«Аьхиримжи йисари Дербентдиан Табасаран райондиз сад йигъазди хайлин туристар гъюра. Ич метлеб – туристар асккан гьисаб кьюд-шубуд йигъазкьа райондиъ гъузувал вуйич. Эгер гьаци дарш, туризм артмиш апIуз ва дидлан гъазанж гъадабгъуз гъагъиди шулу», – гъапнийи райондин глава Мягьямед Къурбановди «Известия» газатдин вакилихъди гъубху чан сюгьбатнаъ.
Хялар гъюра
Дугъриданра, главайи чан гафар кIулиз адагъури, райондиъ гостиниц-йир тикмиш апIбан циркил артмиш апIуз хъюгъна. Гьаддихъди сабси, райондиз гъафи саки вари туристарин гележегдиъра мина гъюз планар а.
Омск шагьриан вуйи Гавриловарин хизан Табасаран райондиин гьяйран дубхьну кьюбпи йис ву. Магьа дурар ццира райондиз хяларди дуфна. Анастасияйи ва Кирилли ич сюгьбатнаъ ктибтганси, дурари сач хьадну рягьятвал гъадабгъуз уьлкейин шубуб регион кадагъну гъахьну: Алтай, Краснодарский край ва Дагъустан. Дустари дурариз Дагъустандиз, гьадму гьисабнаан Табасарандиз, гъягъюб теклиф гъапIнийи.
«Учуз Дагъустан ва гьамушван инсанарин гьюрмат ва янашмиш’вал гьадмукьан кьабул гъабхьунчузки, магьа ццира гьаму республикайиз дуфнача ва учуз таниш вуйидариз ва ляхнин юлдшариз гьамина гъюз теклиф апIурача. Дагъустандиъ варитIан гизафси Табасаран район кьабул гъабхьунчуз. Жара туристарикан, му республикайиъ Табасаран районтIан артухъди чрушин айи йишв адар кIури, гъеебхьунчуз. Дурар дюз ву. Учу хайлин уьлкйириъ гъахьунча, хъа мукьан успагьи ва муб-лагъ йишв гъябкъюндарчуз. Дербент, Каспийск, Мягьячгъала шагьрарихь тевиган, Табасарандиъ аьхю фаркь’вал а. Табасаран райондиъ шагьрар адар, вари гъулар ву. Гъубшу йисхъан мина дигиш’валар гъяркъюндарчуз. Гьеле му райондиъ туризм артмиш хьуз хъюбгъну ими. Гьяйифки, гъубшу йисан йишвазди гъузуз ккунди, райондиъ гостиница вая отель гъибихъун-дайчуз. Хъа цци гостиницйирин комплекс абццра кIури, хабрар айи. Дидкан интернетдиъ мялуматар адайи, гьаддиз учу саб гьяфтайиз Дербентдиъ хяларин хал гъибисунча. Сад йигъан Табасаран райондин успагьи юрдариз, табиаьтдин ядиграриз, тарихи йишвариз лигуз хъуркьудар. Хъа дицисдар йишвар мушваъ гизаф а. Мисалназ, Хючна гъулан багахь хьайи Рибчрар, дидхьан кьюб километр манзилнаъ дагъдиин али Ургур чвуччвун ва сар чуччун гъала райондин туризмдиз рякъ ачмиш апIру асас йишварси гьисаб апIуз шулу», – ктибтура Кирилли.
Аьламатнан тарих
Анастасияйи къайд гъапIганси, тарихнахъ юкIв хъайи инсанариз гъалайиин кюгьне деврарин дирбаш чвйирикан ва кIубан чуччкан, мюгьюббатнакан ва вафалуваликан хайлин аьламатнан ва маракьлу гьядисйир ва ихтилатар ерхьиди.
«Гьадму гъалайин гъвалахъ тарихнанна этнографияйин музей хъа. Душваъ лап гизаф даршра, жвуван кюгьне халкьдиз хас вуйи ва дидин вакилари хулаъ, хутIлиъ, хяраъ ишлетмиш апIури гъахьи бакришнар, сяняаьткарвалин ва заргарвалин алатар, кюгьне палат, яракь ва жара экспозиц-йир дивна. Гьяйифки, дурарикан ва табасаран халкьдин культурайикан ва аьдатарикан ктибтуз гид ккундийчуз, хъа адайи. Ццира учуз маракьлу гъабхьибдикан суалар аьдати инсанариз туври гъахьнийча», – гъапну Анастасияйи.
Дюзди кIурза, багъри Табасаран-дикан му кьюр касдиз аьгъюкьан мялуматар ва маракьлу тарихи гьядисйир узузкьан аьгъдайзуз. Дурари Дарвагъ ва Гимейди гъулариъ айи Аьхю Кавказдин Дагъ-бары гъалайин цаларин гюзчивал гъабхру чIвурдарикан, Шила гъулазди гъюру рякъюн гакIвлин гъядкан, ХустIил гъулан Дюрхъкан, са-сабди кьюкьярин гугар алахьури урхурайи успагьи халачйирин кюгьне сяняаьтдикан аьхю аьшкьниинди ктибтурайи. Хъа ерли инсанарин хяларихьна вуйи гьюрматниин ва милли хурагарин жюрбежюрвалиин дурар лапра гьяйран духьнайи.
ХинкIар ва цIикбар
«Гъубшу йисан учу Табасаран райондин Хючна гъулаъ Мирзахановарихь хяларди гъахьунча. Фарзилат халайин цIикбар лап кьабул гъахьунзуз. Дурар фици гьязур апIуруш ва фу лазим вуш, дугъу кагъзик хъайи-хъайибси гъибикIнийзуз. Омскдиъ узу дурар гьязур апIуз швнуб-сабан хъюгънийза. Амма саб ражарикьан дици ицциди гъахьундайиз. Дугъан цIикбар ицци дад алди, кьялягъ йиккун ва картшин кьяш гъяди, зиълан марцци ччим алдатнайидар вуйи. Гьаци гьязур апIуйза, амма йиздар циркъуйи. Хючнаъ учу кьюб кафейизра гъушунча. Гьадушваъра хураг гьаци ицциди гьязур дапIну гъабхунчуз. Мидланра гъайри, нюрхюн аш табасарандиъси ицциди сабкьана жара йишваъ гьязур апIудар. Гьарсаб хурагнахъна тIяаьмназ капIру шмибра пулсузди хури шулу. Хъа учу гъавриъ гъахьиганси, фунуб вушра табасаран хизандиъ суфрайин асас хураг хинкIар ву. Дурар гьязур апIбаъра чан хусуси милли къайдйир айиб ву. Думу хурагра узхьан гьязур апIуз гъабхьундайзухьан. Жилири узу ктацIу хинкIар саб ражари гъурхьдар дар гъапнийи, хъа кьюбпи ражари гизаф урхьуз гъитган, дурар кюргънийи», – инчI ккади ктибтура Анастасияйи.
Гавриловари гъапиганси, Табасаран райондиъ ресторанар адар. Хъа Хючнаъ хинкIар ва жюрбежюр цIикбар дадмиш апIуз дурар «Терек» кафейиз гъягъюри шулу. Душван кьиматарра шагьрарин ресторанариътIан хайлин ужузди, хъа тIяаьм ицциди ву.
Туристар райондиз гъюра. Гьеле жарадарин фикрарихъра хъпехъурхьа. Дурарин фикрар ва ичв таниш’валар ачухъ апIури, учвхьанра ихь газатдиз бикIуз шулучвхьан.
