Чеховдин ччвурнахъ хъайи кючейиъ дуланмиш шулайи Атаеварин хизан гьацдарикан саб ву. Рамазан Гьяжиевичди ва Сунаханум Фейтуллаевнайи багъри «Табасарандин нурар» газатдихъди гьаммишан аьлакьа уьбхюри шулу. Рамазан халуйин 83 йис, хъа Сунаханум халайин – 76 йис вушра, ихь газатдин вафалу дустар вуди, дурарин хайлин йисар ву. Гьар гьяфтайин почта гъабхрури газат тувуз кьан гъапIиш, «фу хабар ву, газат гъафундарки» кIури, дурари дишла узуз зенг апIуру. Гьелбетда, узузра, му касарин ихь газатдихьна вуйи мициб янашмиш’вал маракьлу дубхьну, дурарихьна илтIикIунза ва Рамазан халуйихъди сюгьбат гъубхунза.

– Рамазан Гьяжиевич, учу апIурайи ляхниз заан кьимат туври, ичв хизандин терефнаан «Табасарандин нурар» газатдихьна мициб маракьлувал улупувалин, газатдин гъайгъушнаъ хьувалин асас себеб фтихъди аьлакьалу вуш ктибтувал ккун апIурза.

– «Табасарандин нурар» газат – табасаран халкьдин гьарсаб хизандиз, цIийи хабрар хру хялижв ву. Гъийин девриъ дидихъди аьлакьа адру кас гьамусяаьт дюн’яйиъ шулайи гьядис-йирин гяькьнаан башкъавал адрурси, уьмриъ шулайи дигиш’валарикан вижна ктруси гьисаб апIуз шулу. Ич хизан Табасаран райондиан Дагъ. Огни шагьриз кючмиш дубхьну, дюзди 58 йис шула. Фици гъапишра, жвуван уларра, юкIвра абайин руккнарихъ гъузру. Мисалназ, жвуван ватанагьлийирикан, тарихнакан, ихь хъуркъуваларикан дибикIну, газатдин машариъ чап дапIнайи макьалйир гъяркъган, фукьан кIваз рягьят, дурарин багахь уву хьайиганси, гъазанмиш дапIнайи хъуркьуваларик явра пай кайиганси шулу.
Газатдиъ гьацира ихь яшайишдинна экономикайин артмиш’валихъди, гъийин йигъан ихь улихь учIруди дийигънай месэлйир гьял апIбахъди аьлакьалу маркьлу хайлин макьал-йир чап дапIну шулу. Мисалназ, Дагъ. Огни шагьриъ йисариинди гьял дапIну ккудудукIурайи фукьан месэлйир айи. Ва фици думу учIру месэлйир гьял гъапIнуш, мялуматар газатдин машариъ тувна. Йиз улариз думукьан ужуди рябкъюри имдаршра, узу газатдиъ чап дапIнайи макьалйир йиз баяр-шубарихьди урхуз гъитри шулза. Сабсана, «Табасарандин нурар» газат ихь бабан чIалниинди чапдиан удубчIвурайиб ву. Ихь чIал, культура, тарих, аьдатар уьрхбаъ диди зурба роль уйнамиш апIура, гъийин девриъ вари ихь халкь сатIи апIурайиб «Табасарандин нурар» газат ву. Дидиз гьаммишан дикъатлу фикир туври, ухькан гьарсари думу убхюз ва артмиш апIуз чахьан шлу кюмек дапIну ккунду.

– Ккудубшу уьмрикан, уву гъапIу ляхнарикан ктибтуб ккун апIураза.

– Учу 1965-пи йисан Табасаран райондин Думурхьил гъул’ан Огни шагьриз кючмиш гъахьидар вуча. Хъа 1966-пи йисан Дагъустандиъ гужалди жилар гъутIурччвнийи ва гизафдариз зарарар гъахьний. Ва ихь райондиан вуйи хайлин ватанагьлийир Дагъ. Огни шагьриз удучIвну гъафнийи. Кючмиш гъахьидариз сабпи нубатнаъ мектебдин месэла гъагъиди алабхъний. Думу вахтна саб хизандиъ хьуртIан артухъ бицIидар ади шуйи.
Дагъ. Огни шагьриъ ерлешмиш дубхьнайи 3-пи нумрайин мектебдин сифтейин бина ккебгъдар узуна дидин сарпи директор Зейфуллагь Аьбдулаев вуйча. Думу 1966-пи йисан 300 касдиз урхру йишвар айи мектеб дивуз къарар адабгънийи. Ихь баяр-шубариз аку гележег бадали фукьан вушра ликар алдагъунча. Хъа кьяляхъна 1970-пи йисан Ильича совхоздиъ бухгалтерди лихуз текелиф гъапIнийзуз. Душваъра 29 йисан ляхин гъапIунза.
Гъи ухьуз айи булвал вари Совет девриъ гъапIуб ву. Думу вахтна мициб девир наънан. Гьамусдин деврин вакилари чпиз фу кIваин, ккун гъабхьиш, гьадму апIуру. Мисалназ, улихди почтальонди газат, журнал, кагъаз вахт-ниинди гьарурин раккнарихъна хури шуйи. Хъа гьамусяаьт почта гъабхурайидарра кагьал духьна, кьюб лик алдагъуз ккунди имдар. Узуз гьаммишан дюн’яйиъ шулайи хабрарикан, ихь лайикьлу ватанагьлийирикан макьалйир урхури, республикайиъ, райондиъ гьял апIурайи важиблу месэлйирихъди, ихь бицIи халкьдин вакилари гъазанмиш гъапIу хъуркьуваларихъди таниш шули ккундузуз. Яна, саб гафниинди, йиз газат вахтниинди узухьна тувуб ккун апIураза.

– Гъийин жигьиларин гъиллигъариз фициб кьимат тувуз шулу?

– Гьамусяаьт мектебариъ, колледжариъ, вузариъ урхурайи табасаран баяр-шубарин кьадар, улихьдиси дарди, гизаф дубхьнашра, дурарин ватанпервервалин, эдебнан, мярифатнан гьиссарин деринвал рябкъюрадар. Жигьилар рюгьнан культура артмиш апIбахъ хътар. Дурарин аьхюну пай девлетарихъ ва пулихъ хъергна. Хъа девлетну инсандин юкIв тухъ гъапIуб дар. Думу невсну дагъустан халкьарин аьсрариинди мюгькам дапIнайи дуствалин аьлакьйир, дагъустанлуйирин ва урусатдин халкьарин арайиъ айи дуствал хъунти апIура, хъа пул уч апIбахьна вуйи гьяракатну, бахилвали дурарин арайиъ цIа ипра. Му гафар, ихь газатдилан гъадабгъну, имбу ляхнаризра жавабдарвалиинди лигбан бадали, вари гъуллугъариъ ляхин апIурайи гъуллугъчйириз кIурайидар вуйиз. Гъи, йиз фикриинди, ихь вари халкьдин, жямяаьтлугъдин метлеб — жигьиларин рюгьнан, эдебнан, мярифятнан ва ватанпервервалин дережа за апIури, дурарикан ватандиз вафалу инсанар тербияламиш апIувал ву. Дурари газат вахтниинди хурадар кIури, узу тягьнйир йивурайир дарза, жигьилар чпи апIурайи ляхнихьна жавабдарвалиинди лигри кIури, чалишмиш шулайир вуза.
Рамазан халуйина Сунаханум халайи юкьур байна шубур риш тербияламиш гъапIну ва дурариз варидариз заан ва кьялан образование тувну. Дурарин аьхюну бай Жаруллагь хайлин йисари жюрбежюр гъуллугъариъ гъилихну, Неймуллагьди Дагъ. Огни шагьрин администрацияйиъ ляхин апIура, хъа Зейнуллагь Дербент шагьрин ГОВД-йин гъуллугъчи ву. Рафик Сургут шагьриъ нафтлин буругъариин лихура. Шубари Минайсетди ва Нарусатди чпин адашдин ляхин давам гъапIну. Хайлин йисари Ильича сов-хоздин бухгалтерарди гъилихну, хъа бицIину риш Аксана 2-пи нумрайин мектебдиъ пионервожатыйди лихура. Рамазан ва Сунаханум Атаевар чпин баяр-шубариин, худлариин разиди ужуб уьмур хъапIурайи касар ву. Гъит мицдар хизанар ихь арайиъ артухъ ишри.