Инсандин уьмрин ва яшайишдин фунуб цирклиъ вушра гьам фаркьлу, чпин ляхин апIбан саягъназ лигну, текрарвал адру, гьамсан аьдати, имбударарихьан саб жерейинра тафавутлувал адру вакилар алахьуру. Му аьгьвалат литературайин цирклизра хас ву.
Узу гьаз-вуш табасаран литература хиялариъ жюрбежюр гьарарикан ибарат вуйи яркурси аннамиш апIуруза. Бязи авторарин яратмиш’валар таза шик гъелемарси, тмундарин – кюкдихъна дуфнайи вичун гьарарси, шубурпидарин – айитI хъалхъмар айи, йисариинди бегьер туври адру кьаби хифарси, садарин эсерар – учIвру худартIан гъиршри адру кьаби бабан рукарси гьергърузуз.
Шагьвелед Шагьмардановдин яратмишарин гьар – кIул зади вари гьараригъян гъитIибгъурайи аьсрин гужли мяхъун гьариз ухшар ву. Думу, ярквран гьарарин шагь, вари терефариан гьяйбатлуб ва уткануб ву. Яркьу ччиварихьди багъри жилин деринариан шире зигури, диди чан кIажариъ-эсерариъ халкьдин рюгьнан утканвал, милли аьнтIикьавал утканди атIабгура.
Гъи Дагъустан халкьдин писатель Шагьвелед Шагьмардановдин 75 йис дубхьна. Му халис агъсакълин яш ву. КIулиз йивнайи арсну ва машнан имшах даркбари дурарин эйсийин ккудубшу уьмур бегьерлуб вуйиваликан шагьидвал апIура. Гьаци хьузра ву. Табасаран литературайин хазнахана Шагьвелед Шагьмардановди къанна кьюб дерин мяна айи шиърарин ва прозайин китабариинди девлетлу дапIна. Аьхю абайин яшназ дуфнайи ва ккуни 12 худлин насигьятчи вуйи дугъан яратмишариъ бицIидариз вуйи эсерари аьхю йишв дибисна. Шагьвелед Шагьмардановдин «Гъатхумухур», «Гатдин чирккв» ихтилатар, «Арфани Афни» махъв ва жара эсерар урхруган, бицIидарин марцци хиялар, дурарин яркьуди арццнайи улариан аьжайиб дюн’яйихьна вуйи лигбар, назук яшназ хас вуйи лишан – жвуван азгар хиял бадали дидихъ марцци женг гъабхуз гьязур вуйивал – гьисс апIуз шулу. Хъа аьхиримжи йисари шаири жвуван уьмрин аьхю тажруба, гъизилин кIалбиъси, кIулди бицIидариз бахш дапIнайи китабариъ убзри, дурариъ чан худларихьна ва аргъаж шулайи табасаран наслихьна вуйи ккунивализ даима уьмур тувра. Гьадму китабарин арайиъди «Аьламатнан дуствал»,«Фаслар ва наслар» ва 75 йисандин юбилейихьна вуди тазади чапдиан удубчIвнайи «Булагъдин аьлхъюб» китабра улупуз шулу.
Шагьвелед Шагьмарданов, хайлин китабарин авторси, багъри литературайин художествойин китабарин редакторра ву. Дугъу жигьил табасаран авторарин «Дагъларин кюкйир», «Хядарин гим» ва «Бахтлу рякъ» поэзияйин гъварчар, Кьалухъ Мирзайин «Уьзден мяъли» ва Манаф Шамхаловдин «Аьшкьнан макан», Юсуф Базутаевдин «Узу малайик дарза» китабар, «Гьамусдин табасаран поэзияйин антология», «Табасаран бицIидарин литературайин антология» дюзмиш ва чапдиз гьязур гъапIну. ВаритIан асасуб – Шагьвелед Шагьмардановди 20 йистIан артухъ Дагъустандин писателарин союздин секретарвалин вазифйир тамам гъапIну ва, союздин табасаран секцияйин кIул вуди, багъри литературайи дагъустандин имбу литературйирин цIарнаъ лайикьлу йишв бисбан бадали, хайлин жафйир гъизигну.
Шаирарра, аьдати инсанариси, жюрбежюрдар шулу. Бязидар, аьхю, кьадарсуз жюрбежюрвал айи дюн’я чпин эсерариъ яратмиш дапIнайи тясирсуз уьмрин уьлчмейиинди ебцури, инсарин дердерихьан, гьякьикьатдин учIврушнарихьан, гъайгъушнарихьан ярхлади, чпин поэзияйин асас тема жвув дапIну, яшамиш шулу, тмундар кIуруш, халис уьмриъ архьнайидар, дидин яцIаъ айидар, уьмрин гьякьикьат гьисс апIурайидар ва думу жвуван цIарариъ атIабгурайидар ву. Шагьвелед кьюбпи жюре шаирарикан ву гъапиш, узу гъалатI даршул. Гъи дугъу табасаран халкьдин культурайин жюрбежюр цирклариъ чан аку шил гъибтна. Зегьметнан рякъ образованиейин цирклиъ ккебгъу Шагьвелед Шагьмарданов – армияйин жергйириан гъафиган, думу Хирччварин миржид йисандин мектебдиъ мялимди гъилихну – сарун образованиейин цирклихьан ярхла гъахьундар. Аргъаж шулайи наслин бабан чIалнахьна, литературайихьна вуйи юкIв зигувал, аьшкь артухъ апIбан рякъюъ дугъу аьхю ляхин дубхна: табасаран ва дагъустан литературайиан 5-11-пи классариз вуйи программйир, 5-пи классдиз классдин гъирагъдиъ урхру эсерарин «Табасаран литературайин чирагъ» китаб, «Мектебдиъ табасаран фольклорин эсерар аьгъю апIуб», «Хьубпи классдиъ табасаран литература аьгъю апIуб» методикайин китабар дюзмиш дапIна, «Ккергъбан классариз изложенйирин гъварчнаан», багъри ва дагъустан литературйириан 5-пи, 10-пи ва 11-пи классариз вуйи учебникарин хрестоматйирин уртахъ авторра ву. Дидланра савайи, Шагьвелед Шагьмарданов хайлин йисари Аь. Тахо-Годийин ччвурнахъ хъайи Дагъустандин илми ахтармиш апIбан инсититутдин илмин пишекарди, Дагъустандин мялимарин пишекарвал за апIру институтдин методистди гъилихну.
Юбиляри табасаран публицистика улихь гъабхбак ва артмиш апIбакра чан лайикьлу пай кивну. Думу Хив райондин «Октябрин акв» газатдин литературайин гъуллугъчиди ва жавабдар секретарди, гизаф йисари табасаран чIалниинди чапдиан удубчIвурайи республикайин бицIидариз вуйи «Ппази» журналин редакторди гъилихну.
Шагьвелед Шагьмардановдин хасиятнан сабсан тярифлу лишансиватандизси, жвуван хизандиз, абйир-бабариз вафалувалра улупуз шулу. Дугъу чан адашдин, Ватандин Аьхю дявдин иштиракчи, шаир Ибрагьим Шагьмардановдин ирс дудрубгбан бадали, хайлин ляхин дубхна – аьхиримжи йисари ихь юбилярин чарйириинди, чапханйириан И. Шагьмардановдин 3 китаб удучIвну – «Дагълариъ тIурфан», «Худайин пешкеш», урус чIалназ таржума дапIнайи эсерарин гъварч «Мюгьюббатдиин гими». «Думукьан зурба ляхин дапIнадарда, жвуван абайин китабар чап апIура, жарадарин ваъ» кIурударра хьуз мумкин ву. Му келимайиз гьамциб жаваб тувуз ккундузуз: гьич аьгъяйкIан учвуз швнур табасаран шаирин, писателин хил’инди дидикIнайи шиърар, ихтилатар, повестарна романарра кмиди, дурарин кюлфетарин гъайгъусузвал дубхьну, марцциди гъудургнуш ва табасаран литература ужудар эсерарихъ мягьрум гъабхьнуш!
Шагьвелед Шагьмардановди, абгури, мялуматар цIаб-цIабди уч апIури, чан тухум-тарайин тарих (гьар) дюзмиш апIувалира дугъан жвуван хизандиз, абйир-бабариз ва гъюзимбу наслиз вуйи вафалуваликан шагьидвал апIура.
Намуслу зегьмет гъизигу касдиз лайикьлу кьиматра дубхьну ккунду. Жямяаьтлугъди, тялукь тешкилатари, республикайин кIулиъ айидари Дагъустан Республикайин халкьдин писатель, Дагъустандин культурайин лайикьлу гъуллугъчи, зегьметнан ветеран Шагьвелед Шагьмардановди яратмиш’валин рякъюъ гъизигу зегьмет гизаф пешкешариинди, гьюрматнан ччвурар тувбиинди лишанлу дапIна – РД-йин Правительствойин Гьюрматнан грамотайиинди, Дагъустан Республикайин Госсоветдин председателин ччвурнахъ хъайи сяътиинди, Урусатдин писателарин Союздин Гьюрматнан грамотайиинди, А. Грибоедовдин ядигарвалин медалиинди, «Михаил Васильевич Ломоносовдин 30 йис» тамам хьпан ядигарвалин медалиинди ва гь. ж. пешкешариинди. Шаирин «Йигъарин юргъа» поэзияйин китабдиз Р.Гьямзатовдин ччвурнахъ хъайи Вари халкьарин фонднан литературайин премияра тувну.
Узуз Шагьвелед Шагьмарданов аьламатнан гафар кайи, зарафтар ккуни, дишагьлийириз гъюдли, кIвак кабалгру тярифар кIуру, лазим вуйи йишваъ унтIаъ гьякь йивру касси ва халис сюгьбатчиси аьгъязуз. Гьар учу алахъган, узу дугъан ихтилатарихъ – чан жигьилвалкан, жвуван гъардикан, архйирикан, машгьур табасаран касарикан, чаин улуркьу зарафатнан дюшюшарикан – лап аьшкьниинди хъпехъури шулза.
Шагьвелед Шагьмарданов гьар йисан асккан гьисаб урчIвуб-йицIуб ражари газатдин редакцияйиз гъюри шулу. Хил ичIиди ваъ, гьарган саб-фициб вуш муштулугъ вая тIалаб хьади – ясана тазади чапдиан удубчIву цIийи китаб пешкешди тувуз, ясана багарихьди удубчIвурайи китабдиъ сифте гаф бикIуб ккун апIури, ясана макьала хьади, ясана саб жара ужуб хабар-этер кади, хъа саспиган гьаци «ассаламу аьлайкум, редактор» пуз. Ич аьхю кьадар сюгьбатариан саб натижа адабгъунза – Шагьвелед Шагьмарданов юбилеяр къайд апlру яшназ дуфнашра, дугъан юкIв жигьилди, гьиссар тазади ими. Думу, чан машгьур триолетдиъ дупнайиганси, гьиссар гьарган марцциди уьрхюз чалишмиш шула.
Аьхиримжи ич гюрюшдин аьхириъ Шагьвелед Шагьмардановди, юбилейин гьякьнаан гафар апIури ва чаз хас вуйи жюрейиинди улра кчIюбкьюри, гъапнийи: «Худайикан ккуниб фукIа адарзуз, саб жизбитIан – уьмрин саб къанна хьуд йиссан тувуб узуз. Яда, гизаф дарда». Яв тавакъуйихьна йизубра кпикьураза, Шагьвелед Ибрагьимович. Гъит Аллагьу Тяаьлайи уву варж йисандин уьмрин сагьиб апIри, яраби!
Шаирин яртамиш’валин вечер.
Шагьвелед Шагьмардановдин 75 йис хьувалихъди аьлакьалуди 26-пи августдиъ Дагъустандин гьюкуматдин педагогвалин университетдин дагъустан филологияйин факультетдиъ урхурайи табасаран студентарихъди шаирин гюрюш кIули гъябгъиди.
Хъа 28-пи апрелиъ Хив райондин Хив гъулан РКДЦ-йиъ Шагьвелед Шагьмардановдин юбилейиз бахш вуди шаирин яртамиш’валин вечер кIули гъабхбанди ву.
Му мяракйирин тешкилатчйири ва чав, шаирарин шагь Шагьвелед Шагьмардановди, ватангьлийириз му серенжемариз теклиф апIура.
