Табасаран райондиъ тIумутIчивал гъулан мяишатдин жанлуди артмиш шулайи циркларикан саб ву. Цирклиъ алахьурайи читинваларикан, райондин тIумутIчйирин хъуркьуваларикан, дурарин планарикан Табасаран райондин гъулан мяишатдин управлениейин начальникдин вахтназ вуди вазифйир тамам апIурайи Аьгьмад Аваевди ич сюгьбатнаъ ктибтну.
– Мялум вуйиганси, Табасаран райондин кIулиъ айидари аьхиримжи вахтна гъулан мяишатдин гьясилвал за апIуз хайлин чарйир зигура. Аьгьмад Нурович, гъулан мяишатдин фунуб цирклиз артухъдиси фикир тувра ичв управлениейи?
– Дюз вува, аьхиримжи йисари Табасаран райондин кIулиъ айидарин жягьтлувалиинди гъулан мяишатдин артмиш’вал за хьуз хъюбгъна. Учу гъулан мяишатдин вари циркларин артмиш’вализ фикир туврача. Хъа дюзди кIуруш, ухьуз хайир кайи цирклихьна вуйи дикъат артухъ гъабхьишра, пис даршул.
Гьамусяаьт, экинчивал гъибтхъан тина, тIумтIин ва йимишдин багълар артухъ ва артмиш апIбаз асас фикир туврача. Мисалназ, вари кивнайи тIумтIин багълар 1423 гектар ву. Гьадрарикан бегьер туврайидар – 1135 гектар, хъа цIийиди кивнайи таза багълар – 287,5 гектар ву. Гьадму гьисабнаан шубуд йисандин багълар – 60 гектар, кьюд йисандин – 176,5 гектар, сад йисандин – 51 гектар а.
ТIумтIар гьясил апIбиин Табасаран райондиъ 21 мяишат лихура, гьадму гьисабнаан шубуб ООО, кьюб СПК, йицIихьуб КФХ.
– Аьхиримжи йисари Табасаран райондиъ швнуб гектар тIумтIин багълар кивна?
– Аьхиримжи хьуд йисандин арайиъ Табасаран райондиъ 326 гектар тIумтIин багълар кивну. 2015-пи йисан – 48 гектар, 2016-пи йисан – 38,5 гектар, 2017-пи йисан – 60 гектар, 2018-пи йисан – 176,5 гектар, 2019-пи йисан – 3 гектар.
Дупну ккундуки, 2018-пи йисаз 30 гектар тIумтIин багълар кивуз план вуйи, хъа «Гюлов Т.» КФХ-йи – 106,6 гектар, «Заря» КФХ-йи – 31 гектар, «Агъасиев Г.» КФХ-йи – 20 гектар, «Ферзилов» КФХ-йи – 10 гектар тIумтIин багълар кивну.
Гъябгъюрайи йисан Табасаран райондиз тувнайи план кIулиз адабгъур кIури, умуд кивдихьа. Гьамусяаьт 40 гектар жил чвлихъна тIумтIин багълар итуз гьязур дапIна. Райондиъ айи гъулан мяишатар тIумтIин гъелемарихъди тямин апIбан бадали, гьаму аьхиримжи шубуд-юкьуд йисандин арайиъ Табасаран райондиъ тIумтIарин чIерйир битмиш апIру йишв тешкил дапIна. Гележегдиъ учу тIумтIин багълар кивувал 2000 гектарихьнакьан хъапIбанди вуча.
– ТIумтIарин бегьер уч апIбан кьадар йислан йисаз фукьан артухъ шула?
– 2015-2016-пи йисарик лигну, 2018-пи йисан тIумтIар уч апIбан кьадар 2,5 ражари артухъ гъабхьну. Мисалназ, 2015-пи йисан 5340 тонн тIумтIар уч гъапIну, хъа 2018-пи йисан – 13824 тонн.
– Гьюкуматдин терефнаан фициб кюмек туврачвуз?
– Гьаму ккудушу йисари гьюкуматдин ва райондин кIулиъ айидарин кюмекниинди тIумутIчйири цIийи технологияйиинди тIумтIин багълар кивра. Гьарсаб гектар тIумтIин багъ кивбан кьяляхъ гьюкуматди субсидйир тувра: багъ ибтуз – 149000 манат, шпалерар урсуз ва тел зигуз – 172500 манат ва 5 йисандин арайиъ гьар йисаз – 50000 манат.
Гъийин йигъаз ихь райондиъ улухьу тIумтIин багълар 809 гектар а. Табасаран райондиъ айи жиларин лап къурвализ лигну, тIумтIин багълариз шид тувувалиъ лап читинвалар алахьура, гизафси ямаж кайи йишварик. Гьаци вуйивализ лигну, штун литIнарихъди дурхьру тIумтIарин багълар райондиъ йислан йисаз артухъ шула.
Гьамусяаьт райондиъ айи 1423 гектар тIумтIин багъларикан 622 гектар штун литIнарихъди дурхьура, думу багълариъ бегьер артухъ, дармнариз, гьацира жара агротехникайин ляхнариз удучIвру харжар саб хайлин цIиб шула.
– ТIумтIарин зиянкрарихъди ва уьзрарихъди фициб женг гъабхурачва?
– 2019-пи йисан садпи июлиз райондиъ айи тIумтIин багълариз юкьуб ражну дармнар гъивну. Гьаддиз, 2018-пи йисак лигну, цци тIумтIин багълари бегьер артухъдира кади тувур кIури, умуд кайич.
– Райондиъ айи фермерари тIумутIчивалин цирклиъ фицдар ляхнар гъахура?
– 2018-пи йисан Табасаран райондиз варитIан лазим вуйи инвестицияйин проект тIумтIин багълар кивуб гъабхьну. «Гюлов Т.» КФХ-йиъ 2017–2018-пи йисари хьадукра 121 гектар тIумтIин багълар кивну: 25 гектар – ркацители, 12 гектар – молдова, 84 гектар – агъадаи тIумтIин жюрйир. Хъа цци хьадукра 56 гектар тIумтIин багълар кивна, литIнарихъди шид тувра, 12 гектариина дивуз авадлугъар духна. 115 гектариин шпалерар дурсна, думу ляхин давамра шула. Багарихьди вари 121 гектар тIумтIин багълариъ литIнарихъди шид тувуз хъюгъиганра, чIерйир ерццувал кам хьибди. Зиянкрарихьан ва уьзрарихьан уьрхбан бадали хайлин уьлчмйир кьабул апIура.
– АпIурайи ляхниъ фицдар читинвалар алахьурачвуз?
– Ужудар хъурхъуваларихъди сабси, саб хайлин читинваларра алахьурачуз. Мисалназ, кевшенариин али къанавариъ гьубкIну шид адрувал. Гьяйифки, думу къанавар лазим вуйи къайдайиинди ишлетмиш апIуз шлу гьялнаъ адар.
ТIумтIин багълар кивиган, заан бегьер гъадабгъбан бадали, дурариъ агротехникайин серенжемар чарасуз кIули духну ккунду. Думу ляхнар кIули гъахуз хайлин харжар удучIвуру. Табасаран район аьхю район вушра, душваъ гъулан мяишатдин чюлин ляхнар тамам апIуз техника адар. Техникайилан гъайри, гьясил гъапIу сурсат тартиб апIуз саб, бицIиб вушра, заводкьан адар.
– Чухсагъул, Аьгьмад Нурович, интервью тувбаз. Ичв ляхниъ заан хъуркьувалар ишричвуз.
