Гьюрматлу газат урхурайи юлдшар! Табасаран райондин, Дербент ва Дагъустандин Огни шагьрарин агьалйир узухьна кми-кмиди илтIикIували ва дурари ктиту ихтилатари гьаму макьала бикIуз мажбур гъапIунзу.

 

 

Кюгьне вахтарихъанмина ухьуз алвер апIру базрар айидар ву. Гьелбетда, гьарсар кас чав масу туврайи мутмуйин эйси ву, дидин кьиматра жвуву гъапIу харжариз лигну тяйин апIуру. Мидихъди сабси алверчийи, кьимат кIуруган, чав гьясил гъапIу шейъ-шюйъ масу гъадабгъру муштарийиканра фикир дапIну ккунду. Масу туврайибдин кьимат чан якьин кьиматтIан шубуб ражари багьади тувруб дар, аьхир!

Сифте узу шагьид гъахьи дюшюшарикан ктибтурза. Дурариан якьинди рябкъидичвуз, му месэлайин «ччивар» наънан гъюраш.

КчIихбан кьяляхъ гъурдар хъаъруб дар

Чпиз лазим вуйи шей’ар масу гъадагъну, тукандиан шубур дишагьли удучIвурайи. Дурарин юрушдиз, апIурайи гаф-чIалназ гъилигиган, дишагьлийир гъийин девриз хас вуйи образование айидар, Урусатдин ватандашдихьна вуйи тIалабарикан ва дугъаз айи ихтиярарикан ужуди аьгъюдар вуйивалин гъавриъ ахъуз шуйи. Дишагьлийир, чпи лап мюгьтал духьнайивал улупру, аьжайиб инчI ккади, сар-сарихьинди лигурайи. Тукандихьан 50-60 метркьан ярхла гьудучIвган, дурари туканчийин «гъидикь алдабхъуз» хъюгъю. Дурарикан гьаруриз туканчийи чалан фукьан пул «улдубтIнуш» ужуди аьгъяйи. Амма тукандиъ имиди дурарин саринра ушвниан келимакьан удубчIвундайи.

Садар гъядлан, тмундар – гъядккан?

Йиз улихь гъулариан Дербент шагьриз дуфнайи агьалйири саб-швнуб аьрза гъапIну. Дурари чпин гъулариъ айи туканчйирира алвер апIбан къайда чIур апIурайиваликан ктибтнийи. Шагьриъ масу гъадагъу шей’арин кьиматар шубуб ражари за апIура, кIурайи. Яраб шагьрариъ айи алверчйири гъулариан дуфнайидариз жара кьимат, хъа шагьриъ дуланмиш шулайидариз жара кьимат иливурайикIан?

Хялариз – варитIан ужуб?!

Гьамус жара дюшюшнакан ктибтурза. Мялум вуйиганси, гъи республикайин шагьрарин ва районарин гизафсдар туканариъ лихурайи туканчйир пишекарвалин образование адрудар, гъулариан кючмиш духьнайидар ву. Дурари туканчивалин ляхин дубгъайиз, хайлин вахт гъябгъюру, ва гьадму вахтнан арайиъ дурари кьастниинди ясана жвуван аьгъдрувал себеб вуди, хайлин тахсиркарваларра апIуру. Аьхиримжи кьюд-шубуд йисандин арайиъ, ихь республикайиъ туризмдин циркил артмиш шулайивалихъди аьлакьалу вуди, Дагъустандиз жюрбежюр регионариан ва уьлкйириан туристарра гъюра. Дурариз ихь республика кьабул хьпаъ, гьелбетда, туканчйириканра, дурарин марцциди лихуваликанра хайлинуб асиллу ву. Гьаз узу мици кIураш, ашкар апIурза.

Саспи туканарин тахчйириин дивнайи итIру шей’арик кьиматар шулдар вая кьимат кашра, думу дюзди дибикIну шулдар. Кассайихъна гъушу вахтна, арайиъ жара кьиматар шулу. Иллагьки супермаркетариъ, мисалназ, «Магнитдин» туканариъ. Гьаддиз гъи ухьухьна гъюрайи туристаризра хъял гъюз хъюгъна Гьаму кьандиси Дербентдиъ Ярославль шагьриан дуфнайи Наташайи ва Оксанайи гьаму месэлайин гьякьнаан сюгьбат гъабхурайи. Дурарин фикриинди, кьиматарихъди вуйи му аьгьвалат республикайиз туристар гъюз хъюгъхъанмина арайиз гъафиб ву. «Уьл ипIру йишвариъра кьюбдри кьиматар за дапIна. Хъа жюрбежюр сайтариъ, туристариз варитIан гъулай шартIар Дагъустандиъ а, вари шей’арин кьиматарра ужудар ву, кIури, мялуматар ирчна», – тягьна кипри, кIурайи дурари.

Гьаму месэлайин гьякьнаан суалар хьади узу Дербент шагьрин администрацияйин тялукь гъуллугъчйирихьна илтIикIу вахтна, дурари гьаммишан, алверчивалин ляхниин гюзчивал гъабхури, думу лазим вуйи къайдайиинди тешкил апIурача, кIури шулу. Кагъзариинди ляхин дюз къайдайиинди гъябгъюра, амма базрариъ алвер апIбан ляхин гьелелиг дигиш дубхьнадар. Ва дурарин терефнаан манигъ’вал дярябкърайи алверчйири чпин хайирназ вуйи гьяракат йигълан-йигъаз жанлу апIура. Алверчйирин халкьдин улихь жавабдарвал гьаз адар?

 

Саб тахсиркарвали чахъди тмуну тахсиркарвалра хуру

Му дюшюш Дагъ. Огни шагьриъ гъабхьиб ву. Лисундин вахт вуйи, саб тукандизди гьялакди жигьил учIву. Дугъу туканчийин улихьинди тахтайиин 600 манат дипу ва арагъийин бутулкайиинди тIуб алапIу. Туканчийи, «цIа кайи шид» пакетдиъ ивну, дугъу муштарийихьинди тувру. Туканчийи дугъахьна кьяляхъ гъюру пул (сдача) гьачIабккнушра, жигьил, «лазим дар» кIуру саягъниинди хил хъапIну, удучIвну гъушу. Гьамус лигай, зегьметнан низам (ляхниъ айи вахтна ички убхъувал) чIур апIбахъди сабси, думу жигьили туканчийиз тахсикарвалихьна гъягъру рякъ ачмиш гъапIну.
Дицир касдиз зегьмет дизигну гъадабгъу чан кепкин кьадри гьаз аьгъдар?

Узу къайд гъапIу гьаму мисалар алверин къайда чIур апIувализ шартIар яратмиш апIру анжагъ бязи дюшюшар ву. Хъа гьадрарииндира рябкъюрахьузки, му цирклиъ тахсиркарвалар апIрудар ухьухь цIиб дар. Аьхиримжи дюшюшдик кайисир муштари гъуллугъчйирин, мялимарин, духт-рарин, рабочирин арайианра хьуз мумкин ву. Саб гафниинди, ихь жямяаьтлугъдиз хас дару ляхин (алвер апIбахьна вуйи тIалаб дюрюбхювал) уьмриан терг апIбаз фикир тут-руврайидар ухьу вари вухьа.

Аьхиримжи йицIуд йисандин арайиъ, ихь агьалйири кIурайиганси, туканчйирра инсанвалин сяргьятариан удучIвура. Чпи алвер апIбан къайда чIур апIувалин себебар дурари алверин цирклиъ лихурайи жара жавабдар касарикан асиллу вуди улупура. «Складдиан мутму масу гъадабгъруган, учура аьлава пул туврача», кIури, чпи муштар-йирин улихь «марцц» апIура. Гизаф агьалйири, туканчйирин «язухъ» апIбахъди сабси, дурариз чпин хушниинди шейънахъ тувну гъубзу пул – 5 — 10 манат гъибтра. Хъа зегьметсуз гъазанжарин дад кубкIу туканчи кIуруш, масу тувру шей’арин кьимат йигълан-йигъаз артухъ апIуз чалишмиш шулу, ва гьамци дугъан фагьмиъ пули инсанвалин зиин агъавал апIуз хъюгъру.
Сарун макьалайин кIулиз адабгънайи суализ жаваб тувуз вахт ву. Рябкъюрайиганси, му ляхниъ гизаф тахсиркрар а. Амма, йиз фикриан, варитIан аьхю тахсиркрар, гьелбетда, муштарйир ву. Ичв пулиин учву гюзчивал дурубхрайивалин, ичв зегьметназ учву кьимат тутруврайивалин тахсиркрар жарадар ву кIурувалихъ хъугъидарза. Учву туканчи, сифте нягьякь ляхин апIин кIури, мажбур апIурачва, хъасин, «усал ляхнар апIура» кIури, думу тянкьид апIурчва.

Узухъди рази дарш, газатдин машариъ ичв хусуси фикир ачмиш апIинай.