Гьарсаб райондиъ, гъулаъ экономика артмиш апIбаъ асас йишв дибиснайиб гъулан мяишат ву. Ихь республика Урусатдин кьибла тереф вуйиганси, чав дагълу район вушра, мушваъ гъулан мяишат артмиш апIбаз гизаф мумкинвалар а. Аьхиримжи йисари республикайиъ «Мянфяаьтлу АПК» ва жиблу проект уьмриз кечирмиш апIурайивализ лигну, гъулан мяишатдин цирклиъ хайлин ужудар натижйир шула. Гъулан мяишатдин цирклиъ ужудар натижйир улупурайи районарин арайиъ Хив районра а.
Улихьна йигъари нубатнан ражари Хив райондиз командировкайиз гъушиган, райондин администрацияйин гъулан мяишатдин Управлениейин начальнк Байрамбег Кучувдихъди гюрюшмиш гъахьунза ва дугъахъди райондин гъулан мяишатдин артиш’валин аьгьвалатнакан сюгьбат гъапIунза.
Ич сюгьбатнаъ Управлениейин начальникди къайд гъапIганси, 2014-пи йисан гьамусяаьтна чав айи гъуллугънаъ дийигъруган, Хив райондиъ урзурайи хутIларин кьадар 500 гектартIар дайи. Гьаддихъан мина гъийин йигъаз райондиъ урхурайи хутIларин кьадар 1200 гектар дубхьна. Гьаму кьадарра райондиъ айи урзру хутIларин гьацIтIан дар. Райондиъ хутIлар урзурайи мяишатариз хутIлариз лазим вуйи саягъниинди лигуз мумкинвалар адруган, цци гьацI пай хутIлартIан дурзнадар, хъа имбуну пай – хъайисан урзиди. Вари райондиъ айи урзру хутIларин гьацI пай хусуси мяишатарихь хьа. Яна, пуз шулуки, му цирк-лиан райондиъ яваш-явашди артмиш’валар рякъюъра.
Малдарвалин циркликан улхури, Б.Кучувди мялум гъапIганси, райондиъ чарв-йирин кьадар цIиб гъабхьну. Дугъан гафариинди, райондиъ айи мал-къарайин уьмуми кьадар тяйин апIбан бадали, сач ва сурчан дурар цIийикIултIан гьисаб гъапIну. КIули гъуху гьисабарин натижйири улупганси, райондиъ чарвйирин кьадар 4 агъзурихьна кам гъабхьну. Улихьди 14 агъзур чарва айи, гьамус имбударин кьадар 10 агъзур вуйи. Чарвйирин кьадар кам хьпан асас себеб – чарвайин йиккун кьимат за хпаз лигну, хайлиндари дурар гъурккну ва масу тувну. Хъа сабсана себеб гьадму вуки, улигьди райондиъ айи чарвйирин кьадар дюзди гьисаб дапIнадайи.
Гьацира Хив райондиъ хусуси мяишатарра (КФХ) а. Дурарин кьадар 34 ву. Гьадрарикан хъуркьувалиинди ляхин апIурайи мяишатар 6-тIан дар. Асас вуди гьадму мяишатариъра малдарвалин цирклиъ ляхин апIура.
Гъябгъюрайи сюгьбатнаъ Байрамбег Кучувди къайд гъапIганси, гъийин йигъаз Хив райондиъ 10 агъзур кIару малар а. Ккудурзру хюнйирин кьадарра аьхюб ву. Ккудубзу никк тувуз кIури, Хив райондиъ инвестори никк гьясил апIру заводра дивна. Хъа гьелелиг думу завод либхуз хъюбгънадар. Гьаддиз гьелелиг никкдиз вуйи, гьюкуматди туврайи субсидйир гъада-гъузра шуладар. Фицики, субсидйир тувбан бадали, саб наан-вуш никк гьясил апIуз туврайивал тасдикь апIурайи документар улупну ккунду. Яна, саб гафниинди, думу ляхин саб-сабдикан асиллу шула.
Мидланра гъайри, Байрамбег Кучувди багъбанчивалин цирклиъ шулайи дигиш’валариканра мялум гъапIнийи. Дугъан гафариинди, Хив райондиъ багъбанчивал ужуди артмиш шула.
Мисал вуди гъадабгъиш, «Сенгеровский» СПК-йиъ 40 гектариъ хударин багъ ва 8,5 гектариъ тIумтIарин багълар кивна ва тIумтIин багълар итуз хъанара йишв гьязур дапIна. Хъа «Сафаралиевский» СПК-йиъ 120 гектариъ тIумтIин багълар кивна.
Пуб лазим вуки, Хив райондиз дахил шулайи 15 агъзуртIан артухъ гектар жилар Дербент, Табасаран, Мягьярамкент, Тарумовский районарин аьтрафариин ал. Райондин агьалйири гьадушвариъра гъулан мяишат артмиш апIура.
Багъбанчивалихъди сабси райондиъ мейвйирра артмиш апIура. Хайлин теплицйир тикмиш дапIна.
– Хив райондин вари 100% жилар, пай дапIну, гьарсаб гъулан поселениейихьна тувна. Эгер жилихъди ляхин апIуз ккуни касар аш, дурар сабпи нубатнаъди гъулан поселение-йин главайихьна илтIикIура. Жилар фукьан ккундушра а. Анжагъ ляхин апIуз юкIв хъади ккунду. Магьан гьар йисан ич райондиан 2-3 мяишат грантарин конкурсариъра иштирак шула: «Ккебгъарйи фермер», «Хизандин фермер». Кьюд йисан ич райондин вакиларихьан конкурсдиъ иштирак хьуз гъабхьундайи, хъа сач сар касди 3 миллиондин грант гъадабгъну. Хъа аьхиримжи 5 йисандин арайиъ гьюкуматдин терефнаан Хив райондиз, тIумтIин багъларизра кади, 50 миллион манатдин кюмек тувну», – гъапнийи Б.Кучувди.
Сюгьбатнан аьхириъ дугъу мялум гъапIганси, Хив райондиъ колхоздин ляхнар апIуз пишекрар адар. Тракторарихъ деърудар ясана комбайнарихъ ляхин апIрудар райондиъ адрувализ лигну, дицдар пишекрар, маважиб туври, гъирагъдилан хъади гъюра. Гьаци, 25 агъзур манат маважиб туврашра, марччарихъ гъягъюз ккуни марччлихънарра амдар. Яна, пуз шулуки, ляхин апIуз ккуни касариз фукьан вушра ужудар шартIар а, амма ляхин апIуз юкIв хъайи касарин кьадар цIиб ву.
