Дагълуйири варитIан алчагъ, хяви ляхинси жвуван халкь ва ватан масу тувувал гьисаб апIури гъабхьну. Дагъустандин вари халкьарин фольклориъ хаин инсанар биябур апIурайи кьисйир, нагълар, ихтилатар а. Ярхла дурушди, ихь халкьдин нагъларикан пуз шулу – мисалназ, Жюгьейикан вуйи кьиса.
Ватан ясана халкь масу туву кас жямяаьтдиъ ул’ан идитури, думу гъулан сяргьятарилан ултIуккури гъахьну. Жямяаьтдин фикриъ му тахсирин гъагъивалин дережайикан гьамциб далилира шикиллуди хабар тувра: хаин касдилан думу гъачIиганра халкьди хил алдабгъури гъахьундар – гизаф йишвариъ думу жямяаьтдин накьваригъ фаракьат апIуз гъадагъа апIури гъабхьну, ва алчагъ касдин майит гъирагъдиъ кивуйи. Дидланра савайи, дугъан хаинкарвали чан насларин намусниинра марцц апIуз даршлу тIамгъа хури гъабхьну. Ватан, халкь, дин масу тувурин баяриз, худлариз багъри гъул’ан ва таниш йишвариан швушв туври гъахьундар, шубар швуваз ча кIури гъюри гъахьундар. Гьаддиз гизафси дурариз багъри гъул’ан удучIвну гъягъюб алабхъуйи.
Узу шагьид гъахьи кьюб мисалра хурза. 2016-пи йисан Фейсбукдин саб дестейиъ айи авар халкьдин вакилар саб жизбибдин кIуллан чиб чпихъди элегуз хъюгънийи. Хайлин люкьнар, усал апIру гафар гъапIхъантина сари тмунуриз «явра гафар шулин, уву имам Шамил масу тувдарин насларикан вува. Инсанари арайиъ гафар апIуз ляхин ктарвук», гъибикIнийи. Му ляхниин тяжуб гъахьнийзу – алчагъ ляхин дапIну саки 200 йис дубшнашра, дидкан абйири баяриз, дурари чпин баяриз ктибтури, гъира халкьдин арайиъ кIваълан гьархнадар.
Узуз таниш вуйи Гьяжимурад ччвур али шубур авар бали аьхиримжи 7-8 йисандин арайиъ чпиз жара ччвурар гъидисну. Узу чпикди, вердиш вуйи ччвур дибисну улхруган, дурари гиран апIуйи. Хъа фу гъабхьну, яв абйир-бабари туву ччвур гьаз кьабулди даруз, кIури гьерхиган, шубриддин жавабарра, йикьрар дапIнайидаринси, сабстар гъахьнийи: «Наиб Гьяжимурадди имам Шамил душмнариз масу тувну. Узуз хаинкар касдин ччвур алди яшамиш хьуз ккундарзуз».
Узу гьаз гъи му месэла гъитIибккна? Майин аьхириъ Урусатдин юстицияйин министерствойи саб-швнуб ражари Государствойин Думайин депутат вуди гъахьи Мягьямед Гьяжиев иноагентарин сиянак каъну. Себеб – чаз харижи уьлкейин ватандаш’вал тувбан бадали дугъу Украинайин гьюкмарин гьяракатарихъди учв рази вуйиваликан ва урусатдин кIулиъ айидарин ва олигархарин гьякьнаан чаз аьгъю дубхьнайи, ашкар апIуз хай даршлу, жини мялуматар арайиз адагъуз гьязур вуйиваликан гъапну.
Урусатдиъ ва Дагъустандиъ мал-девлет уч гъапIу, чан хуррам уьмрин бина ккиву, хъа гъи лап рягьятди дурар ккатIахьурайи Мягьямед Гьяжиевдин намуссуз гафари ва ляхнари дагъустандин депутатар чпин улихьгандин ярашугъ «Саб вуйи Урусат» партияйин жергйириан утIурккуз мажбур гъапIну. Республикайин кIулиъ айи Сергей Меликовди Мягьямед Гьяжиевдиз «уву гучIбях ва хаинкар вува» гъапну. «Европайин паспорт бадали Гьяжиев ухьуз варидариз гирами вуйи шейъар – чан ватанагьлийир, дустар, республика, уьлке ва динра кмиди масу тувуз гьязур ву», – кьатI’и кьимат тувну республикайин кIулиъ айири.
Ихь арайиъ яркьуди тарабгънайи, «тарих текрар шлу мутму ву» кIуру фикир дюзиб ву. Ватандин Аьхю дявдин вахтарира, фронтдиан гьергну гъафидари ясана дина гъюгъюваликкан кIул ккадабгърудари, тIафларин дестйир дюзмиш апIури, жилар дявдиз душнайи хпарин хуларин улдариккна гъюри, дурариз гучIар ккаъри, фронтдиз уч дапIнайи пулар колхоздин кассйириан гьитIикIури гъахьну. Гъийин дезертирарин мумкинвалар яркьу духьна – дурарикан гизафдар ватандиан харижи уьлкйириз гьергна, уьлкейин душмнарихъди йикьрар йитIури, дурариз мялуматарин ва пулин кюмекар апIура, ватан, халкь ва уьлкейин кIулиъ айидар тянкьид апIура.
Амма ватан масу тувурин аьхир гьарган саб шулу. Дугъ’ин, жвувандар масу тувуриин, душмнинра сабвахтнара хъувал хьибдар. Я думу жвувандарира сарун кьабул апIидар. Ва дугъан ччвур ва чиркин гъабхьи намус аьсрариъди инсанарин мелзниин гъузди. Фицики, халкьдин айтуйиъ дупнайиганси, намус масу гъадабгъуз шлуб дар.
