3-пи июндиъ Дербентдин пишекарвалинна педагогвалин колледждиъ сабишв’инди шубуб мярака кIули гъушнийи – цIийиди тешкил дапIнайи РД-йин табасаран жигьиларин тешкилатдин сабпи заседание ва кьюб презентация – тарихи китабдин ва художествойин фильмдин. Дурар вари Региондин табасаранарин милли культурайин автономияйи тешкил гъапIдар вуйи.

 

 

Жигьилар – халкьдин гъаразнаъ

Дербентдин педколледждиъ сифте вуди майин вазлиъ цIийиди тешкил гъапIу РД-йин табасаран жигьиларин Союздин сабпи заседание кIули гъубшнийи. Дидин дахилназ Табасаран, Хив, Дербент районариан вуйи ва республикайин шагьрариъ яшамиш шулайи бажаранлу, жягьтлу, багъри халкь бадали зегьмет зигуз аьшкь айи жигьилар уч дапIна. Милли культурайин автономияйин кIулиъ айи Айваз Аьлихановди, заседание ачмиш апIури, Союздин вакилариз ватан ва халкь бадали чпин гележегдин ляхниъ хъуркьувалар ккун гъапIнийи. «Жямяаьтлугъ ляхин, варидиз аьгъяхьуз, пул кайиб дар, амма думу чарасуз кIули дубхну ккунду, гьаз гъапиш дидкан халкь айи гьял, миллетдин учIру месэлйир гьял апIувал гизаф асиллу шула. Гьаддиз ичв гъюнариин, жигьилар, аьхю ва жавбадар ляхин алабхъура», – гъапнийи Айваз Аьлихановди.
Хъасин Союздин йисандин ляхнин план тартиб гъапIнийи ва 9 (спортдин, образованиейинна илимдин, культурайинна махлукьатлу серенжемарин, рюгьнанна эдеблувалиин тербия тувбан ва динарин ляхнариз лигру, милли сяняаьтарин ва туризмдин ва гь.ж.) комиссйириз вакиларра ктагънийи. Заседаниейиз теклиф дапIнайи Табасаран райондин кIулиъ айи Мягьямед Къурбановдира жигьилариз ляхниъ хъуркьувалар ккун гъапIнийи ва дурарин жюрбежюр суалариз жавабар тувнийи. Дугъу Союздин вакилариз дурарин натижалу ляхнин асас шартIси гьарган жвуван билиг за апIуз, цIийи аьгъювалар гъадагъуз гьязурди хьувал къайд гъапIнийи.

 

 

Жвуван тарих аьгъдру халкь зяиф шулу

Кьюбпи серенжем му йигъан педколледждин актовый залиъ кIули гъубшнийи. Думу ихь машгьур тарихчи, профессор Мягьямед Гьясановдин 2022-пи йисан чапдиан удубчIву «Табасаран Дагъустандин тарихнаъ» китабдиз бахш дапIнайиб вуйи. Китабдин презентацияйиз ихь районариан, Дагъ.Огни, Дербент, Мягьячгъала шагьрариан табасаран халкьдин вакилар – аьлимар, тарихнан дарсар кивру мялимар, илимдинна культурайин интеллигенция, студентар, журналис-тар уч духьнайи.
Мярака ачмиш гъапIган, сабпи гаф Табасаран райондин глава Мягьямед Къурбановдиз тувнийи. Дугъу Мягьямед Гьясановдиз чан ва уч духьнайидарин терефнаан халкь бадали йицIбариинди йисарин арайиъ гъабхурайи ляхниз чухсагъул гъапнийи.
«Гизаф йисари табасаран халкьдин культура артмиш ва тарих ахтармиш апIбаз лигну, Мягьямед Ражабовичдиз «Табасаран райондин гьюрматлу ватандаш» ччвурра тувунча, фицики думу му ччвурназ варитIан лайикьлударикан сар ву. Гъи Табасаран райондин гъуларин администрацйирин главйириз ва мектебарин директорариз гъуларикан тарихи мялуматар уч апIбан табшуругъ тувнача, думу ляхин кIули гъябгъюра. Мягьямед Ражабович, явра кюмек дубхьну, уч гъахьи мялуматар кади Табасаран райондин 95 йисандин юбилейихьна ужуб китаб чапдиан адабгъуз шул кIури, миж кивраза. Гьелбетки, дидик кайи вари тарихи мялуматар илмин бинайиин алидар духьну ккунду», – гъапнийи райондин кIулиъ айири.
Хъасин гаф китабдин авториз тувнийи. Мягьямед Гьясановди чан бицIидихъанмина тарихнахьна айи аьшкьнакан, пишекарвалин ва илимдин ляхникан ктибтнийи, жвуву гъидикIу китабарикан, чав дурариъ гъитIирккурайи месэлйирикан гъапнийи. Тарихчийин улхбан асас мяна гьаддиъ айики, Табасарандиз лап кюгьне ва варлу тарих а, думу ахтармиш апIуб ихь халкьдин буржи ву; жвуван тарих аьгъдру халкь зяиф шулу ва дидин милли къанажагъ дубгру.
ЦIийи китабдикан, Мягьямед Гьясановдин илимдин ляхнарикан сягьнайилан хайлиндари – дугъан ляхнин ярашугъари, дугъахь студент вахтари урхури гъахьи, хъа гъи жюрбежюр ляхнариъ лихурайи пишекрари, жямяаьтлугъ касари – чпин фикрар ачмиш гъапIнийи. Варидари халкьдин тарих, цIаб-цIабди кьюгьне авторарин бикIбариан, архивариан, яшлу касарин гафарилан мялуматар уч апIури, ахтармиш апIбаъ М.Гьясановди дизигнайи жаф-йириз заан кьимат тувнийи.
Натижа йивури, Мягьямед Гьясановди учв му серенжем кIули гъабхбаз къаршу вушра, думу тешкил гъапIу табасаранарин милли культурайин автономияйиз, презентация-йиз гъафидариз варидариз чухсагъул гъапнийи. «Узу гъи, ихь халкьдин вакиларин жвуван тарих аьгъю апIбахьна айи аьшкь рябкъюри, лап рази гъахьунза», – гъапнийи тарихчийи.

 

Сабпи гам ягъурлуб ибшри

Китабдин презентацияйин кьяляхъ дишлади Табасаран театрин актер Аьгьмед ТIайибовдин «КIваин апIувал» художествойин фильмдин презентацияра гъабхьнийи. Думу табасаран халкьдин 18-пи аьсрин шаир ва игит Кьалухъ Мирзайиз бахш дапIнайиб ву. Дидик шаирин уьмрин геренар улупна, дугъан шиърар урхура, чапхунчи Надир-шагьдин кьушмарихъди табасаранари Кьалухъ Мирзайин регьберваликкди кIули гъуху гъати женгарикан ктибтура.
КIваин апIуз ккундузуз, Аьгьмед ТIайибовдин му проект 2021-пи йисан РД-йин Главайин грантариз вуйи конкурсдиъ гъалиб гъабхьнийи. Ва чаз жара гъапIу грантарин пулихъ Табасаран театрин вакили Кьалухъ Мирзайин уьмрикан фильм адабгънийи.

Фильм улупайиз улихьна дидин автор ва режиссер Аьгьмед ТIайибовди чан ляхникан ктибтнийи. Дугъан гафариинди, серенжемдин иштиракчйирин дикъатназ адабгъурайи фильм Кьалухъ Мирзайин шиърарин бина-йиин дюзмиш дапIнайиб ву. Хъа фильмдин тамам вариант дугъу цци кьюрдну улупуз планламиш дапIна, фицики кьюб-шубубсан эпизод видеойиз адагъуз ими.
Ихь жигьил режиссериз ляхниъ алахьу асас читинвалар пулин дакьатарихъди аьлакьалудар вуди гъахьну. «Узу грантдин дакьатартIан шубуб ражари артухъди жвуван жибдиан харжар ахьунза. Гьелелиг фильм ккудубкIну адрувалра пул адрувалихъди аьлакьалу ву. Вушра, Аллагьдин кюмекниинди думу цци аьхирихъна хибдиза. Сабсан читинвал – фильмдиъ 18-пи аьсрин аьгьвалат шиклиз хувал вуйи, фицики гъийин ихь яшайиш думу вахтарихъди тевиган, лап дигиш дубхьна, 18-пи аьсрин авадлугъар, яшайишдиъ ишлетмиш апIру шей’ар, палат, йирси хулар цIибтIан имдар. Учу съемкйир Надир-шагьдин кьушмарихъди женгар гъахьи тарихи йишвариъ гъухунча ва шлубкьан фильмдиъ думу деврин шараитар цIийикIултIан яратмиш гъапIунча. Умуд кайиз, йиз ва йиз коллективдлин ляхин учвуз кьабул шул, кIури», – гъапнийи чан улхбан аьхириъ Аьгьмед ТIайибовди.
Дугъан гафар зяяди гъюдучIвундайи. Дугъриданра, Табасарн теат-рин актерари «чIиви гъапIу» 18-пи аьсрин табасаран кьягьялари ва дурарин дирбаш дадйири, чйири ва хпари фильмдиз лигуз дуфнайидарикан сар касра вижнасузди гъитундайи. Варидариз кинематографияйиъ алдабгъурайи ТIайибовдин сабпи гам лап кьабул гъабхьнийи. Дурари режиссер кIваантIан тебрик гъапIнийи. Презентацияйин аьхириъ фильмдиъ ролар уйнамиш гъапIу актерариз грамотйир тувнийи.