Дюн’яйин хайлин уьлкйириъ 25-пи май Бейхабарди гъудургу бицIидарин йигъси къайд апIура.

 

 

 

1979-пи йисан 25-пи майиъ США-йин саб штатдиъ 6 йисаъ айи бай Эвиан Пейтс, мектебдиан хулаз гъюрайир, рякъюъ гъудургну. БицIир агъзрариинди инсанари агури гъахьнийи. Думу дюшюшнакан мялуматар вари дюн’яйиз тарагънийи. Амма бай гъидихъундайи. Эвиан дудургну 4 йис улдубчIвбалан кьяляхъ, США-йин президент Рональд Рейганди 25-пи май Гъудургу бицIидарин милли йигъси мялум гъапIну. Думу жягьтлувалин тереф хайлин Европайин уьлкйирира гъюбхну. Урусатдиъ му йигъ 2012-пи йисхъан мина къайд апIура.
Официальный статистикайин улупбариинди, вари дюн’яйиъ бейхабарди гъудургу бицIидарин кьадар миллионарихьна удубчIвура. Вари халкьарин къанун уьбхру идарйирин улупбариинди, гьар йисан Европайиъ 70 агъзурихьна, Урусатдиъ – 10 агъзурихьна, США-йиъ – 420 агъзурихьна яшар бегьем духьну адру бицIидар дургура. ИкибаштIан, дурар къанун уьбхру органарин вакилари ва чпин хушниинди арайиз духнайи хусуси дестйири йигъ-йишв дарпиди агура.
Урусатдиъ гъудургу инсанар агру ва дурариз кюмек тувру хайлин гьевес-крарин дестйир арццна. Дурарикан варитIан машгьуруб «Лиза Алерт» десте ву. Инсанар агбанна дурариз сабпи кюмек тувбан му дестейикан деребхьу кас гьеле-меле адаршул. Гъудургу бицIидарин йигъ улубкьайиз улихьна узу думу дестейин Дагъустандин филиалин кIулиъ айи Ибадуллагь Мутуковдихъди сюгьбат гъубхнийза.
2022-пи йисан эвелариан гъйиин йигъаз республикайиъ 30 бицIир гъудургну. «Лиза Алерт» дестейин вакиларин кюмекниинди 26 бицIир сагъ- саламатди гъидихъну. Му вахтнан арайиъ Дагъустандиъ гъудургдарин уьмуми кьадар 101 кас ву. Дурарикан 21 инсан гъира дидихънадар.
«Ихь республикайиъ 6 йисаъ айи Уьмарова Калимат гъудургиган, хайлин инсанари чпин хусуси дестйир арайиз хури, думу бицIи риш сатIиди агуз хъюгънийи. Думуган Каспийск ваъ, вари республика сабхилди гъудубжвнийи. Калимат агуз Урусатдин «Лиза Алерт» дестейин вакиларра гъафнийи. Узуз думу дестейикан улихьна йисари деебхьнайзуз ва дурари гъабхурайи ляхниин гьяйран духьнайза.
Дурарихъди гюрюшмиш духьну, республикайиъра дициб десте абццбан ва сатIиди ляхин апIбан гьякьнаан йикьрар гъийитIнийча.

Калимат сатIиди агури гъахьунча. Думуган «Лиза Алерт» дестейин республикайин филиалин дахилнаъ 20 кас айи. Гъи десте 40 касдиина ужуб тажруба айи инспекторариинди яркьу дубхьна. Дестейиз гъюз аьшкь айи жигьилар учу кьабул апIурача. Дурарихьан йиз вая «Лиза Алерт» дестейин убцру линияйин телефондиз зенг апIуз шулу. Учу гъабхурайи ляхникан мялуматар гъадагъуз ва бицIидарихъди, мектебдиъ урхурайидарихъди сюгьбатар гъахуз ккундуш, учу пулсузди йишв’ина гъюз ва варибдикан ктибтуз гьязур вуча», – гъапну ич сюгьбатнаъ Ибадуллагь Мутуковди.
Йиз сюгьбатчийи къайд гъапIганси, бицIир гъудургуваликан мялумат туври, кюмек ккун апIури, дурарихьна кми-кмиди инсанар илтIикIури шулу. Гьяйифки, аьхюнуб пай инсанар, кюмек ккун апIури, дишлади илтIикIудар. Хайлин йигъар улдучIвбан кьяляхъ, гъудургур агуз гъагъиди шулу.
«Инсанар кьюб жюрейиндар а; сабпидариз ич дестейикан затра хабар адар, кьюбпидари, учу пулихъди инсанар агура кIури, фикир апIура. Ич десте ич харжариинди арайиз дубхну артмиш шулайиб ву. Учуз пул вая маважиб туврайир адар. Учу инсанариз кюмек пулсузди апIурача. Вари харжар ич жибдиан ву. 25-пи майдиъ Мягьячгъала шагьрин Родопский бульвариъ бицIидарихъди серенжемар гъахуз гьязур шулача. БицIидариз читин дюшюшариъ вая гъудургиган чпи гьапIну ккундуш аьгъяди ккунду. Ухьу дурар гъавриъ тIаъри, дурариз жюрбежюр дюшюшарикан ктибтури ккунду. Ич ляхнин тажрубайиъ алахьу дюшюшарра кIваин дарапIди гъитуз шуладарзухьан.
2018-пи йисан 29-пи июлиъ лисунган Каспийск шагьриъ миржид йисаъ айи Калимат Уьмарова дадайи чпин хуларин багахь хьайи тукандиз уьл масу гъадабгъуз гьаъру. Саб-кьюб дакьикьайилан адашди шуран телефондиз зенг дапIну, хахра гъадабгъуб ккун апIуру. Шуран дих инжиклуди айивал адашди сабпну фикриз гъадабгъундайи, фицики шуру, гьамус хулаз гъидиза, адаш, гъапнийи. Амма риш гъафундар. Дугъан майит сад йислан гъанавдиъ гъибихъну.
Хасавюрт райондин Аэродром поселокдиан вуйи, 3 йисан яшнаъ айи Мягьяммед Забитов гъудургиган, учуз хъайигъан зенг гъапIнийи. Учу десте-йихъди думу поселокдиз гъушунча ва, мялуматар гъадагъну, гьадмусяаьт бай агбан серенжемар тешкил гъапIунча. Хайлин рякъяр, чюллер, нирар, яркврар ликриккан гъапIунча. Гьарсаб соцсетдиъ мялумат тартиб гъапIунча. Гьяйифки, бай гъира гъидихъундар. Мягьяммед 2021-пи йисан 8-пи майдиъ чпин хулан гьяятдиан кючейизди удучIвур гъудургну.
Акбулатова Айзанатра агури хайлин вахт гъабхьуйич. Думу риш дукIну нириъ гъидихънийчуз. Айзанат Гъизилюрт райондин Чонтаул гъул’ан ву. Дугъан яш 6 йистIан дайи.
Хив ва Табасаран районарикан улхуруш, му районариъ бицIидар дургбакан учуз мялумат гъафундарчуз. Амма улихьна йисари, Хив райондиъ чан малар агуз гъушу сар жви гъудургну кIури, хабар гъафунчуз. Фунуб гъул вуш ва думу касдин ччвур кIваин илимдариз. Учуз райондиан зенг гъапIнийи ва инсан агуз кюмек лазим вуйиваликан гъапнийи. Учухьна илтIикIруган, думу кас дудургну 7-пи йигъ вуйи. 20-30 касдикан вуйи дестейихъди йишв’ина гъушунча. Райондиъ думу кас гъудургу йишван аьтрафар гьисабназ гъадагъган, му кьадар инсанар лап цIибтIан дайи. Гьяйифки, думу кас гъидихъундар. Табасаран райондиъра гъудургу кьюр кас агури гъахьунча. Дурар сар сагъди, сар дукIну гъидихъну.
«Лиза Алерт» десте вари Урусатдиъ гьяракатнаъ айи тешкилат ву. Думу дес-тейин филиалар хайлин регионариъ арццна. Учу гьаммишан сар-сарихъди аьлакьайиъ шулча ва кюмек лазим вуш, инсанар гьуркIрадарш, жара регионаризра гъягъюри шулча. Мисалназ, улихьна йисан Карачаево-Черкесияйин Элькуш гъул’ан вуйи бай Мурат Тохчугов гъудургиган, думу агуз кюмек апIуз гъушнийча. Мурат ДЦП-йиан ицц-рур вуйи. 2-3 гьяфтайиъ бай агури гъахьунча. Думуган саки гьар йигъан учухъди гъулан главара хъади гъахьну. Аьхиримжи йигъаз думу глава вуйибра мялум дайчуз», – гъапнийи Ибадуллагь Мутуковди.
Гъудургу бицIидар агбан ляхниъ асас месэлйир бегьемди инсанар гьуркIри адрувалихъди аьлакьалу ву. Гъудургур агузтIан, думу агру инсан агуз гъагъиди ву, кIури шулу. Дугъриданра, гьаци ву. Чпин ляхнар гъитну, хайлин вахт ва пулин хусуси дакьатар гьяйиф дарди харж апIури, йигъариинди жара касар агуз гьязур вуйидар цIибдитIан адар. Гъит дурариз, бицIир гъудургну кIури, затра зенгар дарапIри.