Дугъкан вари дюн’яйин газатариъ ва журналариъ гьадмукьан гизаф дибикIна, ва харижи уьлкйириъ сягьнайилан ва телевидениейиан инсанариз думу гьадмукьан дяркъна – гьаддиз, багъри миллетдин арайиътIан, жара халкьаригъ думу артухъди машгьур вушул кIури, хиял шулу.

 

 

 

 

Гьаму макьала бикIурайи вахтнара, чаз Азербайжандиан дапIнайи теклифниинди, думу Гьяйдар Аьлиевдин варж йисаз гьязур апIурайи программайиин лихуз, вазна гьацIаз Бакуйиз гъягъюз гьязур шулайи. Узу Дагъустан Республикайин искусствйирин лайикьлу гъуллугъчи, Урусатдин гьюрматлу балетмейстер, «Дагъустандин игит» гъизилин хядран сагьиб, аьхю кьадар заан ччвурарин эйси ва премйирин лауреат Назир Къаитмазович Идрисовдикан улхураза.

Ялхъвнариъ вари дюн’яйилан илдицу ва гъира чан искусствойиинди уьлкйир дуствалиъ сатIи апIурайи кас Назир Къаитмазович 1952-пи йисан 20-пи майдиъ Хив гъулаъ аьхю хизандиъ бабкан гъахьну. Дугъан адаш Къаитмаз Идрисович (дадайиинди – машгьур снайпер Аьбдуллагь Сефербеговдин гъардаш) Ватандин Аьхю дявдин иштиракчи, хъа дада Сюрет Селимхановна, аьхю пай табасаран дишагьлийирси, халачичи вуйи. 13 йисаъ ади дурарин бали, Мягьячгъалайин музыкайин училищейин хореографияйин отделениейик урхуз кучIвну, аьдатнан дару рякъ ктабгъну. 1969-пи йисан машгьур Танхо Израиловди, училищейин 4-пи курснан 28 студентдигъян бажаругълу жигьил Идрисов гъядягъну, Дагъустандин гьюкуматдин академический ансамбль «Лезгинкайиз» хъади гъягъюру. Хъа Назир Идрисовдира ансамблин вари гьяйран апIру солист хьуз кьан гъапIундар. 1975-пи йисан «Лезгинка» Австралияйиз гъябгъюрайи вахтна, дидиз кьувват вуди Бакуйиан 4 артистдизсана теклиф гъапIнийи. Дурарин арайиъ Азербайжан гьюкуматдин мяълийирин ва ялхъвнарин ансамблин солист риш вуйи жигьил Екатерина Мелкова айи. Солистар, сар-сариз ккун духьну, эвленмиш шулу, хъа сад йислан дурариз байра гъахьнийи. Дурари жутди апIурайи ялхъвнариин гьяйран дархьи юрд аьхю СССР-иъ ва дюн’яйиъ гъубзундар. Му гюрчег инсанар 40-тIан артухъ гьюкуматариъ гьяйранвалиинди кьабул гъапIну.

Назир Къаитмазович чIиларин пягьливан вудира Кабардайиъ, Азербайжандиъ, Испанияйиъ ва хайлин жара йишвариъ гъилихну. «Режиссер-балетмейстер» пишейиан ГИТИС ккудубкIну, 1990-пи йислан мина думу Дагъустандин мяълийирин ва ялхъвнарин ансамблин балетмейстер гъахьну. Дидхъан, ялхъвнарин искусствойин уьмаратар диври, Назир Къаитмазовичди Хив райондиъ, ДГУ-йин культурайин факультетдиъ ва хайлин жара йишвариъра ляхин гъапIну. Чан уьмрин юлдшин кюмекра ади, дугъу жюрбежюр йисари Хив, Гъяякентдиъ, Кьасумкентдиъ, Дербентдиъ, Баккуйиъ ва Мягьячгъалайиъ ялхъвнарин ансамблар тешкил гъапIну. Дурари гьязур гъапIу дестйири гизаф кьадар гъизилар ва заан пешкешар (гран-при) гъадагъну. Дагъустандин культурайиъ гъизигу аьхю зегьмет лишанлу апIури, улихьнаси Екатерина Идрисовайиз Дагъустан Республикайин Глава Сергей Меликовди Гьюрматнан грамота тувну.

Назир Къаитмазович сад йисанкьа Нижневартовскдин гьюкуматдин университетдиъра лихури гъахьну. Дугъу душваъ айи дагъустан жигьиларихъди «Эбелцан» кIуру ялхъван ва жара композицйир дивну. НВГУ-йин экологияйин ва инженерингдин факультетдин студент вуди гъахьи, учв Дагъ. Огнийиан вуйи ихь бай Рустам Мурадовди чиб ялхъвнар гьязур апIури гъахьи вахтнакан гьамци ктибтура: «Назир Къаитмазович гъафиган ич коллективдиъ гизаф сабвал гъабхьнийи, гьамусдиз дяргърударра ялхъвнариз гъюз хъюгънийи.

Репетицйирин ясана серенжемарин кьяляхъ мялимди, хулаз хялужв апIури, учухъди, студентарихъди, чан таярихъдиси гьюрматлуди гаф-чIал апIуйи. Дугъахъди ляхин апIуз учуз гизаф хушди вуйчуз.

Нижневартовскдиан Дагъустандиз кьяляхъ гъафиганра, Назир Къаитмазовичди учу Мягьячгъалайиъ чан хулаъ уч гъапIну. Екатерина Осиповнайи, бакку пловра дапIну, учу гьадмукьан ужуди къаршуламиш гъапIну. Дурар вари терефариан гюрчег, гизаф аьхю бажаругъдин инсанар ву».

«Лезгинкайин» солистар вуйи вахтна Назир ва Екатерина Идрисовар гьар йисан Киевдиъ ва Украинайин жара пIипIариъ фестивалариъ ва жара серенжемариъ иштирак шули гъахьну. Гьелбетда, му ислягьвалин пишейин инсанаризра гъи жара саягъ илбицу деврин кьутIкьлишин кубкIна. Дурариз айи сар бай Заур, Украинайиъ СВО-йиъ иштирак духьну, улихьнаси Вишневскийдин ччвурнахъ хъайи госпиталиъ дахъну гъахьну. Заур, женгариъ чав улупу кьягьялвализ лигну, М. Т. Танкаевдин ордендиинди лишанлу дапIна. Думу гьамус шубубпи ражну дявдин гьяракатариъ иштирак духьна, ва адашдизна дадайиз мициб аьгьвалатнаъ жвуван гьевес уьбхюз думукьан рягьятди дар.

Уьмриъ дюшюшарра жюрбежюрдар алахьуру. Мисалназ, «Табасаран накьишар» ялхъван дивган, 4 ккуртт дирхуз пул туврур адру вахтарра гъахьну. Хъа гъавриъ айи ва культурайиз кюмек туву гьякимарикан улхруган, Назир Къайтмазовичди аьхю гьюрматниинди Камил Агъабаевич Мустафаевдин ччвур бисура.

Гьамусяаьт Назир Къаитмазо-вичди Мягьячгъалайиъ Эстетикайин тербия туврайи «ДеккучIимир» центриъ ансамблихъди ляхин апIура. Инсанариз шадвал ва гьевес бадали уьмур харж апIурайи дугъан фагьумлу ва рягьимлу улар гизаф дябкънайи ва алабхънайи касдиндар ву. Ихь газатдин терефнаан ихь лайикьлу ватанагьлийиз Урусатдин культурайин йигъ мубарак апIури, гьамци кIураза: гъит гележегдиъ дугъан кIваъ ва улариъ чан хизандин ва ихь ватандин уьмриъ шулайи шаду гьядисйири, чан худларин аьхю бахтари шадвалин гьиссар артухъ апIри!

– Назир Къаитмазович, ялхъвнарин пише фтиинди тафавутлу шула?

– Ялхъвнар апIуб – гизаф зегьмет айи ляхин ву. Ялхъвнин саб гьяракат дубгъбиин лихури, гьяфтйир гъягъюру. 5 сяаьтнан репетицийир ва жвувахь, амкIу кьяши гъапIган, гьюдюхюз 2-3 футболка хьувал – му пишейиъ аьдат ву.
Гьаци читинуб вуйивализ дилигну, ялхъванрин пишейиъ 20 йисан ляхин гъапIган, пенсия тувра. Узу пенсия, йиз 36 йис вуйиган, гъадабгъуз хъюгъюнза. Думуган ич дада гьеле пенсияйиз удучIвну адайи.

– Яв уьмрин гьяракатариз фикир тувган, увуз пенсияйиз удучIвнайирин сикинвал ади рябкъюрдар…

– Ич адашдиз гьарган узу заан образование гъадабгъну ккундийи. 89-пи йисан, пенсияйиз гъягъяйиз улихь, Москвайиз гъушнийза ва ГИТИС-диз (Урусатдин театральный искусствойин университетдиз) документар тувнийза. Москвайиан узу Америкайиз душну ккундийи. ГИТИС-ди узу 2-пи курсназ кьабул гъапIнийи, ва вуздик кучIвну шубуд йигълан 3 вазлиз Америкайиз гъушнийза. Ав, уьмур гьаци гьяракатниинди гъябгъюра.

– Уву, гьаммишан гьяракатнаъ ади, харж гъапIу кьувват фици таза апIури шулва?

– Эгер инсандиз чан ляхин ккундуш, думу ляхниз харж гъабхьи кьувват кьяляхъ гъюру. Инсандиъ чаъ кьувват артмиш апIру мумкинвал а. Анжагъ ккугъужвуз шули ва жвуван кьаст (метлеб) ади ккунду.

– Ялхъвнин читинваликан улхруган, ич гъулаъ сар Гюлмягьмад абайизтIан апIуз аьгъдру «Авар кавха» кIваин шулайиз.

– «Авар кавха» – гизаф читин гьяракатарин ялхъван ву. Дидиъ гьаммишан деъри-гъудужвури ккунду. Гъийин девриъ думу ялхъван лап цIибдитIан апIури имдар.

– Назир Къаитмазович, инсандин гьарган гьевес ади шулдар. Гьевес адру вахтна ялхъван фици апIури гъахьунва?

– Хьар хъивган, гьари цирклар тIурччвударин? Гьаци. Мукьам гъивган, ялхъванра ккебгъру. Артист, учв залиъ учIвган, гьязур гьялназ гъюру. Хъа, гьар фици вушра, ужуб тереф фикир дапIну, жвув ужувлахъинди илдицну ккунду.

– Уву гъушу вилаятарикан варитIан фуну йишв кIваин гъубзнияв?

– Узу гъушу вилаятариъ ХивтIан уччвуб йишв алабхъундариз.
Узуз, ляхниъ гъуз кIури, саспи гьюкуматариъ аьхю гъазанжар тувбан йикьрар апIру йишварра гъахьну, анжагъ Ватан дипуз рази гъахьундарза. Наан вилаятариъ ашра, йиз кIваъ ва мелзниин гьаммишан багъри юрдар шуйи. Гьаддиз ич коллективдиъ йиз лакIам Хив вуйи.

– Назир Къаитмазович, ихь сюгьбат гергми апIури, газат урхурайидариз фу пуз ккундийвуз?

– Вари дюн’яйиз ихь юрдсиб варитIан уччвуб йишв айиваликан аьгъя. Ухьуз варитIан гюрчег табиаьт – текрарвал адру сивар, дагълар, гьюлер, нирар, рибчрар ахьуз. Узуз ихь халкь гьаму гюрчег’вализ гъилигу дережайиъ ади, дурар сар-сарихьна 50 йис мидиз улихьна фици янашмиш шулайиш, гьаци гьюрматлуди яшамиш шули ккундийзуз. Ихь ватанагьлийириз саб вилаятдихъра ул хьпан герек’вал адар – ухьуз вари ахьуз.

 

Шиклиъ: Назир Идрисов чан уьмрин юлдаш Екатерина Мелковайихъди ялхъвниъ.