Уьлкейин сяргьятар уьрхру кьушмар гьарган асас метлеб айи гъурулуш ву. Сяргьятар уьрхру кьушмарин ва армияйин идара саб дар. Советарин Союздин девриъ думу гъурулуш СССР-ин КГБ-йин дахилнаъ айи, гьамус му кьушмар Урусатдин ФСБ-йин дахилнаъ а.
Ихь уьлкейин сяргьятар уьрхру кьушмарин машквар гьар йисан майин 28-пи йигъан къайд апIури шулу. 101 йис улихьна гьаму йигъан – 1918-пи йисан советарин гьюкуматдин сяргьятариин гъаравулвал гъабхбан идара тешкил гъапIнийи. КIулин идарайин асас пай – Урусатдиъ инкьилабдиз улихьна айи сяргьятар уьрхру кьушмарин офицерар вуйи.
Гъи Урусатдиъ сяргьятарин кьушмар адар, сяргьятар уьрхру кьушмар ФСБ-йиз дахил шулайи сяргьятарин гъуллугъназ илтIикIна. Сяргьятар уьрхру кьушмарин машквар къайд апIбан важиблу метлеб – вари дюн’яйиз Урусат фукьан кьувватлу уьлке вуш улупувал, ихь сяргьятар уьрхюрайидарин кIван рюгь за апIувал ву. Дазуйиин али ва гъаравулвал гъабхурайи эскрарин ляхин рягьятуб дар: РФ-дин сяргьятар дюн’яйиъ варитIан ярхидар ву, ихь уьлкейи 18 харижи уьлкйирихъди гъуншивал апIура.
Дагъустан Республикайин Докъузпара райондиъ айи Кьуруш кIуру гъул ихь уьлкейин варитIан кьибла пIипIси гьисаб апIура, му гъулхъан тина вуйи кьибла тереф – жара уьлкейин аьтраф ву.
Кьуруш гъул гьюлин гъирагъдихьан 2 агъзурна 500 метр ягъалди ерлешмиш дубхьна. Душваъ сяргьят уьбхру кьушмарин идара СССР дабгъбан кьяляхъ, союздин республикйирикан жа-жара уьлкйир гъахьиган, 1990-пи йисан эвелариъ арайиз гъафнийи. Кьуруш гъулан гъирагъдиъ айи «Калер» застава Азербайжандихъди вуйи сяргьятариин ал. Душваъ гъуллугъ гъабхуз рягьятди дар: дагъларин кIакIар йифу ккаъна, гьараркьана адар. Хъа заставайиъ сяргьятар уьрхрудариз лазим вуйи вари шартIар яратмиш дапIна: шид дизигна, дизель-генераторар лихура.
Сяргьятар уьрхбан къайдайи инсанар харижи уьлкейиз деетбан пунктар тешкил апIувал тIалаб апIуру. Саб гьациб пункт Мягьярамкент райондиъ айи «Яраг-Казмаляр» ву. Думу Самур нир’ин ал. Мушваъ Ватандин сяргьятар уьрхру эскрари читин ва жавабдарвалин ляхин кIулиз адабгъура.
Дурар гьюкуматдин сяргьятарилан тина къанундиз аькси вуди жиниди гъагъар гъахурайи гъачгъарин тешкиллу дестйирихъди гьаммишан женгнаъ духьну ккунду. Гъачгъарин гьацдар дестйирихъди аькси женг гъабхувал – сяргьятар уьрхюрайи гъуллугънан улихь дийигънайи асас месэлйирикан саб ву.
Гьюкуматдин сяргьятар уьрхюрайидариз гьамусдин деврин техникайин дакьатарира аьхю кюмек апIура. Отделениейин дежурныйдин пультназ заставайин жавабдарвалиъ айи участокдихъди ахтармишар гъахбан гьякьнаан вари мялуматар гъюру. Сяргьятар уьрхру гъурулушар Кремлиъ ясана ядерный объектариъ ишлетмиш апIру гъурулушар гьясил апIурайи карханйириъ гьясил апIуру. Дупну ккундуки, дазуйиин али баруйик кучайиз, гъюрайи тахсиркрикан мялумат пультназ хъубкьру, назук приборари хатIа ухди гьисс апIуру.
Къураматдиъси, Урусатдин кьибла сяргьятар гюлин аьтрафариинра ал. Гьюлериин али сяргьятар уьрхру эскрари Каспий гьюлин сяргьятарра уьрхюра. Дурари къанунсузди балугъар дисрударихъди кми-кмиди женг гъабхури шулу. Гьюлин аьтраф уьбхюрайи эскраризра деврин тIалабариз гъилигу техника а. Дурарихъди гьюжатназ удучIвуз тахсиркрарин кьувват гъубкIри шулдар.
Сяргьятар уьрхюрайидарин пишекарвалин машквар, вари уьлкейиъси, ихь республикайиъра къайд гъапIну. Му йигъан, аьдат вуйиганси, Ватандин сяргьятар уьрхюри, чпин уьмур туву касар кIваин гъапIну.
Каспийск шагьрин паркдин «Дазуйин игитарин машгьурвал» ядигарихъ кIули гъушу серенжемариъ РД-йин Правительствойин Председателин заместитель Рамазан Жяфаров иштирак гъахьну. Митингдин иштиракчйири Урусатдин Федерацияйин игитар – капитан Радим Халикьовдиз, старшина Мухтар Сулеймановдиз ва аьхюну сержант Аьбдулхаликь Къурбановдиз тикмиш дапIнайи ядигарихъ кюкйир дивну. Думу касари 2004-пи йисан бандитарихъди вуйи хатIалу женгнаъ чпин игитвал улупну.
Рамазан Жяфаровди РД-йин Глава В.Васильевдин терефнаан сяргьятарин гъуллугънан эскрар машкврихъди тебрик гъапIнийи, гъуллугънан эскрари, багъри Ватандин сяргьятар уьрхюри, уьлкейиъ саламатвал тямин апIурайиваликан гъапнийи.
