Июлин 1-пи йигъ Урусатдиъ Ватандин Аьхю дявдин кьяляхъ гъахьи дявйирин гьяракатариъ иштирак гъахьи ветеранарин Йигъси къайд апIура. Гьелелиг гьюкуматди тасдикь дапIнайиб даршра, йислан-йисаз му йигъ кIваинди гъибтбан терефкрар артухъ шула. Урусат уьбхбан женгариъ иштирак духьну, чпин буржи тамам апIурайи вахтна гъийихдар кIваин апIури, гъийин девриъ ихь арайиъ яшамиш шулайи, дявдиан чIивиди кьяляхъ хъадакну гъафидарихьна гьюрматлувалиинди илтIикIбан бадали, мициб йигъ тасдикь дапIну ккунивалин гъавриъ ахьа.
XXI аьсрин эвелиан хъюгъну, ихь гьюкуматдиъси, харижи гьюкуматариъра гъахьи дявйириъ ва гьацира яракьлу женгариъ иштирак гъахьидариз жара йигъарихъди аьлакьа адру йигъ тяйин апIуз ккунди, сатIиди уч духьну, чпин гъийиху дустар кIваин апIури, мицдар гьядисйириъ иштирак гъахьидари 2009-пи йисан июль вазлин 1-пи йигъ ктабгъну.
Афгъанистандиъ, Чечен Республикайиъ, Приднестровьейиъ, Абхазияйиъ, Нагорный Карабахдиъ, Таджикистандиъ ва гьацира аьхиримжи йисари Сирияйиъ, Иракдиъ гъахьи дявдин гьяракатариъ ислягь агьалйириз кюмекназ гъушу эскрар кIваълан гьархну ккундар. Ялгъуз Афгъанистандиъ гъубшу дявдиъ Советарин Союздиан 15 агъзуртIан артухъ эскрар гъийихну, 330 эскер чпикан хабар амдарди гъудургну. Ццийин йисан Советарин кьушмар Афгъанистандиан адаъну 30 йис къайд гъапIунхьа. 15 республикайикан арайиз гъафи Советарин Союз ккадабхъну цIиб вахтналан ккергъу Чечендин дявйирира Урусат читин гьялнаъ ипну. Думуган зяифди айи армияйи, экономикайи му дявйир ярхи гъапIну. 1999-пи йисан август вазлин 7-пи йигъан Хаттабна Басаев кIули ади къанунсуз кьушмар ихь республикайин аьтрафариз гъафну, ва 11-пи августдиъ террористари федералин эскрарихъди, милицияйихъди ва ихь дагълу юрднан халкьдикан чпин хушнинди уч гъапIу кюмекчи кьушмихъди дяви гъубхну. БотIлих, Новолак, Къадар ва жара гъуларин аьтрафариъ бандитарихъди кIули гъушу женгариъ дагъустанлуйири террористарин гьяракатариз аьксивал ва чпи Урусатдихъди сатIиди вуйивал улупну. Му гъагъи гьядисйирин кьяляхъ Урусатдин сарпи президент Борис Ельцинди 1999-пи йисан декабрин 31-пи йигъан чав президентвал дипрайиб тасдикь гъапIну.
Сечкйирин кьяляхъ Урусатдин Президент Владимир Путин гъахьну ва кьюбпи дявдин тешкиллувал дугъу чаина гъадабгъну. Му вахтна Чечен Республикайиъ айи Урусатдин кьушмари Сабпи дявдиъ деету гъалатIар текрар дарапIуз чалишмиш шули, республикайин айитI айи кьувватар жара апIуз хъюгъру. Гьаци, хъасин Чечен Республикайин Глава гъахьи муфтий Аьгьмад Кьадыров федералин кьушмарин терефназди гъафну ва гьацира бандитарин дестйиригъ гъючIвдарира яракь дипуз хъюгъну. Гьамци, Владимир Путиндин кьувватниинди Чечен Республикайиъ гьюкум хилиъ айидарихъди дяви ккудубкIбан ляхин гъабхуз хъюгъру. Дупну ккундуки, му ляхин кIулиз адабгъузра гъабхьну.
Урусатдин сабвал гъюбхю дагъустанлуйирин ватанперверваликан, кIубанваликан, халкьарин дустваликан ва сабваликан вари дюн`яйиз аьгъю гъабхьну. Гъийин вахтна ихь Ватандиз манигъ’вал апIури, Украинайин, Грузияйин фагьумсуз политикари деетурайи гъалатIар ихь президентдиин илитIури, санкцйириинди «жаза адабтIури» ихь гьюкумат зяиф апIуз ккунди айидарин кьадар аьхюб вуйиган, ухьу сарра гъирагъдиъ гъузну ккундар. Аьхиримжи вахтна Грузияйиъ гъахьи гьядисйириъ майднариз удучIвнайидарик чIурдин гьяйванатарин ухшрар кайиганси гьибгъру. Агьалйири чпин тIалабарикан жара саягъниинди пуз шулдарин? Йиз фикриан, Урусатдинна улихьди саб Ватандиъ гъахьи республикйирин арайиъ ужудар аьлакьйир даришри кIури, Украинайиъна Грузияйиъ инсанар майднариз адаура. Грузияйиъ майдандиз удучIвнайи сар касдихь хьайи транспарантдик «СССР-риз — ваъ» кIури дибикIнайи. СССР-ин вахт гизафдари вартIан ужубси гьисаб апIуру, закурин йигъу харжиб фукIа дархруб аьгъяди, вари халкьар чвйир-чйирси гьисаб апIури яшамиш шули гъахьивал гьелелиг гьархну адар. Гьюкуматарин арайиъ албагувал, сар-сарин экономика артмиш хьуз кюмек апIури, ужудар аьлакьйир духьну даккнидари чпин мяракйирин сценарйир дикIура ва дурар кIулиз адагъура.
Дурариз манигъ’вал дарапIри гъахьиш, Жилиин дявйир текрар хьиди. Ухьу гъи гъирагъдиъ гъузиш, закур ихь баяр-шубарин, худларин яшайиш фициб шул? Дюн`яйиъ ислягьвалихъ хъубкьруб фукIара адар, я хьибдира дар.
