Кюгьне деврарианмина гъийин йигъаз ихь ата-бабйирихьан гъафи хайир-шейрарин, йисандин фасларихъди аьлакьалу ва жара аьдатар ихь халкьарин уьмрихьан жара апIуз даршлу пай гъахьну. Гизаф аьдатар фила ва фици арайиз гъафнуш, мялум дар. Амма дурар кюгьне вахтарианмина къайда чIур дарапIди уьрхюри гъахьну.
Дагъустандин халкьар малдарвалиинси, нежбервалин ляхнариинра машгъул вуйи. Ригъ гьудубчIвру уьлк-йирин халкьариси, ихь республика-йиъра цIийи йис хьадукар улубкьбиинди къаршуламиш апIури гъахьну. ИкибаштIан, кьюрдун нивкI’ан уягъ шулайи табиаьт гьарсаб халкьди чан аьдатариинди къаршуламиш апIура. Кюгьне вахтари, жямяаьтди хьадукар улубкьувалин аьдати машквар къайд дарапIди, сар касдизра хутIил хъапIуз ва убзуз вая нежбервалин жара ляхнар ккергъуз ихтияр адайи. Авар гъулариъ думу аьдатназ «Оцбай» («Йицар ккитIуб»), «Оцригьни» («Йиц хъапIуб»), хъа дарги гъулариъ – «ХъубахIруми» («Сабпи хулин тамшир»), лакари – «Хъурдаккаву» («ХутIлин гъварч»), «Хъарас шаву» («Дуруц кивуб»), рутулари – «Сук севедйыгъ» («Дяхин убзру йигъ»), лезгйири – «Яран-Сувар», хъа табасаранари – «Эбелцан» кIуру. Ва му гафнан мяна варидариз мялум вухьуз. ИкибаштIан, хьадукран машквар лезги, агъул, азербайжан, цIахур халкьарира яркьуди къайд апIура.
Гъубшу гьяфтайиъ Эбелцан машкврин шадлугънан серенжемар Дагъустандин хайлин районариъ ва шагьрариъ къайд гъапIнийи, гьадму гьисабнаан Хив райондиъра. Хив райондин шадлугънан серенжемариъ иштирак хьуз райондин гъулариан хайлин инсанар, республикайин меркездиан ва жара шагьрариан гизаф хялар гъафнийи.
Аьдат вуйиганси, Хив гъулан культурайин дараматдин гьяятдиъ Хьадукар-шуру ва Хив гъулан агьли кас Нажмудин Ягъибеговди эбелцнан цIа кабхьну.
Хив райондин глава Ярмет Ярметовди, РД-йин Халкьдин Собраниейиъ Дагъустандин Главайин вакил Нюсрет Уьмаровди, СтIал Сулейман райондин глава Сяид Темирхановди, Табасаран райондин культурайин отделин кIулиъ айи Аьбдулвагьаб Аьбдуловди ва хайлин жарадари райондин агьалйир, уч духьнайидар машкврихъди тебрик апIури, варидариз хизандиъ девлет, мясляаьт, сагъ’вал хьувал ккун гъапIнийи.
ИкибаштIан, Эбелцан машквриз дабалгнайи столариин, гъванжрар, афрар, цIикбар, чIиргънин галар, аварши, дяхинна харар ва жара милли хурагар гьязур дапIну, дадмиш апIуз дивнайи.
Тамашичйир рази апIури, табасаран, лезги ва агъул миллетарин машгьур артистари чпин устадвалра улупнийи.
Гьацира му йигъан спортдин милли жюрйириан талитарра кIули гъушну. Думу талитарикан учу газатдин гъубшу нумрайиъ мялуматар тувнийча.
Къайд апIуз ккундузуз, Хив райондиъ Эбелцан машквар гьар йисан къаршуламиш апIури шулу. Ва думу гъабхбак баркаллу пай киврайи культурайин вакилар а. Дурар гьадму машкврин багьалу девлетси гьисаб апIуз шулу. Гъи узу Хив райондин культурайин цирклиъ 30-40 йисан ва артухъ гъилиху гъуллугъчйирикан улхураза. Дурарикан сар – Гъвандикк гъулан культурайин хулан директор Рамазан Бабаевра ву. Узу дугъхьан ва ццийин йисан Эбелцан машквриъ иштирак гъахьи Хьадукар-риш Самира Рягьимхановайикан му машкврин гьякьнаан чпин фикрар пуб ккун гъапIнийза.
РД-йин культурайин лайикьлу гъуллугъчи Рамазан Бабаевди Эбелцнан машкврикан гьамци гъапнийи:
«Гьар йисанси, ццира Хив райондиъ Эбелцан машквар яркьуди къайд гъапIну. Спортдин талитарра, хьадукар улубкьувалин эбелцнан цIара, хьадукран ришра, гъямпIарра, пягьливнарра айи. Инсанарин машкврихьна вуйи гьевесра йислан-йисаз за шулайиб рябкъюра. Хайлиндариз Эбелцан машквар — варитIан ккуни машкврарикан саб ву. Гъи бязи жигьиларикан, Эбелцан мусурман машквар дар, думу къайд апIуб дюз дар, кIуру жюрейин гафар ерхьуру. Узу гьамци кIурза: му машкврин диндихъди саб аьлакьара адар. Аьхюну пай инсанари, хъа асас вуди агьли касари, Эбелцан машквар – ухьуз ихь ата-бабйириланмина гъубзнайи гирами аьдат ву, кIура. Му машквар ухнарин календарин мулухдин вахт гъафиган ккебгърайиб вуйи. Диди хьадукар гъафиваликан, хутIларин изан апIуз, мягьсулар урзуз вахт багахь шулайиваликан мялумат тувра. Мулухдин сабпи йигъари гъуларин агъсакълари, тумариз удучIвай, тум убзуз хъюгъяй, дурцар адагъай, кIури гъахьну.
Хив райондин Гъвандикк, Арчугъ, ЦIудихъ, ГъуштIил, Чювекк, Яракк гъулариъ ризкь саб гьяфтайиъ ухди убзури шуйи. Фицики дагълу гъулариъ думу хъубкьуз цIиб артухъ вахт лазим вуйи. Хъа Хив ва миди вуйи гъулариъ Эбелцан саб гьяфта кьанди къайд апIуйи».
Хив гъул’ан вуйи Хьадукар-риш Самира Рягьимхановайи, чан нубатнаъ къайд гъапIнийи:
«Узуз Эбелцан ккуни машквар вузуз. Ич классдин руководитель Феруза Мердановна узухьна, Хьадукар-риш хьуз ккундуннуз, кIури, илтIикIган, дишла рази гъахьнийза. 2019-пи йисан йиз аьхюну чи Расмияра Хьадукар-риш гъахьнийи. Думу гьязур хьувал, Хьадукар-шуран аьдатар, кюкйирихьди дабалгнайи чру харайин палат, гьяйвниинди хъади гъягъювал узуз лап кьабул гъахьнийзуз. Гьяйифки, гьаму йисан гьаз-вуш, гьяйван адар, гъапнийи. ЦIа кайи чирагъ гъагъиб ву, думу ижмиди бис, цIа увухьинди гъюруганси мапIан кIури, насигьятар тувнийзуз. Хъа узуз чирагъ гьаз-вуш гъагъи гъабхьундайзуз. Узухъди сатIиди урхурайи шубари ва йиз юлдшари чпизра Хьадукар-риш хьуз ккуниваликан кIура. Му машквар къайд апIруб дар, кIурудар йиз аьтрафариъ айи касаригъ гъядар. Мектебдиъ узу 9-пи классдиъ ужудар кьиматариз урхураза. 9-пи классдин кьяляхъ, Дербент шагьрин педучилищейиъ урхуз гъягъюз планарик кайиз. Эгер узуз гележегдиъ Хьадукар-риш хьуз сабансана теклиф гъафиш, узуз аьхю аьшкьниинди рази шулза».
